I Państwo
Państwo jest organizacją polityczną, wyposażoną w suwerenną władzę, a przy tym organizacją terytorialną i taką do której przynależność ma charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją polityczną, w obrębie której występuje element władztwa i podporządkowania: organy państwa są w stanie władczo zachowywać się wobec członków grupy państwowej, stwarzając i utrzymując określony ład społeczny.
Suwerenność-zwierzchnictwo.
Dwa aspekty suwerenności państwa:
wewnętrzny-władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania a wszystkie inne organizacje w państwie działają za zgodą i na warunkach określonych przez państwo
zewnętrzny-państwo jest organizacją niezależną od innych państw, a ograniczenia wykonywania suwerenności i korzystania z kompetencji wynikających z tej cechy państwa mogą być jedynie następstwem przyjętych przez państwo zobowiązań.
Terytorium państwa- jest to obszar, na którym państwo wykonuję władze suwerenną. Wszystkie osoby włącznie z obywatelami innych państw podlegają prawu państwa, na terytorium którego się znajdują. Wyjątkiem są osoby posiadające immunitet dyplomatyczny. Za obszar państwa uważa się nie tylko obszar lądowy, ale także wody przybrzeżne, strefę powietrzną nad lądowym i morskim obszarem państwa, a także statki wodne i powietrzne należące do państwa oraz ambasady i inne placówki tego państwa znajdujące się poza jego granicami.
Obywatelstwo-przynależność jednostki do państwa.
Przynależność do grupy państwowej wyznaczana jest przez fakt urodzenia z rodziców będących obywatelami danego państwa (prawo krwi) lub przez fakt urodzenia się na terytorium danego państwa (prawo ziemi). W niektórych przypadkach dopuszczalne jest posiadanie podwójnego obywatelstwa.
Apatrydzi-bezpaństwowcy.
Cudzoziemiec-osoba stale mieszkająca w danym państwie, a nie będąca jego obywatelem.
Prawo obywatelskie-określone prawa i obowiązki z tytułu bycia obywatelem danego państwa.
Społeczność państwowa-należą do niej wszyscy ludzie, którzy dłużej przebywają na obszarze państwa i na tym obszarze wchodzą z innymi w różnego rodzaju stosunki społeczne, a przy tym większość stosunków społecznych, którymi są związani zachodzą w obrębie tej właśnie społeczności.
Naród jest grupą wspólnotowa, opartą na wspólnym dla jej członków odniesieniu do pewnych wartości związanych z tradycją wspólnych losów, ze wspólnymi elementami kultury oraz dążeniami do zachowania ich odrębności.
Mniejszość narodowa-grupa stanowiąca liczebnie mniejszość społeczeństwa, znajdująca się w nie dominującej sytuacji w państwie, różniąca się od większości mieszkańców kraju cechami narodowościowymi, językowymi lub kulturowymi, mające poczucie solidarności grupowej i wykazujące wspólną wolę zachowania swojej odrębności.
Ustrój państwa-urządzenie państwa, określony jest przez następujące elementy:
wskazania suwerenne-podmiot, od którego wywodzi się wszelka władza w państwie
wskazania organów państwa, ich upoważnień oraz obowiązków
określenie relacji miedzy organami państwa.
Konstytucja jest ustawą zajmującą naczelne miejsce wśród innych aktów prawnych. Bywa nazywana ustawą zasadniczą państwa, ponieważ normuje sprawy dla społeczności państwowej najistotniejsze.
-konstytucja jako ustawa zasadnicza-(z łaciny constitutio- ustanowienie), akt prawny o najwyższy znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego
charakteru. Konstytucję wyróżnia:
l) szczególna treść określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, zasady organizacji i powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego, a także normuje
podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie;
2) najwyższa moc prawna wszystkie inne akty prawne niższego rzędu muszą być z nią zgodne. Gwarancję szczególnej mocy konstytucji zapewnia Trybunał Konstytucyjny;
3) szczególny tryb zmiany może nastąpić tylko drogą ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów (inne ustawy wymagaj ą zwykłej większości) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów (większość głosów) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ponadto jej zmiana może nastąpić także przez ogólnonarodowe referendum.
