Higiena - dział medycyny zajmujący się badaniem wpływu środowiska ( naturalnego i sztucznego) w jakim żyje człowiek na jego zdrowie ludzkie ,a ściślej badaniem reakcji organizmu na te wpływy , przedmiotem zainteresowania są również metody eliminowania i redukowania ujemnych czynników środowiskowych i łagodzenie niekorzystnych skutków ich oddziaływań.]

PYŁ PRZEMYSŁOWY

Zanieczyszczenia występują w powietrzu w postaci rozproszonej , tworzą z powietrzem wielofazowy układ w którym powietrze jest ośrodkiem dyspersyjnym , a zanieczyszcenia stanowią fazy rozproszone w tym ośrodku.- gdy zanieczyszcenia rozproszone w powietrzu atmosferycznym są cieczami lub ciałami stałymi to takie układy noszą nazwę aerozoli.

Pył przemysłowy - jest aerozolem , którego fazę rozproszoną stanowią cząstki ciała stałego o średnicy 0.1-10μm ,a których źródłem są procesy przemysłowe powietrze jest ośrodkiem dyspersyjnym.

W pyle przemysłowym najczęściej wyróżnia się dwie frakcje :

• lżejszą - którą stanowią aerozole o średnicy ziaren mniejszych niż 2 μm. Są todrobne zanieczyszczenia np. związki organiczne powstające podczas spalania materiałów energetycznych , czy w wyniku kondensacji par metali.

• Cięższą - są to ziarna o średnicy większej niż 2 μm, zawiera cząski powstające przy wietrzeniu materiałów budowlanych , czy np. cząstki kurzu unoszonego z ulic.

Na stopień szkodliwości pyłów wchłanianych przez układ oddechowy ma wpływ :

• rodzaj pyłu ( jego pochodzenie, skład chemiczny)

• wymiary i kształt ziaren

• stężenie w powietrzu i czas oddiaływania

• wrażliwość osobnicza.

Obecność pyłów w atmosferze powoduje jej zmętnienie , co ogranicza dostęp promieniowania ultrafioletowego , hamującego rozwój pleśni i bakterii , a także niezbędnego do wytwarzania witaminy D3 w skórze.

W działaniu bezpośrednim , cechą szczególną wszystkich pyłów jest działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek oczu.

Długotrwała ekspozycja na pył powoduje zmiany w czynnościach i budowie błon śluzowych , co upośledza ich naturalne funkcje czyli oczyszczanie i nawilżanie.

Pył dostający się do organizmu z wdychanym powietrzem tylko w znikomej części dociera do płuc. Większe ziarna osiadające w jamie nosowo-gardłowej i tchawicy , mogą mechanicznie uszkadzać śluzówkę powodując drobne krwawienia i torując drogę zakażeniom. Drobniejsze ziarna pyłu osiadają w oskrzelach i oskrzelikach , a najdrobniejsze docierają do płuc. Pył osiadający na błonie śluzowej (pokrytej nabłonkiem migawkowym) , dzięki ruchowi wstecznemu rzęsekjest usuwany ze śluzem na zewnątrz ( strefa przewodząca -drogi oddechowe doprowadzające). Dzięki tym zdolnościom samooczyszczania się dróg oddechowych , tylko niewielka część wdychanego pyłu (ok.5%) zostaje zatrzymana w płucach. W strefie wymiany gazowej mechanizm klirensu , opiera się głównie o aktywność żerną makrofagów ( które po wchłonięciu cząstek polutanta przesuwają się w stronę nabłonka rzęskowego , gdzie wraz ze śluzem usuwane są na zewnątrz. Wyczerpanie możliwości klirensowych prowadzi do zjawiska przeciążenia płuc -które charakteryzuje się nagromadzeniem przeładowanych makrofagów w pęcherzykach płucnych, powstawaniem depozytów polutanta w węzłach chłonnych i tkance łacznej.)

