Zarówno producenci jak i konsumenci zachowują się racjonalnie i reagują na zmiany na rynku w sposób dający się przewidzieć. Podstawa teorii wyboru racjonalnej struktury zakupów przez konsumenta stała się teoria użyteczności która jest sumą zadowolenia jaka daje konsumentowi posiadanie danego dobra, dobro jest tym bardziej użyteczne im intensywniej zaspokaja nasze potrzeby. Użyteczność całkowita- jest to łączna satysfakcja z tytułu konsumpcji określonego dobra. Użyteczność krańcowa(marginalna)-oznacza reakcje przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu konsumpcji lub zapasu danego dobra. Prawo malejącej użyteczności krańcowej- informuje że zadowolenie pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie wyższe niż następnej, każda potrzeba zmniejsza się w miarę jej zaspokajania. prawo wyrównywania użyteczności krańcowej- oznacza ono że konsument dzieli swoje wydatki w taki sposób że użyteczność ostatniej jednostki dochodu pieniężnego wydanego na każde dobro jest jednakowe. Równanie budżetowe- suma popytu na poszczególne dobra*cena=sumie dochodów przeznaczonych na wydatki konsumpcyjne, w gosp. domowym określa się przychody które pokrywają wydatki. Równowaga rynkowa- to stan gdy ilość towarów i usług którą kupujący zamierzają nabyć po danej cenie odpowiada ilości dobra którego producenci zamierzają dostarczyć i sprzedać po określonej cenie na rynku. Cena ta zapewnia równowagę między podażą a popytem i nazywana jest ceną równowagi rynkowej. W gosp. rynkowej najważniejsze znaczenie mają:# stabilność gosp określona między innymi poziomem PKB, wskaźnikami exportu i importu oraz struktury zatrudniania i poziomu dochodów obywateli. #struktury własnościowe w gosp. rynkowej, które cechuje przewaga własności prywatnej. # zrównoważony rynek nabywcy zmuszają sprzedawcę do respektowania życzeń konsumentów charakterystyczną formą jest konkurencja pomiędzy sprzedawcami poprzez oferty towarowe #rynek sprzedawcy pojawiający się gdy występuje przewaga potrzeb nabywców w stosunku do możliwości sprzedawców. Dla rolnictwa absolutnie ważny jest poziom cen rolnych aby to ustalić należy stosować następujące metody (nie ma więcej w zeszycie) paradoks Veblena- wraz ze wzrostem cen wzrasta popyt na dane dobro, konsumpcja nosi znamiona ostentacyjnej, dotyczy dóbr prestiżowych ich konsumpcja świadczy o statucie konsumenta.(np. kupno drogich aut) Efekt owczego pędu- popyt na dane dobro wzrasta dlatego że inni kupują to samo dobro.(wszyscy kierują się wyborem drugiej osoby i kupują to samo) Efekt snobizmu- oznacza to że popyt na dane dobro maleje wskutek tego że inni kupują to dobro(kupowanie dwóch innych rzeczy przez osoby)paradoks spekulacyjny- wiąże się to z oczekiwaniami co do cen w przyszłości, jeśli panuje przekonanie że cena w przyszłości będzie nadal rosła, popyt dalej rośnie mimo rosnącej ceny( np. ludzie kupują jakieś dobro w przekonaniu że po nowym roku będzie ono droższe) efekt Giffena- w miarę wzrostu cen dochodów procentowy udział wydatków na żywność maleję(dotyczy np. żywności i wynagrodzenia gdy zarabiamy np. 2000 to na jedzenie wydajemy 400 a gdy zarabiamy 4000 to na jedzenie też wydajemy 400, dochody rosną a wydatki na żywność są stałe)Cło- jest to opłata pobierana na granicy celnej państwa lub na granicy unii europejskiej od importu, eksportu oraz tranzytu. Według kierunku ruchu towarów wyróżniamy #cła eksportowe (mają na celu zmniejszenie wywozu towarów będących w nie dostatku na rynku krajowym #cła importowe (chronią producentów krajowych przed napływem tow. z zagranicy) # tranzytowe (w zasadzie nie istnieją) wysokość cła ustala się od: #wartości (procent od wartości celnej towaru tzn ceny wraz z kosztami transp, ubezp, prowizji, opłat licencyjnych, opakowania. #kwoty (wyrażone w jednostkach pieniężnych przeliczone na jednostkę wagi lub ilości towaru- wysokość cła w euro odnosi się od kilogramów) #mieszane (ustalane w zależności od okoliczności kwotowo lub wartościowo) funkcje ekonomiczne cła- #fiskalna (określona jako forma podatku) #ochronna (chroniąca krajową produkcję przed konkurencją zagraniczną) opłaty wyrównawcze- są instrumentem polityki handlowej o zmiennej wysokości są różnicą między ustaloną przez rząd stałą ceną na dane dobro (wyższą) opłaty rosną gdy wzrasta cena różnicy między cenami krajowymi a importowymi. Są one najbardziej skutecznym instrumentem międzynarodowym polityki handlowej, służącej wyrównaniu poziomu cen między regulowanym rynkiem wewnętrznym a ofertą podaży z zagranicy. Cel opłat wyr.: rozwój danej dziedziny produkcji, poprawa bilansu płatniczego, zapewnienie producentom krajowym odpowiedniego poziomu dochodów, dostosowanie ceny towaru importowanego do towaru krajowego, ochrona poziomu i relacji cen na rynkach regulowanych przez państwo. Cena gwarantowana-(cena progu) po niżej której dane dobro nie może być dopuszczone na rynek krajowy. opłaty wyrównawcze- uniemożliwiają import po cenach niższych ustalonych przez władzę. Jest to bardzo wygodne w sytuacji gdy koszty produkcji i ceny krajowej są wyższe od ceny światowych . Powoduje to jednak sytuację negatywną ponieważ doprowadza do zugorzenia oferty rynkowej oraz powoduje wzrost detalicznych cen żywności. Opłaty te stymulują wzrost krajowej produkcji, prowadzi to do powstawania nadwyżek które mogą być sprzedawane na rynku światowym(eksport) kontyngent kwotowy- określa górne limity (kwoty) produktów będą skupione lub dopuszczone do obrotu. Ustala się je w krajach UE dla rynków wykazujących nadwyżkę. Rodzaje kontyngentów : #kontyngenty polegające na określeniu wielkości krajowej produkcji podaży produktów występujących w nadmiarze. W takim przypadku ustala się kwotę dla każdego prod. rolnego, wpływa to na stabilizację rynku, przeciwdziała nadmiernej podaży. #kontyngent związany z handlem zagranicznym, produktami rolnymi i żywnościowymi. Ustalane są z rocznym wyprzedzeniem przez organy wykonawcze unii lub poszczególnych państw członkowskich. Ustalają kwoty oraz ilości produktów które zostaną dopuszczone na ich rynki spoza unii, ułatwia to politykę eksportową , stabilizuje gosp. narodową, narusza jednak zasady wolnego handlu. Wyróżniamy kontyngenty przywozowy i wywozowy