WYKŁAD 13-13.01.2010
SYTUACJA WEWNĘTRZNA WIELKIEJ BRYTANII
Wielka Brytania nie posiada konstytucji, panuje tam system dwupartyjny.
*system dwupartyjny zapoczątkował się w wieku XVII; dwa terminy: Wigowie i Torysi.
Wig (wigimor= prezbiteriańscy Szkoci)
Tori (irl. Prześladowca)
Obie partie funkcjonowały po to, aby ośmieszyć przeciwników. Przeciwników wieku XVIII nie istniały poza parlamentem, był to luźne środowiska ludzi czasem ze sobą współpracujących. Nie było żadnej dyscypliny partyjnej. Niewyraźna granica między partiami w różnych kwestiach; obie rekrutowały się z bogatej burżuazji i arystokracji. Zwolennicy zmian ewoluowali w kierunku Wigów- środowisko reformatorskie. Torysi byli konserwatystami, niechętnymi w innowacjach. Torysi dążyli do tego, aby posłowie wywodzili się z kręgów posiadaczy ziemskich, ale byli wśród nich też kupcy i przemysłowcy. Byli też silnie związani z kościołem protestanckim, Wigowie natomiast było skłonne do tolerancji religijnej.
Czynniki utworzenia systemu parlamentarnego w W.B.:
Do XVII wieku rozwój parlamentaryzmu brytyjskiego i polskiego miały dużo ze sobą wspólnego. Nie panowała zasada większości, ale jednomyślności. W 1714 na tron bryt. wstąpił Jerzy I, Niemiec Niemiec Hanoweru. Nie znał angielskiego, ani instytucji kraju, otaczała się Wigami, nie brał udziału w posiedzeniach rządu. fakt nieobecności króla wzmacniał role gabinetu jako władzy wykonawczej. Powstała potrzeba wyłonienia ministra do kontaktów z królem. Minister ten został przekształcony wkrótce w Premiera i uzyskał wpływ na mianowanie pozostałych ministrów. Jerzy II- następca Jerzego I, przyjęto zasadę, że gabinet ma się rekrutować z większości Izby Gmin. Kadencja Izby Gmin trwałą 7 lat. Do reformy '32, rząd dysponując tajnymi funduszami, finansował kampanię wyborczą i posiadał kontrolę nad opozycją, mógł przekupić opozycję. 1760 na tron wstąpił Jerzy III, który miał prowadzić rządy osobiste, odsunął od władzy Wigów. Wigowie stracili rządy w W.B. i mieli je odzyskać po latach 70. odrodzili się pod koniec wieku XVIII (E. Bark-publicysta polityczny; C.Fox). ich celem było ograniczenie władzy królewskiej, popieranie emancypacji katolików, wprowadzenie tolerancji religijnej. Popierali reformę pralemntarną ordynacji wyborczej do parlamentu, głosili hasła wyeliminowania korupcji, zniesienie merkantylizmu, zniesienie handlu niewolnikami i przyznanie samorządności brytyjskim koloniom. W latach '60 w. XVIII pojawili się, którzy utożsamiali się z Wigami- Radykałowie. Zrzeszyli się w ramach ustawy o prawach. Chcieli skrócenia kadencji parlamentu. Ich aktywność działała mobilizująco na Wigów, popychali ich do przekształcenia się w partię liberalną. Odrodzenie przeżywali też torysi (William Pit Młodszy), ich sytuację wzmocnił wybuch rewolucji francuskiej. Byli silni przez całą rewolucję napoleońską.