Pył pozostający w płucach w tkance łącznej ( mimo tych mechanizmów klirensowych) w zależności od rodzaju i szkodliwości pyłu może powodować procesy zapalno-alergiczne (pylice łagodne , niekolagenowe) lub patologiczny rozrost tkanki łącznej w płucach . (w układzie limfatycznym płuc, w przegrodach śródpęcherzykowych , oskrzelach , tkance okołooskrzelowej i .opłucnej) Rozwój tkanki łącznej powoduje zanik nabłonka oddechowego pęcherzyków płucnych zarastanie światła pęcherzyków w płucnych i drobnych oskrzelików.

Przed kilkudziesięciu laty wszystkie zmiany chorobowew układzie oddechowym nazywano pylicami. Okazało się jednak , że choroby te wykazują liczne odrębności i uzasadniony był bardziej zróżnicowany podział. Nazwę pylic ograniczono wię do zmian wywołanych wchłanianiem materii stałej nieożywionej. Wg. obecnie obowiązującej def. pylicami nazywamy nagromadzenie pyłu w płucach i reakcję tkanki płucnej na jego obecność.

Choroby wywołane przewlekłym wziewaniem pyłow można podzielić na 3 grupy:

1. Schorzenia cechujące się rozwojem włóknienia kolagenowego tkanki płucnej prowadzące do trwałego uszkodzenia lub zniszczenia pęcherzyków płucnych . objawy (pylica krzemowa) męczliwośćutrata masy ciała, kaszel, duszność, sinica, przewlekłe zapalenie oskrzekli, rozedma, zap opłucnej, krzemogrużlica, przewlekłe serce płucne- rozwija się powoli , przez wiele lat także po przerwaniu narażenia)Takie zmiany związane są z wdychaniem pyłów krzemowych pod postacią krzemianów , kwarcu ,azbsetu. Na inwazyjność włókien (ich potencjał fibrynogenny wpływa zawartość krzemu i żelaza , a przypadku pyłów o strukturze włókienkowatej także duża długość włókien , mała średnica przekroju , obecność ostrych kantów .

Na wdychanie pyłów krzemowych narażene są osoby pracujące w kamieniołomach, górnictwie , robotnicy z zakładów gdzie piasek i inne materiały obfitujące w kwarc są jednym z surowców. Należą do nich fabryki szkła , porcelany, materiałów ściernych, narażeni są szlifierze spawacze, hutnicy.

2. Schorzenia nie wykazujące swoistych zmian włóknistych w tkance płucnej, a w obrazie klinicznym nie różniące sie od podobnych schorzeń powstałych bez udziału pyłu.

Należą do nich nieżyty dróg oddechowych , zapalenia płuc i schorzenia alergiczne.Np. Pyły cementu , baru, gipsu powodują głownie drażnienie mechaniczne. Osiadając na błonie śluzowej górnych dróg oddechowych powodują zwiększone wydzielanie śluzu i jego częstsze odksztusznie. Ta odruchowa czynność przy długotrwałych boćcach prowdzi do zmian zanikowych , co stwarza lepsze warunki do wnikania pyłów..Najdrobniejsze pyły zatrzymywane w płucach blokują część oddechową , a ponadto sprzyjają rozwojowi procesów zapalnych.

Niektóre pyły np. manganowe sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów wywołujących zapalenie płuc.

Pewne rodzaje pyłów zwłaszcz pochodzenia organicznego oprócz działania drażniącego powodują występowanie alergicznych schorzeń dróg oddechowych.. Pyły takie jak: pył wełny , pył z magazynowanych ziaren, słód, pył mączny mogą wywoływać typowe dychawicę oskrzelową lub alergiczne nieżyty oskrzeli.

3, Schorzenia nowotworowe.

