Literatura dla dzieci i młodzieży, LIT DZIECI Literatura dla dzieci i młodzieży (romantyzm i pozytywizm) - Słownik lit. polskiej XIX w.


Literatura dla dzieci i młodzieży (romantyzm i pozytywizm) - Sł. lit. polskiej XIX w., red. J. Bachórz

ROMANTYZM

Na użytek młodego czytelnika przeznaczono teksty folklorystyczne. Do kanonu weszły bajki Ezopa i klasyka grecko-rzymska, szczególnie o tematyce historycznej. Dzieła Plutarcha, którego nazywano wychowawcą młodego pokolenia Europy (Żywoty sławnych mężów) stały się wzorem „moralności i cnoty obywatelskiej” (J. Wybicki). Wielki wpływ wywierał A. Gallanda zbiór baśni wschodnich Tysiąca i jednej nocy (1704-1717). Młodzież przechwyciła też niektóre utwory z kanonu dorosłej literatury (np. Przypadki Robinsona Crusoe D. Defoe).

W miarę rozwoju szkolnictwa (działalność KEN) rosło zapotrzebowanie na książki dla dzieci. Odpowiedzią były liczne translacje i adaptacje dzieł francuskich (A. Berquina, J. F. Marmontela), niemieckich (Ch. F. Weissa) i później angielskich. Z rodzimych autorów wznawiano licznie tomiki Kochanowskiego i J. Gawińskiego oraz bajki Krasickiego.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk usilnie popularyzowało wiedzę o historii Polski - założenie to realizowali m.in. J. U. Niemcewicz (Śpiewy historyczne), I. Czartoryska (Pielgrzym w Dobromilu), J. Lelewel (Historia książąt i królów polskich…).

W 1. poł. w. XIX najbardziej znanymi twórcami książek dla dzieci byli:

Najpoczytniejszą autorką prozatorskich książek dla dzieci i młodzieży po powstaniu listopadowym była P. Krakowowa (Pamiętnik młodej sieroty, Wspomnienia wygnanki - pierwsza polska robinsonada).

Wielką rolę w rozwoju poezji dla dzieci odegrał T. Lenartowicz (tomik Lirenka). Wespół z E. Estkowskim walczyła o prawa ludu do oświaty i o rangę wiejskich nauczycieli J. Woykowska.

Pierwszym poważnym krytykiem lit. dla dzieci i młodzieży był K. Brodziński. Cenna jest rozprawa Estkowskiego (Przedmowa do Zbiorku rzeczy swojskich ku nauce i rozrywce dla młodzieży - 1859), gdzie autor stawia wysoki wymagania twórcom lit. dla młodego czytelnika.

POZYTYWIZM

Lit. dla dzieci i młodzieży kształtowała się pod wyraźnym wpływem programu pozytywistycznego. Zaważył na niej scjentyzm (szczególnie kult nauk przyrodniczych). Lit. traktowano przede wszystkim jako skuteczne narzędzie wychowawczego działania na odbiorców - miała przygotować młodzież do życia praktycznego, do pracy produkcyjnej w rzemiośle, czy wpojenia zasad utylitaryzmu (użyteczności społecznej).

Problemy oświatowe, dydaktyczne znalazły się w centrum zainteresowania. Podejmowali je wszyscy ważniejsi ideolodzy i pisarze: Świętochowski, Chmielowski, Krupiński, Prus, Orzeszkowa.

W owym okresie książkę dla dziecka obarczono wieloma funkcjami: miała grać rolę poznawczą, popularyzować wiedzę, służyć pomocą edukacyjną…

Nastąpił bujny rozwój małych form beletrystycznych (powiastka, obrazek, opowiadanie). Wieczory z babunią, Wianek, Wiano macierzyńskie - utwory W. Izdebskiej adresowane do dziewcząt (apoteoza cnót rodzinnych).

Dla najmłodszych adresowane były Z życia małych dzieci czy Nasi znajomi Z. Morawskiej, która starała się przekazać obowiązujące wzorce moralne: systematyczność, pracowitość, oszczędność… Dla starszych przeznaczone były powieści o tematyce współczesnej (propagowanie nauki i pracy).

Księżniczka Z. Urbanowskiej zawiera nowy model pozytywistycznego wychowania dziewcząt; koresponduje z Martą Orzeszko, ale utrzymana jest w duchu optymistycznym. Dla chłopców adresowane były Przygody młodzieńca, czyli Robinson polski A. Dygasińskiego (sukces zawodowy bohatera, przy hołubieniu ponadczasowych wartości).

Z myślą o najmłodszych pisano powieści popularnonaukowe - Świat i dzieci, Podróż naukowa po pokoju, czy Dzieje świecy. Popularyzatorką przyrody była M.J. Zaleska (Listki i ziarnka, Z krainy czarów).

Powieść historyczna służyła kultywowaniu tradycji (także romantycznej!), pamięci o przeszłości i kształtować wychowanie narodowe. J. Papi (Krwawe chwile, Kara Boża). Często sami autorzy powieści historycznych - Sienkiewicz, Kraszewski, czy Rzewuski - dokonywali adaptacji własnych dzieł w celu przybliżenia ich młodym odbiorcom.

Chętnie używano bajki czy baśni (zwięzłość, dydaktyzm, moralizatorstwo): Bajeczki Kraszewskiego, Cudne bajki Dygasińskiego (motywy ludowe). Fantastykę baśniową zastosowała Konopnicka w O krasnoludkach i sierotce Marysi.

Poezja - w lit. dla dzieci występowała na równi z prozą! Dominowała poezja dydaktyczna (wierszyki Jachowicza) i moralizatorska (Kto ty jesteś? Polak mały! W. Bełza). Przełomu dokonała Konopnicka, która porzuciła dydaktyczne schematy - liryki zabarwione emocjonalnie i nastawione na estetykę (tomiki Wiosna i dzieci, czy Moja książeczka).

Krytyka: P. Chmielowski wyznawał zasadę stopniowania trudności i dostosowywania książki do wieku i poziomu rozwoju dziecka. S. Karpowicz domagał się równouprawnienia piśmiennictwa dla dzieci. [by szwati]



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowania różnych tematów, Echa romantyzmu i pozytywizmu w literaturze okresu międzywojennego, Ech
Teoria literatury, wznioslown, Wzniosłość (słownik literatury polskiej XIX wieku)
Spór pomiędzy romantykami a pozytywistami, DLA MATURZYSTÓW, Pozytywizm
Literackie portrety idealistów i marzycieli różnych epok, SZKOŁA, język polski, ogólno tematyczne
literatura staropolska, Žredniowiecze 2, Średniowiecze - Część II - Piśmiennictwo łacińskie i polski
gotowce7, Bohater literacki w romant. i pozytyw., Koncepcja bohatera literackiego w twórczości roman
Romantyzm w oczach twórców literatury późniejszych epok, opracowania, romantyzm
9. Literackie sposoby różnych postaw wobec Boga, Nauka, Język Polski
TEST SPRAWDZAJĄCY WIADOMOŚCI PO SZKOLE PODSTAWOWEJ DLA UCZNIÓW KLASY I GIMNAZJUM, sprawdziany testy,
DZIEJE+LITERATUR+EUROPEJSKICH, filologia polska, Romantyzm

więcej podobnych podstron