Pervin, John rozdz.13
TEORIA SPOŁECZNO-POZNAWCZA: BANDURA I MISCHEL
W teorii s-p kładzie się nacisk na:
społeczne źródła Zach.
znaczenie poznawczych procesów myślowych we wszystkich aspektach funkcjonowania człowieka- motywacji, emocjach i działaniu
zmienność zach, która jest odpowiedzią na zmiany środowiska
ujmowanie człowieka jako aktywnie działającego
systematyczne badania
uczenie złożonych wzorców zachowań bez nagrody
badanie różnorodnych aspektów zach. ludzkiego
ścisłość naukową
badanie zarówno wew. procesów jak i na systematyczne obserwacje
Zgodnie z tą teorią zach. jest specyficzne wobec sytuacji, a ludzie w różnych sytuacjach ujawniają charakterystyczne dla siebie wzorce zach. → wzorce syt.-zach. Mówią więcej o osobowości niż ogólne niezależne od syt. różnice podkreślane przez teoretyków kładących nacisk na cechy;
UJĘCIE OSOBY
Zarówno Bandura jak i Mischel SA zdania że istniej dwukierunkowy/wzajemny związek między ujęciem osoby, programem badawczym i teoriami osobowości → sposób ujęcia osoby determinuje aspekt ludzkiego funkcjonowania który jest najdokładniej badany, z kolei dane kształtują określoną teorię;
Teoria s-p odrzuca poglądy że ludzie są popychani przez wew. siły lub że są przyciągani przez bodźce zew., wg. niej Zach można wyjaśnić w kategoriach interakcji miedzy osobą a środowiskiem → WZAJEMNA DETERMINOWANIE (Bandura)
↓
Osoba zarówno odpowiada na syt. jak i aktywnie je konstruuje i wpływa na nie.
UJĘCIE NAUKI, TEORII I BADAŃ
B i M są zwolennikami teorii badań empirycznych (jasne pojęcia oparte na systematycznych obserwacjach). Uważają że procesy poznawcze (których badanie odrzucił radykalny behawioryzm ze wzgl. Na brak zaufania do danych introspekcyjnych) musza być badane a wykorzystywanie samoopisłów jest uzasadnione i pożądane (samopis podany w warunkach które nie skłaniają do wartościujących ocen mogą być użytecznym narzędziem).
SPOŁECZNO-POZNAWCZA TEORIA OSOBOWOŚCI
STRUKTURA
-obejmuje przede wszystkim procesy poznawcze
-pojęcia strukturalne
Oczekiwania-przekonania
Większe znaczenie maja oczekiwania i przekonania ukształtowane w odniesieniu do określonych syt. lub grupy syt. niż oczekiwania uogólnione
Sposób w jaki jednostka spostrzega syt. lub grupuje je jest w wysokim stopniu idiosynkratyczny (jedna osoba konstruuje syt. jako zagrażającą a inna jako ekscytującą)
Zgodnie z teorią s-p istota osobowości leży w rożnych sposobach postrzegania syt. przez ludzi oraz różnych wzorcach zach. ukształtowanych na podst. Tych spostrzeżeń
Różnicowanie syt. i spójność wew. osobowości
Ludzie zach. się różnie w różnych syt.
Występują także różnice indywidualne w uśrednionych częstotliwościach pojawiania się każdego z obserwowanych typów Zach
Badanie Mischela → obserwacja chłopców i dziewcząt na obozie w różnych warunkach syt. przez 6tyg. → LUDZIE POSIADAJĄ CHARAKTERYSTYCZNE DLA SIEBIE, TRWAŁE PROFILE OKRESLONYCH ZACH. W OKREŚLONYCH GRUPACH SYT. TE CHARAKTERYSTYCZNE DLA JEDNOSTKI WZORCE RELACJI SYT.-ZACH MISCHEL NAZYWA PODPISAMI BEHAWIORALNYMI.
Ja i przekonania na temat własnej skuteczności
Teoria s-p sugeruje że istnieje jeden obraz siebie, lecz przekornie na temat siebie oraz procesy samokontroli, zmieniają się w zależności od czasu i syt.
Bandura → POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI → to jak osoba spostrzega swoja zdolność do radzenia sobie w określonych syt.