Do pyłow które mogą działać rakotwórczo zalicza się zw.chromu , arsenu, pyły azbestu , pyły zawierające żelazo , niektóre pyły organiczne- smolłowcopochodne , barwniki. Proces nowotworowy ujawnia się zwykle po upływie wielu lat od zetknięcia się z zanieczyszczeniem . Kliniczne schorzenie występuje w postaci odoskrzelowego raka płuc.

SO₂ - powstaje podczas spalania paliw , przemysł chemiczny ; silny gaz drażniący, rozpusza się w wydzielinie błon śluzowych tworząc kwasy działające drażniąco na te błony . przewlekłe oddziałuwanie środowiskowe powoduje nieżyty nosa , gardła , tchawicy, zaburzenia smaku i węchu , duszność wysiłkowa, kaszel , znużenie , zapalenie spojówek , zmiany w obszarze morfologicznym krwi , awitaminoza B₁ , jest kokancerogenem ;szczególnie wrażliwi astmatycy i małe dzieci.

Kwaśne aerozole

W powietrzu atmosferycznym SO₂ i NO₂ utleniają się do odpowiednich bezwodników kwasowych , a następnie w obecności wilgoci powstają z nich kwasy, które w powietrzu występują w postaci aerozoli. Tlenki azotu i siarki głównie w takiej formie występują w powietrzu atmosferycznym. Ogólnie - oddziaływanie wysokich stężeń kwaśnych aerozoli na górne drogi oddechowe powoduje skurcze mięśniówki tchawicy i oskrzeli na skutek czego dochodzi do zakłócenia mechaniki oddychania ( zwolnienie częstości oddechów, zwiększenie objętości oddechowej , obniżenie maksymalnego poboru tlenu zwiększenie objętości wydechowej jednosekundowej) Pod wpływem wysokich kwaśnych aerozoli stężeń dochodzi do zmian w płucach i dochodzi do wzrostu oporu dla przepływu powietrza przez drogi oddechowe.

Już samo obniżenie pH śluzu może prowadzić do stanów zapalnych w-wy nabłonkowej , powodować uszkodzenie komórek i ich złuszczanie. Drażniący wpływ kwasów zależy w części od średnicy aerozolu - przy czym im mniejsze są kropelki cieczy tym grożniejszy będzie efekt biologiczny. W warunkach normalnych kwaśny aerozol ma średnicę cząsteczek rzędu 0.3-0.6μm , są więc one b. małe i odkładają się wtedy głównie w najmniejszych osrzelikach i pęcherzykach płucnych --- (jednak częściowa neutralizacja kwaśnych aerozoli może zachodzić zanim dojdzie on do oskrzeli przez edogennie wytwarzany amoniak). Przy bardzo dużej wilgotności powietrza kwasy przenikają do kropelek wilgoci , cząsteczki aerozolów zawierające kwasy mają większe rozmiary (10-15 μm) , w związku z czym odkładają się głównie w górnych drogach oddechowych , wywierając działanie drażniące , ale w mniejszym stopniu będą penetrować do płuc.

SMOG

SO₂ i NO_x są istotnymi składnikami smogu ( nagromadzenia zanieczyszeń w dolnych w-wach atmosfery) do którego dochodzi w dużych aglomeracjach miejsko-przemysłowych. Powstawaniu i utrzymywaniu się smogu sprzyjają określone warunki atmosferyczne (meteorologiczne). Głównie mgła , przy której dochodzi do inwersji temperatury powietrza. Inwersja temperatury polega na tym , że powietrze w dolnych w-wach atmosfery jest zimniejsze (cięższe) [ciepło jest zabierane przez kropelki mgły , które ulegają skropleniu) niż w górnych w-wach. Taka sytuacja ogranicza lub uniemożliwia ( eliminuje) prawidłowe mieszanie pionowe powietrza , które to zjawisko jest istotnym mechanizmem samooczyszczania się atmosfery. Dodatkowo , jeżeli miasto jest położone w kotlinie , dolinie - gdzie przepływ mas powietrza jest utrudniony, czy u podnóża gór - wtedy w zależność od kierunku wiatrów , wiatry mogą być zatrzymywane przez masywy górskie i nie dochodzić do miast. Takie położenie geograficzne ogranicza więc poziome oczyszczanie atmosfery. Występowanie takich niekorzystnych sytuacji , przy dużej emisji zanieczyszczeń będzie więc sprzyjać ich kumulacji przy powierzchni ziemi.