Po wojnach napoleońskich kraj znalazł się w kryzysie, pojawił się bezrobocie, luddyści- zwolennicy niszczenia maszyn, (które zabierają pracę ludziom), problem ceł zbożowych, które utrudniały sprowadzanie zboża zza granicy. Zaczęli zyskiwać na znaczeniu Radykałowie. Zaczęli intensywniej podejmować hasło reformy parlamentarnej, wzmacniane przez manifestacji ludności (największa w 1819, pod Manchesterem). Rząd ograniczył prawo do zebrań publicznych oraz swobodę publikacji. W latach 20 torysi zdecydowali się odejść od polityki represji, pojawił się nacisk Wigów (Liberałowie) na zniesienie aktów nawigacyjnych. Wniosek 1824 złożony przez Hume'a (Radykała) o wolności zrzeszania się robotników. Zapoczątkował pojawianie się związków zawodowych. Jerzy III panował dosyć długo. Regentem był Jerzy IV. Był niezbyt wysoko ceniony, już jako regent miał opinię alkoholika, był w separacji z żoną oskarżaną o rozwiązłość, więc opinia o dworze też nie była najlepsza. Nie było autorytetu na tronie brytyjskim. Jego następcą został Wilhelm IV (nazywany przez ludzi Silly Willy- był człowiekiem, który był znany o bezwładnego sposobu mówienia). Nie mógł być ważną postacią w życiu politycznym. Epoki polityczne zaczęły być nazywane od nazwisk panujących, nie od ich imion. Początek lat 20 po śmierci lorda Cassereigh, pojawili się Młodzi Torysi z Georgem Canningiem na czele i Robertem Pillem. Do M.T. zaliczano też Henry'ego Palmerstona. Canning jako premier nie popierał reformy parlamentarnej, ale był ostrożnym rzecznikiem emancypacji katolików, co różniło M.T. od Starych Torysów. Poparła go część Wigów (Broughan-lord kanclerz w rządzie Greya ; Holland). Powołanie Canninga na premiera doprowadziło do rozłamu w obu partiach, kryzys został szybko rozwiązany, co Canning szybko zmarł, władzę objął Torys Wellington. W 1829 zniósł częściowo dyskryminację innowierców. Wiązało się to z Danielem O'Conellem, który w 1823 utworzył Stowarzyszenie Katolickie (ich celem było popierani kandydatów przez ich partie). Pod naciskiem opinii publicznej, częściowe uprawnienie katolikom przyznano. Ośmieliło to projekt reformy parlamentarnej. System parlamentarny był efektem ewolucji przez kilka stuleci. Izba Lordów nie pochodziła z wyborów, a Izba Gmin owszem- nie reprezentowała ludności W.B. tylko własność ziemską. Podział na okręgi wyborcze był dramatycznie anachroniczny. Zmiany demograficzne od średniowiecza zdezaktualizowały ordynację wyborczą. Czynne prawo wyborcze posiadali właściciele ziemi, uprawnionych więc było ok. 2,5% ludności brytyjskiej. Głosowanie było jawne, a właściciele często byli też dzierżawcami innych dodatkowych gruntów, byli ekonomicznie zależni od innych landlordów, można było wpływać na ich głosy. Funkcjonowała oligarchia, a nie demokracja. Zwolennicy reformy posługiwali się sformułowaniami „zgniłych okręgów wyborczych”- miasteczek, które w średniowieczu miały duże znaczenie a teraz nic nie znaczą. W Szkocji obowiązywał cenzus majątkowy- ok. 33 funtów. System zapewniał przewagę właścicielom ziemskim. Jesienią 1830 do władzy doszli Wigowie z lordem C. Greyem na czele. Nie mieli jednak żadnego doświadczenia w administrowaniu krajem, ale ponieważ Palmerston przeszedł na ich stronę, mogli korzystać z jego doświadczenia. Zaczęły powstawać Unie Polityczne- związki dla popierania reformy. Cieszyły się poparciem Radykałów ale i Młodych Torysów a także „Silli Willy”. Russel przygotowywał reformę, projekt ten przeszedł większością 1 głosu, nowe wybory pod hasłem reformy