Zygmunt Freud „O psychoanalizie” (wykłady I - V)

Wykład 1

Problem z histerią polegał na tym, że wobec zjawisk, które ewokuje zawodzi wiedza, wyszkolenie anatomiczno - fizjologiczne oraz patologiczne jest niewystarczające.

Przypadek doktora Breuera: jego pacjentką była 21-letnia dziewczyna, która podczas opieki nad ojcem zaczęła cierpieć na m.in. porażenie obu prawych kończyn, zaburzenia ruchu gałek ocznych, kaszel nerwowy, jadłowstręt i niemożność picia przez kilka tygodni. Objawy interpretowano jako jako chorobę mózgu (kiepskie rokowania na poprawę) lub histerię (co bardziej prawdopodobne).

Brauer otoczył ją opieką i usiłował dotrzeć do przyczyny choroby za pomocą hipnozy - w tym stanie pacjentka odtwarzała słowa, będące przejawem przejawem tworów psychicznych podczas momentów zauroczenia. Dawało jej to poczucie uwolnienia i niwelowało objawy chorobowe.

Pacjentka w czasie choroby mówiła i rozumiała tylko po angielsku, a samą metodę leczenia nazwała „talking cure”

Wodowstręt pacjentki okazał się być spowodowany wydarzeniem z przeszłości - dziewczyna była świadkiem, jak pies znajomej Angielki pił ze szklanki, co wywołało u niej obrzydzenie, które musiała ukryć w towarzystwie ze względu na etykietę.

Zaburzenia wzroku pacjentki obejmowały m.in. halucynacje . Siedząc przy chorym ojcu widziała pełzając węże, a próba ich odstraszenia spowodowały porażenie prawej ręki. Po odzyskanie tego wspomnienia w trakcie hipnozy dolegliwości ustąpiły.

Freud nazywa tego typu osady wzruszenia „urazami psychicznymi”, pozostającymi w naszym umyśle pod postacią specyficznych śladów pamięciowych. Jest przekonany, że chorzy na histerię cierpią na reminiscencję. Ich objawy są symbolami urazowych przeżyć. Pacjentka doktora Breuera we wszystkich sytuacjach chorobowych musiała tłumić silne wzruszenie, nie dając się przejawiać emocjom poprzez czyny i słowa. Właśnie na losach stłumionych emocji opiera się psychologiczna koncepcja histerii.

Jeżeli „uwięziony” afekt staje się źródłem ustawicznego podrażnienia cielesnego (względnie zahamowania), sytuacje tę nazywa się przeistoczeniem histerycznym.

Podwójna świadomość - sytuacja, gdy u jednej osoby można odkryć kilka ugrupowań psychicznych, które istnieją obok siebie w dość niezależny sposób, nic o sobie nie wiedzą i mogą na zmianę tworzyć świadomość osoby

Jedna z koncepcji Brauera dotycząca objawów histerii mówi, że powstają one w stanach hipnoidalnych, gdy zaburzony zostaje przebieg wzruszenia. Freud odrzuca jednak ten pomysł, zauważając, że Brauer w sposób niezadowalający wyjaśnia obserwowane zjawiska.

Wykład II

Badania Charcota i Janeta

Janet w teorii histerii uwzględnia rolę dziedziczności i zwyrodnienia. Według niego jest ona formą degeneracyjnych zmian w układzie nerwowym, która manifestuje się wrodzonym niedomaganiem w sferze psychiki. Freud uważa, że tej teorii nie da się pogodzić z faktem, że u histeryków niektóre sprawności są wręcz spotęgowane (np. anglojęzyczność pacjentki Brauera)

Zmiany w technice Brauera

Freud odchodzi od hipnozy uważając ją za zawodną i przyznając, że nie na każdego pacjenta ona działa. Inspirację czerpie natomiast z Bernheima z Nancy - nowa metoda polega na pokonywaniu oporu pacjenta i wydobywanie z niego pozornie utraconych wspomnień, poprzez ustawiczne pytanie i zapewniania o posiadanej wiedzy.

Dopiero odejście od hipnozy pozwala wykryć opory i stłumienia - hipnoza zakrywa opór mimo że pozwala dotrzeć do pewnych obszarów psychiki, gromadzi jednocześnie opory na granicy tego obszaru.