Zdaniem Bandury sądy na temat własnej skuteczności wpływają na to
-jakiego rodzaju zadania wybieramy
-jak duży wysiłek podejmujemy → motywacja
-jak uporczywie realizujemy zadania → wykonie
-jakie są nasze emocjonalne reakcje kiedy przewidujemy wystąpienie jakiejś syt. → emocjonalne pobudzenie
Pomiar poczucia własnej skuteczności:
BADANIA MIKROANALITYCZNE zgodnie z nimi dokonuje się szczegółowego pomiaru poczucia własnej skuteczności przed wykonaniem działania w określonych syt. (prosi się osobę badaną o wskazanie takich zadań w określonej syt. które może ona wykonać oraz stopnia pewności sukcesu). Bada się sądy na temat własnej skuteczności w określonych syt. a nie sądy globalne.
4. ) Cele:
Pojęcie celów odnosi się do zdolności człowieka w zakresie przewidywania przyszłości oraz automotywacji.
Cele ukierunkowują ustalanie priorytetów, wybór sytuacji z wielu możliwych, umożliwiają wyjście poza chwilowe oddziaływania oraz organizują zachowania przez dłuższe okresy.
Cele osoby stanowią system- są cele centralne lub ważniejsze niż inne; nie jest to system sztywny i niezmienny.
DYNAMIKA
Zachowanie jest utrzymywane prze oczekiwania lub przewidywane konsekwencje (Ludzie potrafią rozważać konsekwencje działania zanim je podejmą oraz przewidywać nagrody i kary)
Cele standardy i samoregulacja
Ludzie posiadają wew. Standardy oceny swoich własnych działań oraz działań innych osób.
Standardy te reprezentują cele które chcemy osiągnąć, stanowią podstawę naszych oczekiwań uzyskania wzmocnień od innych lub nas samych.
PROCES SAMOWZACNIANIA- jest ważny dla utrzymywania samozachowań przez długi okres przy braku zew. czynników wzmacniających. (dzięki wew. reakcją oceny siebie takimi jak: pochwała/poczucie winy, możemy się nagradzać/karać)
Ludzie różnią się pod względem standardów jakie sobie stawiają- niektórzy formułują cele łatwe inni cele będące wyzwaniem, cele niektórych ludzi są ściśle określone, innych niejednoznaczne, krótkoterminowe/długoterminowe.
Standardy wykonania oraz przewidywane konsekwencje wyjaśniają zachowania celowe.
Dzięki zdolności ustalania własnych standardów możliwy jest znaczny stopień samoregulacji w funkcjonowaniu (zamiast być zależnymi od zew. nagród możemy ustalać cele i nagradzać się za ich osiąganie)
Dzięki celom standardom i samoregulacji ustalamy cele na przyszłość i zdobywamy kontrolę nad własnym losem.
Poczucie własnej skuteczności a wykonanie
Sady na temat własnej skuteczności wpływają na myślenie, emocje i działanie.
Bandura i Cerrone (1983) analizowali wpływ celów oraz informacji zwrotnych dotyczących wykonania na motywację;
→Warunki w których występowały zarówno cele jak i inf. Zwrotne o wykonaniu miały znaczący wpływ na motywację nieporównywalny z efektem samych celów lub samych inf. Zwrotnych.
→Wysiłek włożony w kolejne wykonanie był tym większy im bardziej osoba była niezadowolona z wyniku poniżej własnych standardów i im wyższa była jej ocena własnej skuteczności. (Ani sam brak satysfakcji, ani pozytywna ocena własnej skuteczności nie prowadziły do porównywalnego efektu).
→W sytuacji gdy osoba była niezadowolona ze swojego wykonania i spostrzegała swoja skuteczność jako niska następowało znaczące osłabienie motywacji.
Informacje zwrotne dotyczące poziomu wykonania oraz sądy na temat własnej skuteczności okazały się szczególnie istotne w kształtowaniu zainteresowań motywowanych wewnętrznie. To właśnie wew. motywowane zainteresowanie skłania do wysiłku przez dłuższy czas przy braku zew. nagród.
