WYKŁAD 12- 6.01.2010

TEORIA KOLONIALIZMU

11.02- egzamin

Pod koniec wieku XIX doszło do wyścigu o zdobywanie kolonii. Chodziło o:

1. Kolonie miały dostarczać surowców- żeby stwierdzić czy znajdują się na danym terenie jakieś surowce, należało przede wszystkim wysłać wyprawę badawczą, która to sprawdzi. Zakładając, że taka wyprawa odniesie sukces i powróci z efektami, to wtedy należałoby wyposażyć kolejną potężniejszą wyprawę (np. wysłać wojsko na dany teren), wyłożyć kolejne pieniądze dla zbudowania kopalni. Można zatrudnić robotników- tanią siłę roboczą i wydobywać, potem składać na hałdy przy kopalni. Do tego trzeba wybudować kolej, zbudować port oraz statki, niezbędne do transportu surowców kolejne wydatki, spore nakłady kapitałowe. Krajem, który stał się celem ekspansji była Afryka. Były tam złoża diamentów, opłacało się założyć tam kolonie. (???)

2. Miały być świetnymi rynkami zbytu dla towarów europejskich- dla mocarstw europejskich (WB) kolonie były rynkami zbytu Indie, ale nie zostały one opanowane pod koniec XIX wieku. Dobrymi rynkami zbytu było Imperium Osmańskie i Persja, Ameryka Płd. (nie była ona niczyją kolonią). Afryka nie była dobrym pomysłem jeśli chodzi o rynki zbytu, zwłaszcza jeśli chodzi o wnętrze Afryki. (???)

3. Miały być obszarem eksportu kapitałów- mocarstwa europejskie, np. Francja- w Rosji; Niemcy- Bałkany, Turcja; WB- w Ameryce Płd. USA natomiast inwestowały we własną gospodarkę. (???)

4. Względy strategiczne- Gibraltar (wojna o sukcesję hiszpańską, ale 200 lat wcześniej); Cypr, Midway czy Hawaje były dobrym przykładem.

5. Przewaga techniczna Europejczyków, łatwość podbojów- np. Indochiny Francuskie, czasami wystarczyło zaledwie kilka tysięcy żołnierzy do opanowania wielkiego kraju.

6. Kolonie miały być obszarem emigracji nadmiaru ludności (dawały możliwość wysyłania ludności europejskich za morza na inne tereny).- ludzie emigrowali zazwyczaj do USA, ciężko wskazać taki kraj.

7. Kolonie mają także stanowić doskonały obszar zatrudnienia dla klasy średniej (również emigracja, już nie masowa, ale klasy średniej, tej która będzie budowała administrację).- taką karierę klasy średniej Brytyjczycy robili w Indiach (ale jest to wiek XVIII). Istnienie przekonania, że kolonie będą obszarem emigracji jest elementem stymulującym ekspansję kolonialną, np. Niemcy; włosi podbili Libię, jednak nie została ona skolonizowana przez Włochów w sensie etnograficznym.

8. Względy ideologiczne: przekonanie o pewnej misji dziejowej, cywilizacyjnej, traktowanej jako zobowiązanie, przekonanie o wyższości białego człowieka.- najwyraźniej zostało to ujęte przez autora Księgi Dżungli, który to streścił w haśle mówiącym o brzemieniu białego człowieka, ciężaru. Jest to misja, od której biały człowiek nie może się uchylić, jeśli posiadł zdolność lepszego gospodarowania ziemi, to musi odebrać tą ziemię tym, którzy nie potrafią tak dobrze jej gospodarować. To były podstawy ideologiczne tej ekspansji. WB stworzyła termin „dżingoizm”- określenie nieprzetłumaczalne, wziął się z piosenki śpiewanej w brytyjskich kabaretach. Chodziło o wyrażenie skłonności do walki jeśli chodzi o ekspansję, wyzwania jakie niesie zdobywanie kolonii Forward Policy (polityka do przodu); USA „nawalizm”- o mocarstwowym statusie państwa decyduje potęga morska, zbudowanie potężnej floty morskiej, flota była środkiem przenoszenia sił. Istniała także „weltpolitik”- polityka światowa, Niemcy miały ambicje zbudowania floty i prowadzenia polityki światowej.

9. Względy prestiżowe (państwo powinno mieć kolonie, aby zyskać miano mocarstwa)- jedynym mocarstwem, którzy nie mieli kolonii były Austro-Węgry.

10. Rywalizacja mocarstw o kolonie (trzeba zagarniać dostępne tereny, zanim zrobi to inne mocarstwo).- dużo przykładów, mocny argument

FORMY KOLONIALIZMU

Protektorat- obywatele protektoratu nie są obywatelami czy podwładnymi mocarstwa europejskiego. Status protektoratu może być różny- od słabej protekcji po całkowite uzależnienie (Chiwa i Buchara, Tonkin w Indochinach francuskich). Protektorat odpowiada pojęciu średniowiecznego państwa wasalnego.