Stłumienie i opór

Stłumienie to mechanizm obronny, w trakcie którego chorobotwórcze zdarzenia zostają wyparte ze świadomości poprzez siły takie jak moralność. Wywołują one konflikt pomiędzy tym, czego ona pragnie, a tym, co wydaje się jej słuszne.

Przykład - histeria u dziewczyny, która wyparła ze świadomości pragnienie związku ze szwagrem po śmierci własnej siostry.

Freud w przeciwieństwie do Janeta tłumaczy zjawisko rozszczepienia psychicznego dynamicznie - konfliktem sprzecznych ze sobą sił psychicznych - i widzi w nim rezultat czynnego spierania się ze sobą obu grup psychicznych. Nie mniej jednak, wyparcie jest tylko jednym z warunków wystąpienia zjawiska.

W nieświadomości wyparte życzenie nadal istnieje i czyha na okazję, żeby się uaktywnić i wytworzyć na swoim miejscu zniekształcony twór zastępczy, będący objawem choroby. Leczenie polega na ponownym przekształceniu go w wypartą myśl. Można to zrobić w dwojaki sposób

• przekonując pacjenta, że niesłusznie odrzucił chorobotwórcze życzenie, skłaniając do zaakceptowania myśli poprzez jej uwznioślenie

• zastępując stłumienie potępieniem i świadomym opanowaniem życzenia

Wykład III

Kompleks (za szkołą zuryska) to grupa związanych ze sobą i zabarwionych wzruszeniowo pierwiastków wyobrażeniowych

1. Freud dostrzega minusy metody wolnych skojarzeń - pacjenci bardzo często podejmowali tematy zupełnie nie łączące się ze sobą , nawet mimo wskazówek. Wierzy jednak, że myśli wypowiedziane w stanie skupienia zawsze posiadają jakieś punkty wspólne i prowadzą do setna sprawy. Myśli są aluzjami do stłumionego pierwiastka, przedstawiają go w sposób pośredni, za pomocą napomknień (dowcip o angielskich kupcach).

• Nawet jeżeli pacjent milknie należy go zachęcać, by wypowiadał wszystko, co przyjdzie mu na myśl, nawet jeżeli uważa za bezsensowne

2. Interpretacja marzeń sennych: to zasadniczy sposób poznania nieświadomości, najpewniejsza podstawa psychoanalizy; dziedzina, w której trzeba zdobyć własne przekonania i odpowiednie wyszkolenie (poprzez np. analizowanie własnych snów)

- nie wszystkie sny są dla śniącego niezrozumiałe, dziecięce sny są proste i łatwe do wytłumaczenia

- sny dorosłych posiadają treść jawną i treść utajoną, znajdującą się w podświadomości. Jawna treść snu jest zniekształconym tworem zastępczym ukrytych przez siły naszej jaźni treści, to zamaskowane spełnienie stłumionego życzenia

- technika analizy marzeń sennych jest analogiczna do psychoanalizy: należy posługiwać się skojarzeniami, bazować na myślach odnoszących się do objawów zespołu, czy wspomnień

- przeróbka marzenia sennego to przykład wzajemnego oddziaływania na siebie rozmaitych grup psychicznych, czyli przykład efektu rozszczepienia psychicznego

- duży wpływ na rozwój człowieka mają przeżycia z pierwszych lat dzieciństwa; w marzeniu sennym dziecko kontynuuje swoje istnienie z zachowaniem cech i życzeń

- sny lękowe są reakcją jaźni w celu odparcia stłumionych życzeń

1. analiza czynności przypadkowych, np. zapominanie szczegółów, przejęzyczenia, gubienie i tłuczenie przedmiotów, bawienie się nimi, nucenie melodii poprzez które człowiek zdradza swe największe tajemnice.

Wykład IV

Pragnienia chorobotwórcze są składnikami popędu płciowego, a zaburzenia w życiu erotycznym to najsilniejszy z czynników prowadzących do choroby, bez względu na płeć - wynika to z tego, że ludzie nie są szczerzy w kwestii swojego popędu.

Analiza przypadku chorego powinna obejmować jego obecny stan, ale przede wszystkim przeżycia z dzieciństwa - niezaspokojone pragnienia z tego okresu są czynnikiem, który umożliwia powstawanie objawów.