parlamentarnej- pierwszy raz zwrócono się do wyborców z prośbą o poparcie konkretnego programu politycznego, aby określiły swoje stanowisko. Wigowie odnieśli sukces, po nowych wyborach uchwalono prawo o reformie, jednak izba Lordów ją odrzuciła. Wywołało to fale zamieszek i oburzenie opinii publicznej. Więc Grey zażądał od króla mianowania kolejnych 30. Robert Pill przekonał króla i Wellingtona o przyjęciu ustępstw. Przyjęto Prawo o Reformie reforma weszła w życie. Była to jedna z najdonośniejszych reform ustrojowych w W.B. Nie miała charakteru radykalnego. Zwiększono reprezentację Szkocji i Irlandii. Prawo głosu mieli ci, którzy płacili czynsz. Nie zlikwidowano przewagi właścicieli ziemskich, nie zlikwidowano wszystkich „zgniłych okręgów wyborczych”. Zerwano z poglądem, że Izba Gmin reprezentuje ludność, nie ziemię. Potwierdzona przewaga premiera nad królem. Nie dało się od tej pory rządzić bez większości w Izbie. Ponadto dla organizacji wyborów po raz pierwszy partie wyszły poza parlament. Kluby- miejsce spotkań towarzyskich. Torysi mieli swój klub Carlton Club od '32. 1835 uchwalono prawo o samorządzie miejskim (wybory do Izby Gmin). Partie ewoluowału zmieniając nazwy: Torysi= Konserwatyści, Wigowie= Liberałowie. System dwupartyjny był utrzymywany, ponieważ budynek parlamentu brytyjskiego był prostokątny (po jednej lub drugiej stornie siadali)
Rządy przejęli Torysi. Ruch Czartystów, powstało ogólne zjednoczenie związkó zawodowych. W '36 nowe stowarzyszenie z Williamem Lovettem na czele oraz Londyńskie Towarzystwo Demokratyczne z O'Connorem na czele. Lovett w '38 zredagował program Karta Ludu (stąd Czartyści- od kart). Żądania:
Prawo wyborcze dla wszystkich mężczyzn
Proporcjonalne okręgi wyborcze
Coroczne wybory do Izby Gmin
Diety dla posłów (prawo również dla ludzi niemajętnych)
Wprowadzenie tajności głosowania
Zniesienie cenzusu majątkowego przy biernym prawie wyborczym
Drogą do poprawy bytu jest pełna demokratyzacja ustroju. '39 Palrament Ludowy uchwaliła petycję do Izby Gmin z tymi żądaniami, która tą petycją odrzuciła. Narodowe Stowarzyszenie Czartystów z kolejną petycją- także odrzucono. '39- Liga Przeciwników Praw Zbożowych. Pojawił się olbrzymi głód. Zmusiło rząd Pilla do zniesienia ceł zbożowych, nastąpił powrót Wigów do władzy. Rozłam w partii konserwatywnej, zwolennicy Pilla przeszli w szeregi Liberałów. Wiosna Ludów ożywił ruch Czartystów. Wielka manifestacja Czartystów w Kingstone Common w 1848. mimo klęski Czartystów, ich program był realizowany przez reformy. Zniesiono cenzus majątkowy, w '72 wprowadzono tajność głosowania, '85- jednomadatowe równe okręgi wyborcze. W latach '60 kolejna reforma. '65- z poparciem związków zawodowych utworzono Ligę Reformy. Wiece i manifestacje w kraju, nowy rząd z lordem Derby na czele uznał konieczność nowej reformy. Program konserwatystów poparli program Wigów. '67- druga wielka reforma parlamentarna- prawo wyborcze dla wszystkich mężczyzn, zniesiono kilka innych zgniłych okręgów wyborczych, rozszerzano prawo wyborcze zarówno wśród mieszkańców wsi jak i miast. Wzmocnienie pozycji Liberałów. Udostępniono uniwersytety dla wszystkich, wprowadzono powszechny obowiązek szkolny w szkołach elementarnych w 1876r. '84- kolejna reforma. Poważny problem z Irlandią- Home Rule. 1911- Izba Lordów straciła prawo weta absolutnego. Jeżeli Izba Gmin trzykrotnie uchwali jakieś prawo, to staje się prawem obowiązującym. 1918- powszechne prawo wyborcze dla wszystkich (też dla kobiet powyżej 30 roku życia).