Giełda papierów wartościowych (giełda pieniężna), jest instytucjonalną formą rynku kapitałowego. Przedmiotem operacji na tej giełdzie mogą być papiery wartościowe, a także środki płatnicze (waluty, dewizy) oraz kruszce (złoto, srebro, platyna). Uczestnikami sesji giełdowych są przede wszystkim pośrednicy (maklerzy kursowi i wolni), samodzielni uczestnicy giełdy (np. dealerzy, przedstawiciele banków, instytucji lokacyjnych), urzędnicy (osoby okresowo dopuszczone do obrotu giełdowego, zawierające transakcje w imieniu i na rachunek przedsiębiorstw, których są pracownikami) oraz “goście” (personel giełdy, pomocniczy personel biur maklerskich, obserwatorzy, dziennikarze).
Organizację i zasady działania giełdy określa regulamin. W skład organów giełdowych wchodzą zazwyczaj: zarząd giełdy, komisja do spraw dopuszczeń, izba maklerów, sąd rozjemczy i honorowy oraz biuro rozliczeniowe. Giełda pełni również trzy ważne funkcje gospodarcze: funkcję mobilizującą kapitał, funkcję transformującą kapitał i funkcję oceny kapitału.
W Polsce funkcjonowanie giełdy i publicznego obrotu papierami wartościowymi reguluje ustawa z 22 marca 1991 prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (Dz.U. nr 35 pozycja 155 z późn. zm.). W oparciu o tę ustawę mogą być tworzone giełdy papierów wartościowych w formie spółek akcyjnych. Warunkiem dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego jest uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych oraz złożenie ich w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.
Obecnie funkcjonuje w Polsce Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Giełda warszawska normuje szczegółowe zasady wprowadzania papierów wartościowych do obrotu i zasady dotyczące zawierania transakcji w swoim regulaminie.
Do najważniejszych giełd papierów wartościowych w świecie należą giełdy w: Nowym Jorku, Tokio, Londynie, Frankfurcie nad Menem, Amsterdamie i Paryżu.
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych, spółka akcyjna założona przez Skarb Państwa w 1991. Jej akcjonariuszami mogą być banki, domy maklerskie, Skarb Państwa, fundusze powiernicze, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na giełdzie. Na WGPW dokonywane są transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych w systemie jednolitego kursu dnia oraz w systemie notowań ciągłych.
Giełda posiada dwa główne rynki obrotu akcjami: rynek podstawowy oraz rynek równoległy, każdy z nich posiada swój własny indeks giełdowy, odpowiednio WIG (i WIG-20) oraz WIRR. Aktualne kursy papierów są publikowane w Cedule Giełdowej w tzw. tabeli giełdowej.
Giełda, regularnie odbywające się w określonym miejscu i czasie, podporządkowane określonym regułom, spotkanie osób pragnących zawrzeć transakcję kupna-sprzedaży i osób pośredniczących w tych transakcjach. Giełda jest rynkiem przedmiotów zamiennych tego samego rodzaju, określonych co do ilości, miary i wagi, a w przypadku towarów - także co do norm jakościowych, dzięki czemu transakcje odbywają się bez konieczności fizycznej obecności ich przedmiotu na giełdzie. Ceny transakcji kształtują się pod wpływem aktualnej podaży i popytu i są podawane do wiadomości publicznej.
Poprzez olbrzymią koncentrację podaży i popytu giełdy odgrywają znaczną rolę w życiu gospodarczym, wyznaczając ceny towarów nie tylko na rynku krajowym, ale i międzynarodowym. Zakres działania pozwala wyróżnić giełdy międzynarodowe, krajowe i regionalne. Z punktu widzenia norm prawnych, giełdy można podzielić na państwowe i prywatnoprawne (spółki akcyjne lub stowarzyszenia). W zależności od rodzaju przedmiotu transakcji wyróżnia się giełdy towarowe, giełdy papierów wartościowych i giełdy usług.
Na giełdach towarowych zawiera się natychmiastowe lub terminowe transakcje kupna-sprzedaży w zakresie towarów masowych, które poddają się standaryzacji: surowców spożywczych (roślinnych i zwierzęcych np. kawa, herbata, cukier, zboża, ziarno kakaowe, skóry) oraz przemysłowych (metale np. cynk, ołów, miedź, materiały pędne - np. benzyna, ropa naftowa, smary, chemikalia itp.).
Wśród giełd usługowych największe znaczenie mają giełdy frachtowe (ustalające ceny i zasady zawierania kontraktów w zakresie transportu morskiego) oraz ubezpieczeniowe.
Krach giełdowy, załamanie rynku giełdowego na giełdzie papierów wartościowych po długotrwałym spadku notowań papierów wartościowych. W październiku 1929 doszło do załamania się rynku akcji na giełdzie w Nowym Jorku, co było początkiem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego.
Dywidenda, część zysku spółki akcyjnej wypłacana właścicielom udziałów (akcjonariuszom) na podstawie decyzji walnego zgromadzenia
Makler, broker, osoba wykonująca zawodowo czynności pośrednictwa w zawieraniu w cudzym imieniu i na cudzy rachunek transakcji handlowych. Jego działalność związana jest z instytucją giełdy (makler giełdowy), transportem morskim, ubezpieczeniami. Makler pobiera za swoją działalność prowizję, a do wykonywania zawodu musi posiadać licencję pozwalającą na prowadzenie tej działalności.
Hossa, boom, wzrost kursu papierów wartościowych lub cen towarów notowanych na giełdzie, utrzymująca się przez dłuższy okres.
Bessa (francuskie baisse), długotrwały spadek kursów papierów wartościowych lub cen towarów notowanych na giełdzie. Może doprowadzić do załamania się rynku. Krach na rynku akcji na giełdzie w Nowym Jorku (1929) był początkiem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego.