Dziecko od samego początku ma swoje dążenia i zachowania seksualne, przynosi je ze sobą na świat i wskutek rozwoju tworzy się normalna płciowość dorosłego (praca dr Stanforda Bella z 1902r.)

Popęd dziecka jest złożony i służy do uzyskania rozmaitych rodzajów rozkoszy - poprzez drażnienie stref erogennych oraz onanistyczne stymulowanie narządów płciowych. Już w pierwszej fazie życia płodowego dziecko pociąga rozkosz z własnego ciała, co jest określane mianem autoerotyzmu.

Oprócz autoerotyzmu pojawia się popęd płciowy do innej osoby. Popędy te występują parami, w antytezie, jako czynne i bierne. Jako najbardziej reprezentacyjne dla tej grupy wymienię tu rozkosz odczuwaną z zadawania bólu (sadyzm) i jej bierne przeciwieństwo (masochizm), dalej czynny popęd do oglądania i bierny do pokazywania narządów płciowych. Podczas gdy z czynnej odmiany tego ostatniego popędu wywodzi się żądza wiedzy, z biernej tworzy się pociąg do artystycznych i aktorskich popisów. Płeć nie ma w tym okresie znaczenia, więc każdemu dziecku można przypisać również homoseksualne pragnienia.

• Przed okresem dojrzewania odbywa się tłumienie pewnych popędów i powstają siły psychiczne takie jak wstyd, wstręt, moralność podtrzymujące stłumienia. Najsilniejszemu stłumieniu ulegają dążenia kaprofilarne (pobudzenie płciowe związane z ekskrementami).

• Jeżeli nie wszystkie składniki ulegną hegemonii narządów płciowych, to niezależnie powstały popęd rozwija się następnie w perwersję (autoerotyzm, skłonności homoseksualne, ogólnie dziecięctwo życia płciowego)

• W neurozach są aktywne te same czynniki popędu płciowego, ale ich działalność pochodzi z nieświadomośc.

• Dziecko czyni rodziców przedmiotem swych życzeń erotycznych - ojciec na ogół wyróżnia córkę, a matka syna; dziecko reaguje na to pragnieniem zajęcia miejsca drugiego rodzica. Powstały w ten sposób zespół stanowi jądro każdej neurozy (np. kompleks Edypa)

• Dziecko tworzy własne teorie seksualne na temat aktu płciowego etc.

Wykład V

Chory łączy się z rozkoszą na zasadzie regresji (rozwoju wstecznego), to znaczy powrotu do wcześniejszych faz życia płciowego, w którym nie brakło zaspokajania

• regresja w czasie: żądze powracają do wcześniejszych stopni rozwoju

• regresja w formie: wyraża się pierwotnymi i prymitywnymi środkami psychicznymi.

Osoba może równie dobrze przekształcić swoje fantazje nie w obrazy, lecz w dzieła sztuki

Neuroza jest porównywana przez Freuda do klasztoru, gdzie wycofali się wszyscy ci, których życie rozczarowało, lub też ci, którzy czuli się wobec życia zbyt słabi

Podczas terapii psychoanalizą występuje u pacjenta przeniesienie - obdarza on lekarza nadmiarem serdecznych uczuć, często połączonych z wrogością. Dzięki temu dowiaduje się on o istnieniu i nasilaniu nieświadomych pobudek psychicznych

Dwie przeszkody dla uznania psychoanalitycznych poglądów:

• istnienie ścisłego uwarunkowania, panującego w życiu psychicznym każdego człowieka

• nieznane są właściwości jakimi nieświadome zdarzenia psychiczne różnią się od świadomych

Freud uważa jednocześnie, że obawy zniszczenia kulturowego charakteru przez oswobadzanie popędów jest bezpodstawne - tłumione pragnienia są bardziej niebezpieczne. Psychoanaliza służy zatem największym dążeniom kulturowym.

Efekty psychoanalizy:

• stłumienie zostaje zastąpione potępieniem

• po odsłonięciu nieświadomych popędów można zrobić z nich dobry użytek, jak powinno mieć to miejsce przy prawidłowym rozwoju. Dzięki uwzniośleniu, energia pragnień dziecięcych nie zostaje odcięta lecz użytkowana; poszczególnym dążeniom wytycza się cel wyższy, ewentualnie nieseksualny.

• Pewna część stłumionych pożądań erotycznych ma prawo do bezpośredniego zaspokojenia.

---