Paradoks Veblena

1. Konsumpcja ostentacyjna (demonstrative consumption) - definicja

Konsumpcja mająca na celu zamanifestowanie (zademonstrowanie) zamożności lub wysokiej pozycji społecznej, sprowadzająca się zazwyczaj do zaspokajania przez daną osobę czy grupę społeczną (np. elitę władzy, elitę biznesu itp.) potrzeb otoczkowych bądź pozornych, tj. stwarzanych „modą”, naśladownictwem wzorców zachodnich, chęcią imponowania otoczeniu (luksusowe samochody, mieszkania, wystawne przyjęcia itp.).

Konsumpcja ostentacyjna jest często nazywana też konsumpcją pokazową, typową dla tzw. klas próżniaczych korzystających z różnych przywilejów (majątku, urodzenia, władzy itp.), które z wysokiej konsumpcji (nadkonsumpcji) czynią wyznacznik pozycji społecznej i sens swego życia, kreując wzory konsumpcji i wysokiego poziomu życia bez łączenia go z przedsiębiorczością i wydajną pracą. Poziom i jakość konsumpcji dla wielu osób w naszym kraju staje się wyróżnikiem ich pozycji społecznej. Konsumpcja pokazowa informuje każdego o możliwościach finansowych danej osoby i standardzie jej materialnego życia, często intelektualnie pustego, co jednak, niestety, utożsamia się z wysoką pozycją społeczną.

2. Efekt veblenowski - omówienie

Teoria konsumpcji ostentacyjnej Veblena, w swojej głębi zahacza o takie czynniki jak: moda, konsumpcja „na pokaz”, status społeczny - rozpatruje człowieka pod względem psychologicznym i socjologicznym. Niemniej jednak możemy sobie pozwolić na określenie wpływu konsumpcji ostentacyjnej na funkcję popytu.

Wiadomo, że zachodzi zjawisko, w którym użyteczność osiągana z jednostki dobra nabywanego na cele konsumpcji ostentacyjnej zależy nie tylko od jego wartości jakościowych, ale także od ceny, jaką się za nią płaci.

Wyróżniono więc dwie kategorie cenowe:

• cena rzeczywista - cena, którą konsument faktycznie zapłacił za dane dobro w jednostkach pieniężnych,

• cena „na pokaz” - cena, która wyznacza użyteczność tego dobra na cele ostentacyjnej konsumpcji (jest to cena, o której - jak wyobraża sobie konsument - inni myślą, że on ją zapłacił)

Obie kategorie cenowe byłyby identyczne, gdyby rynek był wysoko zorganizowany, występowałaby na nim powszechna i pełna informacja cenowa. Na innych jednak rynkach, gdzie wybrani konsumenci mogą kupować dobra okazyjnie, czy korzystać z rabatów, promocji - obie ceny nie muszą być sobie równe.

Efekt zmiany ceny z P₄ do P₃ rozbijamy na dwa efekty: cenowy oraz veblenowski. Efekt cenowy zwiększa wielkość popytu (+ST) zgodnie z prawem popytu (gdy cena dobra maleje, to popyt na nie rośnie), natomiast efekt veblenowski (-RT) obniża, gdyż przy obniżonej cenie, także na pokaz zmniejszyła się użyteczność osiągana z zakupu dobra (z konsumpcji ostentacyjnej). W rezultacie pewna liczba nabywców odeszła z rynku i zmniejszył się popyt na dobro o (-RS). Gdyby nie oczekiwano żadnej zmiany ceny na pokaz, to wielkość popytu wynosiłaby 0T.

Krzywa D_V może mieć nachylenie dodatnie, ujemne lub kombinację tych obu typów. Zależy to od tego, czy przy zmianach alternatywnych cen efekt veblenowski jest silniejszy niż cenowy (nachylenie dodatnie), czy słabszy (nachylenie ujemne).

W większości przypadków krzywa ta, jeśli nie opada monotonicznie, przybiera kształt odwróconej litery (rysunki a i b).

Dwie są tego przyczyny:

1. Musi istnieć jakaś cena tak wysoka, że po cenie tej nie zostanie zakupiona ani jedna jednostka dobra (wskutek ograniczeń dochodowych) Wynika z tego, że musi istnieć punkt przegięcia, w którym krzywa w miarę wzrostu cen przestaje mieć nachylenie dodatnie i zaczyna mieć ujemne.

2. Musi istnieć jakiś punkt nasycenia danym dobrem (T) - więc istnieje minimalna cena, przy której efekt veblenowski =0 - aby więc osiągnąć T krzywa musi mieć nachylenie ujemne.

Wobec powyższego przyjmuje się założenie, że istnieje jakaś niska cena, przy której dobro traci wszelką użyteczność dla celów konsumpcji ostentacyjnej. Jeżeli to założenie nie jest spełnione (co jest raczej nieprawdopodobne), to krzywa może mieć kształt jak na przedstawionym powyżej rysunku c.

Jeżeli przeważa efekt veblenowski, to krzywa popytu jest jeszcze mniej elastyczna niż w innych przypadkach, a niektóre jej odcinki mogą nawet mieć nachylenie dodatnie.

3. Paradoks Veblena (Veblen's paradox) - definicja encyklopedyczna

Paradoks polegający na wzroście zakupów niektórych dóbr w miarę wzrostu ceny. Paradoks ten nazywa się często paradoksem prestiżowym (paradoksem snoba), gdyż dotyczy on dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Starają się oni użytkować te dobra bez względu na ich cenę, aby zademonstrować swój status materialny i wynieść się ponad środowisko. Producenci takich dóbr mają świadomość tego paradoksu i często podwyższają cenę, aby wywołać efekt prestiżowy i stosują określone formy reklamy, aby wzmóc popyt na dobra prestiżowe i zainteresować ich konsumpcją większą liczbę konsumentów o podwyższonej zamożności, a ponadto podatnych na działanie efektu demonstracji (efektu snoba).

Źródło:

• Leibenstein „Poza schematem homo oeconomicus”

• „Encyklopedia ekonomiczna” - wydanie internetowe

D¹, D², ... Dⁿ - krzywe popytu rynkowego, określające wielkość popytu przy alternatywnych cenach, w sytuacji, gdy wszyscy konsumenci oczekują ceny na pokaz w wysokości P_n^c (D - suma popytów indywidualnych konsumentów, gdy spodziewają się oni ceny na pokaz P^c_n).

Wraz ze wzrostem przewidywanej ceny na pokaz krzywe popytu rynkowego będę się przesuwały na prawo.

Zakładając, że konsumenci dysponują dokładną informacją rynkową, na każdej krzywej Dⁿ tylko jeden punkt może być punktem równowagi; będzie to punkt, w którym cena rzeczywista jest równa cenie na pokaz (P_n=P_n^c). Połączenie tych punktów równowagi daje krzywą popytu D_V.

EC:+ST

EV:-RT

= -RS - efekt netto

Założenie: P_n=P_n^c

---