Rozdział 1

POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami, które wyróżniają je spośród innych gałęzi prawa:

1. Przepisy prawa cywilnego regulują stosunki o charakterze majątkowym, czyli stosunki, w których ciążące na stronach obowiązki i przysługująca im wzajemne prawa dotyczą pieniędzy lub innych wartości ekonomicznych. Nieliczne przepisy cywilnoprawne odnoszą się do stosunków osobistych.

2. Stosunki regulowane przez prawo cywilne odznaczają się prawną równorzędnością stron.

Prawo cywilne składa się w przeważającym stopniu z przepisów dyspozytywnych(wzgęlnie obowiązujących).

PODZIAŁ PRAWA CYWILNEGO

1. część ogólna - zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego( podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie). Przepisy części ogólnej zawarte są w księdze I kodeksu cywilnego.

2. prawo rzeczowe - reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, tzn. skutecznych względem każdej trzeciej osoby. Przepisy prawa rzeczowego obejmuje księga II kodeksu cywilnego.

3. prawo zobowiązaniowe - normuje stosunki zobowiązaniowe(zobowiązania), które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawa podmiotowe względne, skuteczne względem dłużnika. To prawo obejmuje III księga kodeksu cywilnego.

4. prawo spadkowe - reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inny podmiot prawa. Przepisy dotyczące tego prawa znajdują się w księdze IV kodeksu cywilnego.

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE

Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 23.04.1964r. obowiązujący od 1.01.1965r.

Kodeks cywilny dzieli się na cztery księgi, poświęcone kolejno: zagadnieniom ogólnym, własności i innym prawom rzeczowym, zobowiązaniom oraz spadkom.

KLAUZULE GENERALNE PRWA CYWILNEGO

Wśród przepisów najwyższej rangi szczególne miejsce zajmują w prawie cywilnym tzw. Klauzule generalne. Ich cechą szczególną jest to, że przenikają całe prawo cywilne i przez to nadają treści norm prawnych swoiste zabarwienie.

KLAUZULA GENERALNA to przepis prawnym który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa.

Taką klauzulą był dawniej przepis wymagający od kupca postępowania zgodnego z „zasadami uczciwego obrotu”, przy czyn owe zasady nie były nigdzie ściśle wyliczone, a zatem w razie sporu ocenie sądu podlegała kwestia czy strony w swoich poczynaniach naruszyły je czy nie. Zasady te ulegały zmianom wraz z upływem czasu. Wśród klauzul generalnych oprawa cywilnego istotną rolę odgrywają tzw. Zasady współżycia społecznego, które należy rozumieć jako zasady uczciwego i lojalnego postępowania.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:

1) podmioty stosunku

2) przedmiot stosunku

3) uprawnienia wynikające ze stosunku

4) obowiązki wynikające ze stosunku

W prawie cywilnym podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej 2 podmioty. Może ich być nawet więcej, a w niektórych przypadkach (np. w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe) nawet nieograniczona liczba. O tym czy człowiek lub organizacja może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie decydują ich przyrodzone właściwości, lecz norma prawna. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych to zdolność prawna.

W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może np. odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Niekiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikajże ze stosunku prawnego z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wtedy do czynienia z tzw. PRAWAMI NIEZBYWALNYMI (prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie).

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jaki i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy. Zgodnie z tym poglądem przedmiotem stosunku między sprzedawcą i kupującym jest takie zachowanie sprzedawcy, do jakiego zobowiązuje go umowa, a więc przeniesienie własności, wydanie rzeczy.

PRAWO PODMIOTOWE

Prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona przez przepisy prawa i treść stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Nie ma praw podmiotowych poza tymi, które wynikają z norm prawnych.

Podział prawa podmiotowego:

1. prawo podmiotowe bezwzględne- to prawo podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Korelatem tych praw są obowiązki obciążające wszystkich, a nie oznaczony podmiot prawa. Treścią obowiązków jest nienaruszanie prawa podmiotowego, a więc niepodejmowanie żadnych czynności, które by prawo mogły naruszyć. Do praw bezwzględnych zalicza się tzw. Prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, niektóre prawa na dobrach niematerialnych.