Wpływ przekonań o własnej skuteczności na wysiłek i działanie jest tak duży że może wyrównać duże różnice w zdolnościach → Kobiety z wysoka oceną własnej skuteczności w zadaniu siłowym wypadały lepiej niż mężczyźni z grupy z niską oceną własnej skuteczności (Weinberg, Gould, Jackson, 1979)
↓
ZMIANA W PRZEKONANIACH NA TEMAT WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI WYRÓWNAŁA UWARUNKOWANE PŁCIĄ DUŻE RÓŻNICE W ZAKRESIE SIŁY FIZYCZNEJ.
Dobremu funkcjonowaniu człowieka sprzyja poczucie osobistej kontroli.
↓
Badania Cazzarelliego (1993) - poczucie własnej skuteczności było kluczowym wyznacznikiem poziomu przystosowania po dokonaniu aborcji.
WZRASTANIE I ROZWÓJ
Teoria s-p podkreśla kształtowanie się poznawczych kompetencji, oczekiwań, celów-standardów, przekonań na temat własnej skuteczności oraz funkcji samoregulacji przez obserwację innych oraz przez bezpośrednie doświadczenie.
#Uczenie się przez obserwację
Ludzie mogą się uczyć obserwując tylko zachowania innych; osoba obserwowana => MODEL
Modelowanie obejmuje coś szerszego niż naśladowanie ale węższego niż identyfikacja.
#Nabywanie a wykonanie
Nowy złożony wzór Zach. Może być wyuczony niezależnie od czynników wzmacniających, natomiast ewentualne jego wykonanie zależy od nagród i kar.
Dzieci wyuczyły się wielu agresywnych zach., których nie ujawniały w syt. bez przynęt, ale ujawniały je w syt. z pozytywnymi przynętami.
Dzieci które widziały że model został ukarany ujawniały znacznie mniej zach. naśladowczych niż dzieci w grupach gdzie model nagradzany lub bark konsekwencji.
Podsumowując: konsekwencje doświadczane przez modela wpłynęły na ujawnianie przez dzieci Zach. agresywnych ale nie na ich nabywanie.
#Warunkowanie zastępcze
Reakcje emocjonalne takie jak strach lub radość także mogą być wyuczone zastępczo
WARUNKOWNIE ZASTĘPCZE => proces uczenia się reakcji emocjonalnych przez obserwacje innych.
#Nabywanie umiejętności i odraczanie gratyfikacji
Dzieci obserwujące osoby wyznaczające sobie wysokie standardy wykonania podlegające samonagradzaniu, częściej nagradzają się tylko za wyjątkowe wykonanie niż dzieci obserwujące modele o niższych standardach lub nie obserwujące nikogo (bandura, Kuper, 1964)
Dzieci można skłonić do tolerowania dłuższych okresów odroczenia nagrody jeśli stworzy się im możliwości obserwowania takich zachowań.
Eksperyment Bandura i Mischel
Dzieci
charakteryzujące „obserwowały” modela → modelowanie „na zywo”
się długim → który wybierał → → modelowanie symboliczne (dzieci
okresem natychmiastowa nagrodę czytały werbalny opis Zach. modela
odroczenia → w warunkach bez modela (dzieciom
mówiono co wybrał model)
Dzieci te we wszystkich 3 warunkach znacząco zmieniły swoje zch. na korzyść natychmiastowej gratyfikacji; największy był efekt modelowania na żywo.
Dzieci stosujące krótkie okresy odraczania, którym prezentowano wzorzec z odroczeniem zmieniły swoje Zach. stosując dłuższe odroczenie. (nie było istotnych różnic miedzy efektem modelowania na żywo oraz modelowania symbolicznego)
Po okresie 4-5tyg. efekty uzyskane w eksperymencie nadal się utrzymywały.
Oprócz kształtowania reguł i wew. Samoocen dzieci kształtują strategie umożliwiające im oparcie się pokusie:
-odwrócenie uwagi od obiektu stanowiącego pokusę
- koncentracja na bardziej abstrakcyjnych charakterystykach obiektu (jeżeli dzieci wyobrażają sobie rzeczywiste obiekty tak jakby były rzeczywiście obecne nie mogą b. długo czekać, jeśli wyobrażały sobie rysunki obiektów mogą długo czekać)
Badania wykazują znaczną zgodność pomiędzy pomiarami odraczania gratyfikacji w warunkach laboratoryjnych w wieku przedszkolnym oraz pomiarami poznawczymi i społecznymi kompetencji uzyskanych w okresie dorastania.