Wyróżnia się dwa podstawowe typy smogów :

1. Smog typu Londyńskiego , czyli smog kwaśny , zwany również zimowym

2. Smog typu Los Angeles o charakterze fotochemicznym , utleniający , określany jako letni.

Smog typu Londyńskiego

W skład zanieczyszczeń tego typu wchodzą SO₂ i NO_x , i tzw. dymy. O dymach mówimy , gdy cząsteczki zanieczyszczeń są bardzo rozproszone , mają małe rozmiary (< 0.1-5 μm) i charakteryzują się małą prędkością sedymentacji pod wpływem sił ciężkości. Mieszanina aerozolów kwasów siarkowego, azotowego i siarczanów np. wodorosiarczanu amonowego tworzącego się pod wpływem amoniaku daje tak zwane kwaśne deszcze. Długotrwałe utrzymywanie się tego typu zanieczyszczeń może powodować ostre zatrucia. Najbardziej dramatyczne zdarzenia zanotowano w Londynie w grudniu 1952 r , kiedy w ciągu kilku dni zmarło tam o 4000 osób więcej niż w tym samym okresie w latach wcześniejszych. Były to głównie osoby z przewlekłymi chorobami układu oddechowego i układu krążenia , oraz osoby w podeszłym wieku. Mimo , że średnie, dzienne stężenia SO₂ i dymu nie przekraczały poziomów letalnychna skutek synergicznego działania składników smogu u osób szczególnie wrażliwych doszło do zatrucia śmiertelnego.

Smog typu Los Angeles - letni

Zanieczyszczenia fotochemiczne tworzą się natomiast na skutek reakcji chemicznych jakie zachodzą pod wpływem działania światła słonecznego na gazy emitowane przez samochody i zakłady przemysłowe takie jak CO, NO_x, węglowodory nasycone i nienasycone. ( w gazach spalinowych znajdują się również aerozole nieorganicznych połączeń ołowiu - chlorki, bromki , tlenkit tworzące się z tetraetylku ołowiu dodawanego do benzyny)

NO₂ pod wpływem światła rozszepia się na NO i tlen atomowy. Tlen atomowy reaguje z tlenem cząsteczkowym dając ozon . W innych reakcja fotochemicznych związki org. (węglowodory) pochodzące z benzyny rozszczepiają się na reaktywne rodniki, które reagują z różnymi składnikami zanieczyszczeń. Produktami tych reakcji są często związki o charakterze silnie utleniającym takie jak aldechydy, kwasy czy silne utleniacze takie jak azotany peroksyacylowe R(CO)OONO2.

W-wa ozonu w stratosferze pochłania promieniowanie słoneczne z zakresu 240-320 nm chroniąc życie na ziemi przed szkodliwym wpływem promieniowania nadfioletowego. Nadmierna obecność w niższych w-wach jest jednak bardzo szkodliwa. Działanie ozonu i innych fotoutleniaczy podobnie jak tlenków azotu skierowane jest głównie na układ oddechowy , szczególnie na komórki nabłonka dróg oddechowych i śródbłonka pęcherzyków płucnych. Bardzo wysokie stężenia ozonu (rzędu kilku mg/m3 powietrza)wywołują toksyczny obrzęk płuc, krwotoki i śmierć. Stężenia rzędu 400μg-2000 μg ( odnotowywowane w miastach , w dniach o podwyższonych stężeniach fotoutleniaczy w powietrzu) uszkadzają błonę śluzową drzewa oskrzelowego (głównie odcinków końcowych) oraz śródbłonek pęcherzyków płucnych., porażają mechanizmy obronne układu oddechowego , zwiększają podatność na bakteryjne zapalenie płuc i przyspieszają starzenie organizmu. Przewlekłe narażenie na ozon może powodować nieodwracalne zmiany w płucach pod postacią rozedmy, ogniskowej martwicy i zwłóknienia miąższu płucnego.