Obecnie większość państw posiada tzw. konstytucje pisane, obejmują one jeden lub kilka aktów prawnych
-konstytucyjne zasady ustrojowe:
* zasada demokratycznego państwa prawnego
*zasada sprawiedliwości społecznej
* zasada zwierzchnictwa narodu
*zasada unitarnej (jednolitej) formy państwa
*zasada trójpodziału władz
* zasada pluralizmu
*zasada subsydiarności
II Klasyfikacja państw.
1. Ze względu na strukturę:
państwo unitarne (jednolite)-to takie państwo, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w takim samym zakresie (np. polska).
Federacja (państwo złożone)- to państwo składające się z wielu państw, które ograniczyły wykonywanie swojej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie państwa złożonego (związkowego) lub uzyskały ograniczoną suwerenność w wyniku przekształcenia państwa unitarnego w państwo federalne. W federacji istnieją organy władzy federalnej obok organów władzy poszczególnych państw składowych. Z reguły organy władzy federalnej mają ściśle wyznaczony zakres kompetencji-najczęściej jest to polityka zagraniczna, sprawy obronnościowe, polityka monetarna. (np. USA, Szwajcaria)
Związki państw:
Konfederacja-związek kilku państw, z których każde ograniczyło wykonywanie swojej suwerenności przez uzgodnienie wspólnej polityki, ale które w zasadzie nie powołały wspólnego organu, zdolnego skutecznie ograniczać władzę państw wchodzących w skład konfederacji. Konfederacja działa głównie przez różnego rodzaju konferencje ministrów, prezydentów itp.
Unia:
personalna-związek państw polegający na podleganiu wspólnemu władcy
realna-związek państw posiadających wspólne instytucje.
Podział państw ze względu na głowę państwa:
monarchie-głową państwa jest dożywotnio jedna osoba
republiki-na czele państwa stoi jedna lub kilka osób wybieranych na określony czas.
Podział państw ze względu na suwerena (na tego, od którego wywodzi się wszelka władza w państwie):
autokratyczny ustrój państwa-organy państwa wywodzą się i sprawują władzę z woli jednego człowieka lub pewnej wyraźnie wyodrębnionej grupy osób:
monarchia patrymonialna-władca był traktowany jako właściciel państwa
monarchia absolutna-tylko król był źródłem prawa i suwerenem
ustrój demokratyczny-władza zwierzchnia należy do ludu, władza ludu oznacza, że wszystkie organy państwa wywodzą się z woli ludu i nie tylko w tym sensie, że lud je powołał, ale dlatego, że lud określił ich zakres władzy:
demokracja bezpośrednia-zachodzi wówczas gdy wszyscy obywatele mają prawo brać udział w sprawowaniu władzy państwowej, czy to przez podejmowanie decyzji, czy nawet przez ich wykonywanie. Współcześnie praktykowaną formą demokracji bezpośredniej są:
referendum-powszechne głosowanie, w którym zazwyczaj biorą udział obywatele mający czynne prawo wyborcze i przebywający na terytorium państwa. Wyróżniamy:
referendum stanowiące-rozstrzyga pewne sprawy
referendum opiniodawcze-wyraża opinię
W Polsce można przeprowadzić referendum o zasięgu terytorialnym oraz ogólnokrajowe, które odbywa się na wniosek sejmu albo prezydenta za zgodą senatu; referendum jest wiążące, gdy wzięło w nim udział ponad 50% uprawnionych.
plebiscyt- powszechne głosowanie mieszkańców pewnego terytorium w sprawie przynależności tego terytorium do określonego państwa
demokracja pośrednia (przedstawicielska)-lud sprawuje władzę zwierzchnią za pomocą swoich reprezentantów, wybranych do ciał przedstawicielskich, w szczególności do parlamentu.