Dominium- związane jest tylko z WB. Droga do dominium była wolna, był to proces ewolucyjny. Stare i Nowe Imperium WB. W S.I. istniały trzy rodzaje kolonii: kolonie Korony(należące do króla, gdzie Korona ustalała ich ustrój); kolonie uprzywilejowane (własność kompanii, np. wschodnio- indyjskiej, która ustalała ich ustrój); kolonie prywatne (właściciel ustalał ustrój kolonii, finansował wyprawę, gubernator był mianowany przez Koronę). Ewolucja ku dominiom rozpoczęła się po roku 1838. bunt w Kanadzie w '37 który na tyle przeraził Londyn, żę w obawie, by nie powtórzyła się sytuacja utracenia kolonii, wysłano bo Kanady Johna Durhama. Był Wigiem, radykałem- zwolennikiem reformy WB. Po powrocie z Kanady napisał memoriał, który stanowił podstawę zmianę ustroju. W Drugim Imperium W.B. był zarząd wojskowy (Gubernatorem był generał wojskowy); Gubernator w Radzie (Malta, Cypr, Honduras Brytyjski)- decyzja podejmowana przez gubernatora wspieranego przez radę; Rząd Reprezentacyjny (gubernator i rząd kolonii były mianowały przez koronę, był reprezentacją społeczeństwa kolonialnego); Rząd Odpowiedzialny (to samo co Izba Reprezentantów)- klasyczny parlamentaryzm, rząd był odpowiedzialny przed lokalnym parlamentem. Gubernator może mieć też prawo weta. Jedynym łącznikiem z Koroną jest monarcha. W 1867 Kanada jako pierwsza uzyskała miano dominium, potem Australia, Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki, Nowa Finlandia, a także w 1947- Indie (wyjątek). Od 1887 zbierała się Rada Imperialna, a podczas I wojny światowej utworzono Imperialny Gabinet Wojenny. Londyn nie mógł samodzielnie podejmować decyzji w polityce zagranicznej. Ewolucja WB zmierzała do przyznania białym koloniom dużej autonomii, wynikało to także z parlamentaryzmu- wolności słowa. Inne kolonie- mimo trudności WB, cały ten proces Brytyjczycy przeżyli w miarę stabilnie, ich misją było doprowadzenie kolonii do niepodległości (już wiek XX). Pozwoliło im to bezbolesne rozstanie się z tymi koloniami.

System Akidem- właściwy dla kolonii niemieckich, wywodzi się od pośredników handlowych, owi muzułmańscy pośrednicy stanowili pewne tworzywo w oparciu, o które Niemcy zbudowali swoją administrację na tym obszarze. (?)

Rosja- ciężko sprecyzować, gdzie jest Rosja, a gdzie jej kolonie. Rosja brała udział w rywalizacji o kolonie, miała swoje protektoraty i kolonie, ale niektóre kolonie stoją cywilizacyjnie wyżej niż metropolia, a niektóre obszary autochtoniczne są traktowane jako kolonie, ich prawa są ograniczone.

Europejczycy zachodni patrzą dzisiaj na epokę kolonializmu z poczuciem pewnej winy i zobowiązania. Z punktu widzenia Polski (Europy Wsch.) to my byliśmy celem ekspansji, więc jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć obszary poddawane obcej ekspansji.

SKUTKI KOLONIALIZMU

NEGATYWNE:

1. Przerwanie naturalnego rozwoju lokalnych cywilizacji przez Europę

2. Zniszczenie całej struktury społecznej, cywilizacyjnych elit

3. Zahamowanie rozwoju rodzimego rzemiosła (India w wieku XVIII- powrót autochtonów na wieś, miasta się zeuropeizowały) stojącego już niekiedy na dość wysokim poziomie.

4. Bezlitosna eksploatacja gospodarcza, rabunek lokalnych dóbr.

5. Całkowita reorganizacja struktury gospodarczej, która nastawiała się tylko na potrzeby metropolii. Powstawały monokultury.

6. Polityka eksterminacji- mordowanie autochtonów (podbój Kaukazu przez Rosję na przykład).

POZYTYWNE:

1. Przeniesienie na podbijane obszary nowoczesnych zdobyczy technicznych

2. Budowanie nowoczesnej infrastruktury

3. Likwidacja niektórych barbarzyńskich lokalnych obyczajów (np. palenie wdów w Indiach, czy zlikwidowanie handlu niewolnikami)

4. Rozwój oświaty, ale tylko europejskiej (asymilacja)

5. Rozwój opieki medycznej, walka z epidemiami, walka trochę wymuszona, gdyż epidemie zagrażały także Europejczykom

6. Wykształcenie kadr zdolnych do administrowania podbijanymi obszarami, więc stworzyło to warunki do budowy niepodległych państw.

7. Pacyfikacja lokalnych konfliktów, ale bywały tez sytuacje podsycania konfliktów (konfliktów procesie podbojów, ale gdy był już podbity, zależało Europejczykom na spokoju na tym terenie)

8. Odkrycie i zbadanie nowych terytoriów rozpowszechnienie wiedzy o nich jako o zdobyczy cywilizacji ludzkiej.

---