Ozon i inne fotoutleniacze okazały się najtrudniejszymi do kontrolowania zanieczyszczeniami w Europie i Ameryce Północnej . W przypadku ozonu uważa się, że nie ma drugiego takiego związku w troposferze , w przypadku którego różnica między jego stężeniem toksycznym a aktualnym była tak mała jak w przypadku ozonu. Trendy rozwojowe w gospodarce , w sektorach powodujących emisję prekursorów ozonu ( transport, przemysł petrochemiczny ) oznaczają , że problem ten może się pogłębiać i być zjawiskiem długoterminowym.

W dniach o chwilowym znacznym wzroście fotoutleniaczy w powietrzu niemal 100% badanych osób skarży się na takie dolegliwości jak: bóle głowy, podrażnienia spojówek, bóle w klatce piersiowej.

Znaleziono zależność między częstością występowania ostrych i przewlekłych niespecyficznych chorób układu oddechowego a podwyższonym stężeniem fotoutleniaczy w powietrzu.

Wykryto również , że w dniach , w których stężenie ozonu jest wyższe stwierdza się większą ilość wypadków samochodowych.

W badaniach populacji ogólnej stwierdzono , że nawet krótkotrwały wzrost fotouteniaczy w powietrzu wpływa na czynność płuc (stwierdza się zwiększone opory dla przepływu powietrza przez drogi oddechowe ) zwiększać częstość napadów astmy oskrzelowej, wywołuje podrażnienia oczu , bóle głowy i bóle w klatce piersiowej, stwierdzano także zmniejszoną sprawność lekkoatletyczną u sportowców. Wzrost stężenia ozonu i innych fotoutleniaczy nie tylko wpływa niekorzystnie na zdrowie ludzi , lecz również na ekosystemy i materiały.

W przypadku roślin ozon silnie działa na liście co może powodować znaczny spadek plonów. Jako bardzo silny utleniacz powoduje również korozję materiałów i urządzeń. W pomieszczeniach zamkniętych źródłem ozonu są nadfiletowe lampy kserokopiarek , spawarki do metali , aparaty do wytwarzania H2O2 na skalę przemysłową. Środowiskowo uwarunkowane stężenia ozonu i innych fotoutleniaczy wykazują wyraźną sezonową i dobową zmienność , co jest spowodowane okresowo zmiennym stopniem nasłonecznienia. Szczyt dobowy przypada na godzinę10-12 i wczesne popołudnie , po silnym działaniu promieni słonecznych na prekurory ozonu( NO2,CH4, lotne związki organiczne, CO). Szczyt sezonowy na półkuli północnej ma miejsce od maja do sierpnia.

1. Promocja zdrowia - działania podnoszące stan świadomości społeczeństwa , propagujące zdrowy tryb życia ( zachowania prozdrowotne} i przyczyniające się do tworzenia warunków społecznych , środowiskowych , w miejscu pracy sprzyjających zdrowiu. 3 lub 4 fazy.

2. Profilaktyka: pierwotna- działania prowadzące do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia chorobom i inwalidztwu ( zapobieganie wypadkom domowym , ulicznym , w miejsu pracy) 2. Profilaktyka wtórna—wykrywanie wczesnych objawów uszkodzeń i powstrzymywanie ich rozwoju.3.rehabilitacja- zapobieganie negatywnym skutkom chorób.