Zasady prawa wyborczego:
równe prawo wyborcze-1 obywatel = 1 głos (system plularny-obywatele mają różną liczbę głosów)
bezpośrednie wybory; naruszeniem tej zasady są pośrednie prawa wyborcze, w których wyborcy wybierają jedynie elektorów, a ci z kolei dokonują wyboru reprezentantów
powszechne prawo wyborcze-obywatel może wybierać (czynne prawo wyborcze) jak i być wybieranym (bierne prawo wyborcze). Do Sejmu można kandydować w wieku 21 lat, a do Senatu w wieku 30 lat.
Ordynacja wyborcza-ustawa określająca tryb przeprowadzania wyborów (sposób głosowania, system liczenia głosów, podział na okręgi wyborcze itd.)
System większościowy-tworzy się jednomandatowe okręgi wyborcze i ten z kandydatów, który uzyska większość głosów, uzyska mandat.
System proporcjonalny-polega na tym, że w zależności od liczby oddanych głosów dana partia uzyskuje odpowiednią liczbę mandatów.
III Reżimy polityczne.
Reżim polityczny-faktyczny sposób, styl sprawowania władzy i egzekwowania posłuszeństwa wobec niej; ogół metod jakimi sprawujący władzę posługują się w stosunkach z ludnością.
reżim demokratyczny-obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, mają prawo brać udział i faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują je. Obywatele są podmiotem, a nie przedmiotem decyzji państwowych, to organy państwa nie działają bez ich pozwolenia i wbrew ich woli.
reżim liberalny-szczególny przypadek reżimu, gdzie władza państwowa przypisuje sobie ograniczony zakres działania, a państwo ingeruje tylko w takie sprawy i tylko wtedy, gdy jest to niezbędne; obowiązuje zasada: co nie jest zakazane, jest dozwolone.
reżim autorytarny - organy władzy państwowej uznaje się za nadrzędne wobec obywateli, wymagając przede wszystkim uległości i tego by obywatel podporządkował się ich decyzjom, z reguły podejmowanym przez wąską elitę władzy. Szczególne przypadki:
reżim policyjny-policyjny nadzór nad zachowaniem obywateli
reżim totalitarny-organy państwa zmierzają do pełnej kontroli nad sferami życia obywateli.
Warunki „państwa demokracji”:
za suwerena uważa się ogół członków grupy państwowej
system prawa wyborczego nie faworyzuje żadnej grupy społecznej
społeczeństwo powołuje i odwołuje organy władzy państwowej
wola większości nie jest samowolą większości
funkcjonowanie reżimu demokratycznego
IV Organy państwa
Organ państwa-osoba lub grupa osób, która podejmuje decyzje i działa w imieniu państwa (jej decyzje i czynności uważa się za decyzje i czynności państwa).
Urząd-zespół osób wykonujących czynności pomocnicze w stosunku do organów państwa.
Aparat państwowy = organ państwa + jego urząd.
Wyróżniamy organy:
jednoosobowe
kolegialne (wieloosobowe)-podejmują decyzję w postaci uchwał.
Kworum-liczba członków organu niezbędna oraz wymagana do podjęcia uchwały.
Sejm może odwołać uchwałę Senatu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów.
Zwykła większość głosów-uchwała przechodzi, gdy za nią głosowała większa liczba posłów niż przeciw.
Większość bezwzględna-za musi być 50% + 1 głos.
Większość kwalifikowana-za musi głosować 2/3 lub 3/5 posłów.
Ze względu na terytorium kompetencji wyróżniamy organy:
centralne (prezydent, Sejm, Senat)
terenowe (wojewoda, prokurator wojewódzki, kurator oświaty) .
Organ może być wybrany:
w wyborach
przez nominację (na ogół przez organ wyższy) np. wojewoda, prokurator
Desygnacja-wskazanie indywidualnie oznaczonej osoby, która obejmuje stanowisko w określonej sytuacji i czasie.