Wskaźniki giełdowe, wskaźniki, które na bieżąco określają atrakcyjność lokowania pieniędzy w konkretne akcje na giełdzie papierów wartościowych.
Najpopularniejszymi wskaźnikami giełdowymi są: wskaźnik cena do zysku (C/Z) oraz wskaźnik cena do wartości księgowej (C/WK). Wskaźnik C/Z przedstawia stosunek ceny akcji do zysku netto (zysk), który przypada na jedną akcję. Relacja ta oznacza, jak opłacalny jest zakup danych akcji, informuje, ile kosztuje (jest warta) złotówka zysku osiągniętego przez daną spółkę w ostatnich czterech kwartałach działalności. A ten zysk oznacza i dywidendę, i możliwość rozwoju spółki, a co za tym idzie wzrost jej kursu. Wskaźnik C/WK określa stosunek ceny akcji do wartości księgowej majątku spółki przypadającej na jedną akcję. Relacja ta oznacza, jak bezpieczny jest zakup danych akcji i określa, jaki jest stopień zabezpieczenia akcji w majątku danej spółki. Wartość powyżej 1 oznacza, że cena akcji jest wyższa niż wartość księgowa majątku przypadającego na jedną akcję. Wartości tych podstawowych wskaźników można znaleźć w każdej tabeli giełdowej publikowanej w prasie codziennej.
Dealer,
1) samodzielny uczestnik giełdy papierów wartościowych, posiadający uprawnienia maklerskie, zawierający transakcje w imieniu i na rachunek firmy, której jest przedstawicielem (lub jej klientów). Może to być upoważniony pracownik banku, funduszu powierniczego lub innych instytucji lokacyjnych.
2) firma handlowa posiadająca upoważnienie do reprezentowania i sprzedaży produktów innej firmy poza terenem jej siedziby (często w innym kraju).
Indeks giełdowy, wskaźnik, za pomocą którego obrazuje się sytuację na giełdzie papierów wartościowych. Celem indeksu jest opisanie tendencji występujących na rynku akcji i tym samym ułatwienie inwestorom trafniejszego prognozowania zmian kursów.
Indeks jest najczęściej średnią ważoną kursów akcji największych spółek na giełdzie, korygowaną w taki sposób, aby zmiany kursów wynikające z naliczanych i wypłaconych dywidend, nowych emisji oraz emisji wycofanych nie wywierały wpływu na wysokość indeksu.
Indeks giełdowy pełni ważną funkcję w ocenie stanu koniunktury gospodarczej, uzupełniając takie wskaźniki, jak: poziom zatrudnienia w poszczególnych sektorach, wielkość eksportu i importu, stopa inwestycji, stan zamówień w przemyśle.
Każda giełda ma swój specyficznie obliczany indeks giełdowy, np. w USA na giełdzie nowojorskiej obliczany jest indeks Dow Jones Industrial Average, na giełdzie we Frankfurcie - DAX (Deutcher Aktienindex), a na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych - WIG, WIG-20 i WIRR.
Rynek kapitałowy, część rynku finansowego obejmująca ogół transakcji instrumentami finansowymi o terminie zwrotu dłuższym niż jeden rok (kapitał średnio- i długoterminowy). Mogą one polegać na:
1) udzielaniu podmiotom gospodarczym przez banki komercyjne średnio- i długoterminowych kredytów i gromadzeniu w tym celu depozytów bankowych oraz pozyskiwaniu środków w transakcjach międzybankowych. Potwierdzeniem i gwarancją tego typu transakcji jest weksel bankowy oraz obciążenie hipoteki (w obrocie międzybankowym - skrypt dłużny).
2) transakcjach kupna-sprzedaży różnego rodzaju długoterminowych papierów wartościowych, dokonywanych na rynku papierów wartościowych, stanowiącym podstawową, integralną część rynku kapitałowego.
Popyt na kapitał długoterminowy reprezentują na rynku kapitałowym przedsiębiorstwa, państwo, instytucje samorządowe i banki, podaż natomiast - gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i banki. Rynek kapitałowy jest ściśle powiązany z rynkiem kredytowym.
NASDAQ, największa na świecie elektroniczna giełda papierów wartościowych, która opiera się wyłącznie na transakcjach dokonywanych za pomocą komputerów, dzięki temu jest w stanie przeprowadzić miliony operacji giełdowych dziennie i notować nieograniczoną ilość spółek giełdowych, utworzona przez National Association for Securities Dealers (NASD), zajmującą się badaniem poprawności działań i legalności pracy maklerów.
NASDAQ podzielony jest na Rynek Narodowy (Nadsaq Stock Market), na którym notowane są największe spółki światowe oraz Rynek “Mały” (Nasdaq Small Cap Market), gdzie notowane są mniejsze, ale szybko rozwijające się firmy.
NASDAQ to również nazwa indeksu giełdowego obliczonego na tej właśnie giełdzie, będącego drugim co do ważności indeksem w Stanach Zjednoczonych po Dow Jones Industrial Average.
Transakcje giełdowe, zawierane na giełdzie transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych (giełda papierów wartościowych) lub towarów (giełda towarowa).
Mogą mieć charakter natychmiastowy (tzw. transakcje "spot", które realizowane są po ich zawarciu lub najpóźniej w terminie kilku dni) bądź terminowy (tzw. transakcje futures, financial futures, które zawierane są przez strony po kursie dnia, ale ich realizacja następuje w terminie późniejszym - uzgodnionym przez strony w zawartej umowie).
Rynek wtórny, rynek transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych, w których nie występuje emitent. Głównym obszarem działania rynku wtórnego jest giełda papierów wartościowych.