3. Nieswoiste choroby ukł. oddechowego jednostki chorobowe ,ujawniające się przewlekłym kaszlem z odksztuszaniem plwociny dusznością napadową lub stałą , dusznością wysiłkową i zmniejszoną sprawnością wentylacyjną płuc wzrost częstości ich występowania wiąże się ze wzrostem zanieczyszczeń powietrza.-kwaśne aerozole (nieżyt oskrzeli, rozedma płuc , dychawica oskrzelowa. Okresy zaotrzenia objawów trwające ok 3miesiące z okresami remisji utrzymują się przez co najmniej 2 lata.

4. Choroby cywilizacyjne- I . z nadmiernego stresu (ch. niedokrwienna serca , nadciśnienie tętnicze , otyłość zmiany neurasteniczne , zmiany psychotyczne) II. Z niedoboru naturalnych boćców.(hipokinezja , hipowitaminozy , niedobory pokarmowe, choroba sieroca III. Środowiskowe (przewlekłe niespecyficzne choroby dróg oddechowych , zespół przewlekłego zmęczenia , wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna , zespół złego budownictwa i inne choroby zależne od budownictwa) IV. Związane z wykonywaniem zawodu V. Urazy (wypadki przy pracy , komunikacyjne , urazy wojenne)

5. zespół przewlekłego zmęczenia - przyczyny : nadmierna wrażliwość na czynniki środowiska , obniżona odporność , depresje , infekcje wirusowe , stres środowiskowy (zanieczyszczenia)różnorodność objawów , kryteria główne (uznawane gdy utrzymują się przynajmniej przez 6 miesięcy):Ⴈ występowanie trwałego lub zmiennego zmęczenia, niepełny wypoczynek nocny , obniżona zdolność wysiłkowa (o 50%)Ⴈwykluczenie innych stanów klinicznych mogących wywołać takie objawy kryteria fizykalne :Ⴈ temp.oralnaႭ38,6 temp.analna Ⴍ38,8ႰC , suchy nieżyt gardła , powiększenie węzłów chłonnych szyjnych lub pachowych. Kryteria pomocnicze- podwyższenie temp. ciała -37,5-38,6ႰC , częste nieżyty gardła i krtani , bolesne węzły chłonne szyjne lub pachowe , osłabienie i bóle mięśni , wędrujące bóle stawów , skargi neuropsychologiczne- drażliwość , fobie , osłabienie pamięci ,trudności koncentracji uwagi , depresja., powysiłkowe zmęczenie utrzymujące się ponad 24h , bóle głowy , zaburzenia snu , występowanie objawów ostrych trwających kilka godzin -do kilku dni. Zwykle pojawia się jako ostry stan grypopodobny , po ustąpieniu ostrych objawów utrzymuje się przez dłuższy czas , limfocytoza , immunosupresja , zwiększona podatność na stres . Stan utrzymuje się ok 2-4 latalub dłużej , zapobieganie - ogólne środki wzmacniające , sport

6. zespół złego budownictwa- przyczyny : zanieczyszczenia pyłowe, chemiczne , alergeny , niewłaściwe parametry mikroklimatyczne (temp. , wilgotność) w pomieszczeniu mieszkalnym , przeciążenia sensoryczne, hipochondria , jony dodatnie , pola elektromagnetyczne. Kryteria rozpoznawcze: podrażnienie oczu , nosa , krtani , gardła , chrypka , uczucie suchości skóry , parestezje , objawy zmęczenia , nudności , bóle zawroty głowy zwiększona częstość nieżytów dróg oddechowych i napadów kaszlu , obniżenia koncentracji uwagi , pamięci , zdolności do pracy umysłowej.

7. SO₂ - powstaje podczas spalania paliw , przemysł chemiczny ; silny gaz drażniący, rozpusza się w wydzielinie błon śluzowych tworząc kwasy działające drażniąco na te błony . przewlekłe oddziałuwanie środowiskowe powoduje nieżyty nosa , gardła , tchawicy, zaburzenia smaku i węchu , duszność wysiłkowa, kaszel , znużenie , zapalenie spojówek , zmiany w obszarze morfologicznym krwi , awitaminoza B₁ , jest kokancerogenem ;szczególnie wrażliwi astmatycy i małe dzieci.