Podział organów ze względu na funkcje:
prawodawcze (legislacyjne)-upoważnione do tworzenia prawa
wykonawcze (administracyjne, egzekutywy)-organizują praktyczną realizację zadań państwa w różnych dziedzinach życia społecznego, działają na podstawie i w granicach ustaw.
Sądownicze-rozstrzygają spory prawne na podstawie obowiązujących norm prawnych; są niezależne od organów prawodawczych i wykonawczych
Kontrolne-badają i oceniają działalność innych organów państwa z określonych punktów widzenia.
Zasada podziału władzy.
Opracowana przez Monteskjusza wyróżniała 3 rodzaje władzy:
prawodawczą
wykonawczą
sądowniczą
Władzę tę maja sprawować odrębne organy i by uniknąć hamowania się władz, żadna nie mogła wznieść się ponad inną.
Zasada jednolitości władzy państwowej prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwa i podporządkowania ich jednemu organowi naczelnemu. Parlament jako wyraziciel woli ludu uznaje się za organ nadrzędny.
W Polsce władza ustawodawcza to Sejm i Senat, wykonawcza to prezydent i rada ministrów, a sądownicza to sądy i trybunały.
Parlament-organ kolegialny, podstawowym zadaniem jest tworzenie ustaw; oprócz tego :
może powoływać i odwoływać rząd
decydować o odpowiedzialności karnej członków parlamentu
działać jako sąd w stosunku do niektórych osób.
Funkcje Parlamentu:
ustrojodawcza-„daje” państwu ustrój przez uchwalenie i/lub zmianę konstytucji albo ustaw konstytucyjnych
ustawodawcza-na podstawie konstytucyjnych upoważnień stanowi ustawy
Wyróżniamy parlamenty:
jednoizbowe
dwuizbowe
Mandat wolny-poseł (deputowany) głosuje zgodnie z własnym sumieniem.
Mandat związany-poseł w głosowaniu jest związany instrukcjami wyborców.
Interpelacja-prawo stawiania rządowi lub poszczególnym ministrom pytań, na które ci są zobowiązani odpowiedzieć.
Klub parlamentarny-posłowie zorganizowani w grupy, które ustalają politykę i stanowisko, jakie ich członkowie będą zajmować w określonych sprawach.
Parlament RP.
Jest dwuizbowy (Sejm i Senat), reprezentuje naród i jest wyrazicielem suwerennej władzy. Izby są równoprawne.
Sejm-to 460 posłów wybieranych w wyborach bezpośrednich, powszechnych, tajnych, równych i proporcjonalnych. Poseł posiada mandat wolny oraz immunitet parlamentarny, jednak Sejm może mu uchylić immunitet. Kadencja trwa 4 lata (od dnia pierwszego posiedzenia do dnia poprzedzającego zebranie się nowego Sejmu). Posłem można zostać w wieku 21lat.
Senat-to100 osób, kadencja trwa 4 lata, senatorowie posiadają immunitet i mandat wolny. Senatorem można zostać w wieku 30 lat.
Pracami Sejmu i Senatu kierują marszałkowie Sejmu i Senatu wybierani z grona Sejmu i Senatu. Ich atrybutem jest laska marszałkowska. Kierują oni obradami i czuwają nad tokiem ich prac.
W RP Parlament obraduje na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie zwołuje prezydent. Organami wewnętrznymi Parlamentu są komisje sejmowe i senackie. W Sejmie działa 20 komisji stałych. Parlament uchwala ustawy (także budżetową), jednak rola Senatu jest tu mniejsza, bo poprawki bądź sprzeciw Senatu Sejm może odrzucić bezwzględną większością głosów.
Sejm sprawuje kontrolę nad Rządem (bierze udział w jego powoływaniu i może go odwołać) oraz wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu, a na wniosek prezydenta prezesa NBP. Zarządza także referendum oraz podejmuje ustawy o wojnie lub pokoju.
Zgromadzenie Narodowe = Sejm + Senat.