2. prawo podmiotowe względne- to prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby. Do praw względnych należą wierzytelności, bowiem wierzyciel może domagać się świadczenia tylko od dłużnika, a nie od innej osoby,np. sprzedawca może żądać zapłaty za towar jedynie od kupującego. Korelatem praw podmiotowych względnych jest obowiązek określonego zachowania się, które polega bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu działania.

Prawa podmiotowe dzielą się także na: 1) majątkowe i niemajątkowe 2) przenoszalne i nieprzenoszalne .

OSOBY FIZYCZNE

Podmiotami prawa cywilnego są:

1. osoby fizyczne- osobą fizyczną jest człowiek. Osoba fizyczna rozpoczyna swój byt prawny w chwili urodzenia, a kończy go w chwili śmierci.

2. osoby prawne

ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną. Posiadanie zdolności prawnej oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialną.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY FIZYCZNEJ

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania za pomocą czynności prawnych. To możność zawierania umów (dwustronne czynności prawne), np. sprzedaży, najmu, zlecenia i innych, a także dokonywania jednostronnych czynności prawnych, np. sporządzania testamentu, wypowiedzenia umowy. Osoba fizyczna działa tu za pomocą własnych oświadczeń woli. Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą ukończenia 18 lat. Wcześniej może uzyskać pełnoletniość, a zatem pełną zdolność do czynności prawnych dziewczyna, która na postawie zezwolenia sądu wyjdzie za mąż. Sąd może udzielić takiego zezwolenia w ważnych przypadkach(np.ciąza), o ile dziewczyna ukończyła już 16 lat. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły jeszcze 13lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogę one w sposób ważny i prawie skuteczny zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych. Robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE

Ubezwłasnowolnienie to całkowite lub częściowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu. Ubezwłasnowolnienie:

1. całkowite : sąd może zastosować całkowite ubezwłasnowolnienie, jeżeli człowiek wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie są ustanawia opiekuna, chyba że są rodzice dysponujący władzą rodzicielską.

2. Częściowe: częściowe ubezwłasnowolnienie są może orzec, gdy przyczyny te występują z mniejszym nasileniem, tak że orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego nie jest potrzebne ani celowe, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw tej osoby. Może być orzeczone tylko w stosunku do osoby pełnoletniej. Dla częściowo ubezwłasnowolnionego sąd ustanawia kuratora. Opiekun i kurator są w zakresie ustalonym przepisami prawa cywilnego przedstawicielami ustawowymi osoby ubezwłasnowolnionej.

UZNANIE ZA ZMARŁEGO

Uznać za zmarłego można jedynie osobę zaginioną, tzn. taką osobę, o której nie wiadomo czy żyje. Podstawowa zasada stanowi, że zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył. Jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70lat, wystarczy upływ 5lat. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23lata.

SKARB PAŃSTWA

Skarb państwa jest szczególną osobą prawną. Jest właścicielem tej części majątku państwowego, która nie należy do innych państwowych osób prawnych. Jest to majątek olbrzymi i Skarb Państwa jako właściciel nie może być porównywalny z żadną inna osobą prawną. Należy do niego całe mienie administracji państwowej., wojska, policji, szkolnictwa, służby zdrowia itd. Nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przedsiębiorstwa i inne państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH

Osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona ani uznana za zmarłą, nie może sporządzić testamentu, ani w ogóle być spadkodawcą, nie może zawrzeć związku małżeńskiego, sprawować władzy rodzicielskiej, mieć obowiązków alimentacyjnych itd.

ORGANY OSÓB PRAWNYCH

Organ to osoba fizyczna lub kilka osób, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. W znaczeniu fizycznym wola organu jest tylko wolą człowieka lub ludzi tworzących organ, jednak w znaczeniu prawnym wola a jest bezpośrednio wolą samej osoby prawnej.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawne, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

---