8. Ołów -źródła narażenia : produkcja akumulatorów , drutu , kabli , barwników , stopów lutowniczych ;środowiskowe- huty ołowiu i innych metali , samochody. Drogi wnikania- uk.pokarmowy ,w plucach osadza się 20-40% nośników ołowiu (bioakumulacja zależy od rozmiarów cząstek- nośników ołowiu, głebokości i częstości oddychania) , droga pokarmowa - 10% dawki ulega wchłonięciu, u dzieci 20-50% , przez skórę (połączenia alkilowe) Pb- z uk. oddechowych przenika bezpośrednio do krwi , wchłonięty z żołądka i jelita cienkiego za pośrednictwem żyły wrotnej dostaje się do wątroby , a potem ogólnego krwiobiegu. \ pula szybko wymienna (10% zawartości Pb w org. -płyny ustrojowe , nerki , mózg , wątroba , mięśnie , mózg)-narażenie aktualne ; p.wolno wymienna - uk. Kostny w postaci ortofosforanu trzeciorzędowego Pb3(PO4)2 ,90% calego ołowiu w org. - narażenie długotrwałe.

9. Pb na narządy zmysłów i układ nerwowy -uszkodzenie nerwu słuchowego (ograniczając tym samym słuch) , narząd wzroku ( zmiany dna oka - zwężenie tętniczek , zatarcie rysunku siatkówki) ,zakłocenia widzenia barwnego i zaburzenia akomodacji oka. Układ nerwowy-toksyczne działanie na centalny i obwodowy ukł. nerwowy- objawy u dzieci obniżenie wskaźnika inteligencji , obniżenie , sprawności psychomotorycznej , wydłużenie czasu reakcji na boćce słuchowe , wzrokowe, zaburzenia w koncentracji uwagi ,obniżenie sprawności szkolnej ,nadmierna pobudliwość , agresja. Encefalopatia ołowicza - uszkodzenie mózgu objawiające się zaburzeniami fizjologiczno-psychicznymi: bezsenność , niepokój , drażliwość , zmęczenie , nadpobudliwość, agresja , zakłócenia pamięci ; defekty organiczne: niezborność ruchowa, niedowład określonych grup mięśni, zakłócenia równowagi , zapalenie wielonerwowe w obrębie kończyn górnych (osłabienie , niedowład lub całkowite porażenie tych mięśni)

10. Cd na układ wydalniczy i kostny - układ kostny- inhibitor hydroksylaz przekształcających wit.D3 w jej bardziej aktywne pochodne , które aktywniej od prekursora wpływają na proces wchłaniania i przemiany wapnia , gospodarkę fosforanowo- wapniową czyli ogólnie stan układu kostnego , zespół Itai- itai rozmiękczenie kości, zniekształcenia kręgosłupa , bóle lędźwiowe , bóle mięśni nóg, osteoporoza , nadmierna łamliwość kości , uszkodzenie nerek. układ wydalniczy- zakłócenia w f-cjonowaniu nefronów , zakłócenia filtracji pramoczu w ciałkach nerkowych , białkomoczz towarzyszącą aminoacydurią , enzymurią i glukozurią , zmniejszona zdolność moczu do zagęszczania , wzrost wydalania wapnia i fosforu spowodowany demineralizacją kośćca , kamica nerkowa (tworzenie się szczawianów i fosforanów wapnia) , nowotwory nerek

11. Pb na układ krwionośny - blokowanie syntezy hemu , hemoliza erytrocytów (niedokrwistość niedobarwliwa) , indukuje skurcz mięśni gładkich ścian naczyń tętniczych , ( nadciśnienie tętnicze) , skurcze kapilar i drobnych tętniczek -cera ołowicza

12. Cd na układ oddechowy - utrata węchu , rozedma płuc , zwłóknienie płuc , zmiany w obrębie tętnic płucnych (miażdżyca) zmiany o charakterze grużliczym i nowotworowym.