Odbiera ono przysięgę od nowo wybranego prezydenta, wysłuchuje orędzi prezydenckich, a także może postawić prezydenta przed Trybunałem Stanu (za naruszenie konstytucji).
Władza wykonawcza:
rząd
prezydent lub monarcha
organy terenowe np. wojewoda
Prezydent RP
Organ jednoosobowy, najwyższy przedstawiciel RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich o tajnym głosowaniu większością głosów na 5 lat (maksymalnie może pełnić 2 kadencje). Poza tym:
jest gwarantem ciągłości władzy państwowej
strzeże konstytucji oraz suwerenności i bezpieczeństwa kraju
współdziała z Prezesem Rady Ministrów i ministrem polityki zagranicznej
mianuje i odwołuje ambasadorów
ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
jest upoważniony na wniosek prezesa Rady Ministrów do wprowadzenia stanu wyjątkowego i wojennego
ma kompetencje w zakresie tworzenia prawa:
ma prawo inicjatywy ustawodawczej
zarządza i podpisuje ogłoszenie ustaw przyjętych przez parlament (może nie podpisać ustawy i skierować ją ponownie do Sejmu)
sam wydaje akty prawne
może zarządzić wybory do parlamentu
może w sytuacjach przewidzianych konstytucją skrócić kadencję Sejmu
może zarządzać referendum ogólnokrajowe
zwołuje Radę Gabinetową
desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów a na jego wniosek członków Rady Ministrów lub powołuje rząd wybrany przez Sejm
przyjmuje dymisję ministrów
powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądowej
powołuje:
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
Członków RPP
Członków KRRiT
nadaje ordery i odznaczenia
może udzielić prawa łaski
może nadawać obywatelstwo polskie i wyrażać zgodę na zrzeczenie się jego.
Rada Ministrów (Rząd).
Jest organem kolegialnym, który prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP, decydując we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów i dla samorządu terytorialnego, kieruje także całością administracji rządowej.
W jej skład wchodzą:
Prezes Rady Ministrów (premier) jako prowadzący
Wicepremier
Ministrowie
Głównym zadaniem Rządu jest wykonanie ustaw. Do innych obowiązków należą:
wydawanie rozporządzeń
sporządzanie projektu ustawy budżetowej
wykonywanie innych planów finansowych
kieruje, koordynuje i kontroluje pracą organów administracyjnych
chroni interes Skarbu Państwa
premier sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym.
Minister-członek Rady Ministrów, a zazwyczaj także kierownik określonego działu administracji rządowej.
Minister bez teki-nie ma powierzonego działu administracji.
System rządów parlamentarno-gabinetowych.
Polega na równowadze między władzą prawodawczą a rządem (gabinetem). Gabinet jest powoływany przez głowę państwa i każdorazowo musi się cieszyć poparciem większości parlamentu (gdy otrzyma od niego wotum nieufności musi się odwołać). Zaufaniem parlamentu muszą się cieszyć także poszczególni ministrowie. Uprawnienia głowy państwa są ograniczone-nie ponosi on odpowiedzialności politycznej za swe działania i nie może być odwołany. Taką odpowiedzialność ponosi premier oraz ministrowie, dlatego ich podpisy są wymagane pod każdym aktem urzędowym.
Kontrasygnata-podpis premiera oznaczający przejęcie odpowiedzialności politycznej za działanie głowy państwa.
W takim systemie na czele rządu staje lider partii bądź koalicji posiadającej większość w parlamencie.
Rząd parlamentarno-gabinetowy jest najsprawniejszy w systemie dwupartyjnym.
System wielopartyjny jest zawodniejszy, bo żadna partia nie jest na tyle silna by sama sprawować władzę, a więc rząd jest niestabilny.
Gabinet cieni-partia będąca w opozycji, która ma gotowy skład przyszłego rządu.
Konstruktywne wotum nieufności-prezydent przyjmie dymisję rządu tylko wtedy, gdy większość parlamentu, która rząd „obaliła” zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla nowego premiera. Np. Wielka Brytania, Niemcy
System rządów parlamentarno-komitetowy.