13. Mech. Obronne uk.oddechowego przed wnikaniem zanieczyszczeń- drogi oddechowe doprowadzające(strefa przewodząca )- transport śluzowo - rzęskowy , śluz z zanieczyszczeniami jest przesuwany w kierunku nosogardzieli ; strefa wymiany gazowej- aktywność żerna makrofagów .

14. Chlorek winylu - monomer polichlorku winylu , tworzywa stosowanego do wyrobu opakowań , wykładzin , okien , drzwi , osłon na przewody , pokryć dachowych , folii izolacyjnych itp. Chlorek winylu- emitowany z różnych materiałów wchłania się przez drogi oddechowe i skórę. Metabolity ch.w., bardzo reaktywne - tlenek chloroetylenu i aldehyd octowy reagują z makrocząsteczkami komórkowymi, w tym z DNA , dział. mutagennie lub inicjując proces nowotworowy. Substancja o udowodnionym działaniu rakotwórczym.(wywołuje nowotwory wątroby , płuc , mózgu i ukł. krwionośnego i limfatycznego. Choroba chlorku winylu - ukł.nerwowy :osłabienie, bóle głowy ,bezsenność , zaburzenia pamięci , stany euforii przechodzące w senność , zmiany w układzie sercowo-naczyniowym , nieprawidłowe parametry krwi (anemie ,białaczki)zaburzenia w uwapnieniu kości. , marskość wątroby. Zatruciu przewlekłym obserwuje sięuszkodzenie wątroby , zaburzenia termoregulacji , trombocytopenia , kontaktowe zap.skóry , twardzina skóry , rozpływowe zanikanie kości , zmiany w końcowych paliczkach palców

15. Formaldehyd- składnik tworzyw sztucznych (żywic fenolowo-formaldehydowych i mocznikowo- formaldehydowych) źródła emisji : płyty wiórowe , pażdzierzowe , pilśniowe lakiery , kleje , laminaty , gazety , chemia domowa i wiele innych. Działa drażniąco i alergizująco na skóre i błony śluzowe. U narażonych występują takie objawy jak:podrażnienie spojówek , nieżyt górnych dróg oddechowych , wyprysk kontaktowy , dychawica oskrzelowa. Prawdopodobny kancerogen.

17. bakterie chorobotwórcze mogące występować w wodach powierzchniowych : Salmonella typhi , paratyphi , Shigella (paleczki czerwonki) ,krętkowica (Leptospira)laseczki wąglika (Bacilus antracis)krętki grużlicy (Mycobacterium tuberculosis) przecinkowiec cholery.

18. uzdatnianie wody - napowietrzanie , koagulacja , filtrowanie , sedymentacja , dezynfekcja

19. ZANIESZCZYSZCZENIA- WODA PITNA: układ rozprowadzający-ołów, lakiery , uszczelniacze, smoła ,WWA ,osady z rur :siarczany , krzemiany , wapń, mangan ,żelazo , produkty uboczne procesu dezynfekcji- chlor gazowy , podchloryn wapnia, sodu wapno chlorowane , rzadziej chloraminy- produkty uboczne : THM ( chloroform , bromodichlorometan , dibromochlorometan ) , chlorofenole , halogenopochodne metanu , nitryli , kwasu octowego- toksyczne , mutagenne , rakotwórcze , chlor katalizuje także tworzenie się nitrozoamin z azotanów i amin II rzędowych. Ozon- możliwość wtórnego zakażenia wody w sieci.

Miano coli - najmniejsza objętość badanej wody , z której można wyhodować jedną kolonię bakterii typu kałowego.

---