Rząd i głowa państwa są traktowane jako komitety wykonawcze parlamentu i są ściśle od niego zależne. Np. ZSRR
System rządów prezydenckich.
Połączona jest tu funkcja głowy państwa i szefa rządu. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, on ma władzę wykonawczą i przed nim odpowiadają powołani przez niego ministrowie. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, a odwołany może być w sytuacji, gdy popełni przestępstwo lub złamie konstytucję. Prezydent ma tu przewagę nad parlamentem.
System rządów RP.
Jest zbliżony do systemu parlamentarno-gabinetowego lecz z pewnymi wzmocnieniami pozycji prezydenta oraz z systemem zabezpieczeń stabilizujących rząd. Istnieje trójstopniowy podział władzy. Przewidziany jest „system hamulców”, aby władze się równoważyły. Charakterystyczny jest stosunek między rządem a parlamentem (rząd musi mieć poparcie parlamentu) oraz sposób powoływania i odwoływania rządu. Rząd w ciągu 14 dni musi przedstawić Sejmowi swój program i zyskać wotum zaufania (większością głosów). Jeśli tego nie otrzyma, Sejm ponownie powołuje rząd i procedura się powtarza lecz tym razem wystarczy zwykła większość głosów. Jeśli rząd tym razem nie zostanie wybrany, prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza wybory. Wniosek o wotum nieufności musi złożyć co najmniej 46 posłów, a głosowanie odbywa się po 7 dniach. Wniosek o wotum nieufności dla konkretnego ministra składa co najmniej 69 posłów.
Organy sądownicze RP.
W Polsce wyróżniamy:
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
Sądy administracyjne
Sądy wojskowe
Sądami powszechnymi są:
sądy rejonowe
sądy okręgowe
sądy apelacyjne
Postępowanie jest co najmniej dwuinstancyjne (orzeczenie I instancji podlega kontroli II instancji).
Sąd rejonowy rozpatruje większość spraw:
karnych
cywilnych
rodzinnych
opiekuńczych
gospodarczych
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
Nie rozpatruje tylko tych spraw, które zostały przekazane do kompetencji sądów wojewódzkich.
Sądy okręgowe spełniają dwojaką rolę:
jako sądy I instancji rozpoznają sprawy przekazane im do rozpoznania przez ustawy (sprawy o zbrodnie, ochronę praw autorskich, dóbr osobistych, rozwodowe)
jako sądy II instancji-rozpatrują środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe
Sądy apelacyjne działają dwojako:
jako sądy II instancji-rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe działające jako sądy I instancji
jako sądy III instancji-w sprawach cywilnych rozpoznają kasację od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe II instancji
Sąd Najwyższy-jest naczelnym organem sądowniczym RP. Jego zadania to:
nadzorowanie działania innych sądów w zakresie orzekania
rozpoznawanie kasacji w sprawach cywilnych wydanych w II instancji sądów apelacyjnych
rozpoznawanie kasacji w sprawach karnych
rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń NSA
podejmowanie uchwał w celu wyjaśnienia przepisów budzących wątpliwości
rozpatrywanie wniosków o przedłużenie tymczasowego aresztowania
Sąd Najwyższy dzieli się na izby:
Administracyjną
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Cywilną
Karną
Wojskową
Jego pracą kieruje Prezes Sądu Najwyższego powołany przez prezydenta na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego na 6 lat.
Sąd grodzki-jest wydziałem sądu rejonowego, rozpatruje sprawy o wykroczenia.
W zależności od sprawy w skład sądu wchodzą tylko sędziowie zawodowi bądź sędziowie zawodowi i reprezentanci społeczeństwa. Sądy I instancji to na ogół 1 sędzia + 2 reprezentantów społeczeństwa, II instancji to 3 sędziów, apelacyjne 3 sędziów, Sąd Najwyższy 3,5 lub całe zgromadzanie sędziów.
Sędziowie są niezawiśli i podlegają wyłącznie konstytucji, przysługuje im także immunitet sędziowski.
V Ogólnie o prawie.
Prawo-uporządkowany formalnie i treściowo zbiór norm postępowania, odróżniających się od innych norm postępowania pewnymi szczególnymi cechami.
Prawo wewnętrzne:
określa kto i w jakich formach sprawuje władzę w państwie
wyznacza struktury organizacyjne państwa
określa sposób powoływania organów państwa
określa sytuacje, w których państwo może ingerować w sprawy obywateli
Prawo karne wyznacza:
nakazy i zakazy określonego postępowania
formy, w jakich ma być egzekwowane ich przestrzeganie
Prawo administracyjne:
przewiduje formy, w których państwo organizuje zaspokojenie potrzeb zbiorowych
stwarza formy do organizowania się ludzi np. zrzeszenia
Prawo cywilne:
wyznacza formy, w których zainteresowani zgodnie z własną wolą mogą zadbać o swoje sprawy.
Często normy prawne odsyłają do norm moralnych czy zwyczajowych.
Norma prawna-poparta przymusem państwowym ogólna reguła postępowania skierowana do abstrakcyjnego adresata określająca jego postępowanie w określonej przez tę normę sytuacji.
VI Przygotowanie i stanowienie aktów prawnych.
Proces prawodawczy-cały proces od wysunięcia pomysłu aktu prawnego przez opracowanie, wystąpienie z inicjatywą prawodawczą, rozpatrzenie projektu, ustanowienie i ogłoszenie.
Inicjatywa ustawodawcza-oficjalne przedłożenie przez podmiot do tego upoważniony gotowego projektu ustawy parlamentowi z takim skutkiem, że parlament zobowiązany jest wszcząć nad nim prace ustawodawcze kończące się uchwaleniem lub odrzuceniem projektu.
W RP inicjatywę ustawodawczą wykonuje:
grupa co najmniej 15 posłów
Senat jako cała izba
prezydent
Rada Ministrów
co najmniej 100 000 obywateli - tzw. Inicjatywa ludowa
Posiedzenie plenarne - posiedzenie całego Sejmu
czytanie ustawy-debata parlamentu nad przedłożeniem mu ustawy. W RP przewiduje się 3 czytania.
Ustawę przyjętą przez Sejm marszałek przekazuje Senatowi, który ma 30 dni aby ją przyjąć, poprawić bądź odrzucić, jednak nie jest to decyzja ostateczna bo Sejm bezwzględną większością głosów może uchwałę Senatu odrzucić. Przyjętą ustawę marszałek przedkłada prezydentowi, który ma 21 dni na jej podpisanie i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Prezydent może ustawy nie podpisać lub przedłożyć ją Trybunału Konstytucyjnemu (jednak gdy ten uzna ją za zgodną z konstytucją lub Sejm ponownie ją uchwali liczbą 3/5 głosów prezydent musi ją podpisać).
Akt prawny-zbiór uporządkowanych hierarchicznie praw obowiązujących w jakimś państwie.
Nowelizacja prawa-zmiana obowiązujących aktów prawnych.
Derogacja prawa-wycofanie aktu prawnego za zbioru.
Rodzaje aktów prawnych:
konstytucja-najważniejszy akt prawny. Konstytucja RP jest „sztywna”, ponieważ inicjatywę jej zmiany wysunąć może co najmniej 92 posłów, Senat lub prezydent, a zmianę musi przyjąć każda izba parlamentu w jednakowej formie większością kwalifikowaną
konstytuanta-organ przygotowujący i uchwalający konstytucję
ustawa-najważniejszy po konstytucji akt prawny uchwalany wyłącznie przez parlament
kodeks-ustawa wyczerpująco normująca jakąś dziedzinę spraw
dekret-akt prawny o mocy ustawy ale wydawany przez inny organ niż parlament (np. prezydenta)
akty wykonawcze (rozporządzenia, zarządzenia, uchwały)-wydawane na podstawie ustaw w celu wykonania tych ustaw oraz powołania się na zawarte w ustawie upoważnienia. W RP mamy tylko rozporządzenia, które może wydawać:
prezydent
Rada Ministrów
ministrowie
KRRiT
akty o zasięgu terenowym-akty obowiązujące na terenie działania organu wydającego. W RP akty te nazywamy „prawem miejscowym” i mogą je wydawać organy samorządu terytorialnego czy terenowe organy administracji rządowej.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe:
umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
umowy ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie
Ratyfikowana umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą.
Ogłoszenie aktu prawnego - urzędowe, oficjalne podanie do wiadomości publicznej faktu ustanowienia jakichś norm prawnych.
W RP ustawy są publikowane w:
- „Dzienniku Ustaw”
- „Monitorze Polskim”
Akt nabiera mocy dopiero po jego urzędowym ogłoszeniu
Vacatio legis - okres pomiędzy ogłoszeniem a wejściem w życie aktu prawnego.
VII Ideologie
Anarchosyndykalizm - postulował zniesienie państwa i zastąpienie go siecią organizacji o charakterze związków zawodowych, które przejęłyby kontrolę nad środkami i organizacją produkcji
Maoizm - propagował rodzimą tradycję wiejską, głosił konieczność poświęcenia jednostki na rzecz ogółu, gloryfikował ciężka pracę fizyczną na roli.
Ekologizm - zmierza do ochrony i zachowania środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń
Feminizm - doktryna oparta na przekonaniu, iż kobiety są dyskryminowane we współczesnym społeczeństwie właśnie ze względu na płeć, zaś ruchy feministyczne walczą o zrównanie płci zarówno w aspekcie prawnym, jak i społecznym, rodzinnym, a także obyczajowym.
VIII Przestępstwo i kara
Czyn - zachowanie zewnętrzne człowieka, kierowanie jego wola, mogące przybrać postać działania albo zaniechania
Przestępstwo - czyn społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony, zagrożony karą
Karze podlega także usiłowanie i przygotowanie przestępstwa.
Za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnieniu czynu zabronionego zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje
Przygotowanie - jest etapem wcześniejszym od usiłowania i polega na podejmowaniu czynności mających stworzyć warunki do popełnienia czynu zabronionego, w szczególności poprzez wejście w porozumienie z inną osobą, uzyskiwanie określonych środków, zbieranie informacji lub sporządzanie planu działania.
Obrona konieczna - zachodzi gdy osoba podejmująca obronę odpiera bezprawny i bezpośredni zamach napastnika na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W wyniku działań obronnych w stosunku do napastnika może zostać zrealizowany stan, który w normalnych warunkach uzasadniłyby odpowiedzialność karną odpierającego zamach.
Stan wyższej konieczności - gdy ktoś działając w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem poświęca inne dobro.
Dozwolone ryzyko - występuje gdy ktoś dąży do osiągnięcia niezrealizowanego dotąd stanu rzeczy w sposób inny niż powszechnie przyjęty.
Wina - działanie albo zaniechanie danej osoby można uznać za przestępstwo tylko wtedy, gdy jest ono zawinione
Zamiar bezpośredni - działanie umyślne sprawcy, mającego zamiar popełnić czyn zabroniony
Zamiar wynikowy - sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu godzi się na to
Nieumyślność - sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnienia go na skutek niezachowania ostrożności, mimo, ze czyn ten przewidywał. Dzieli się na:
- lekkomyślność
- niedbalstwo
W RP 17 latki odpowiadają za przestępstwa, jak dorośli odpowiadają także 15 latki ( w momencie popełnienia czynu) popełniający zbrodnie zagrożone karą dożywocia. Wobec osób w wieku 13 - 17 lat podejmowane są czynności wychowawcze.
Niepoczytalność - sprawca działał w takim stanie, iż nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem
Podział przestępstw:
Zbrodnia - czyny zabronione zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo kara surową
Występek - czyn zabroniony, zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc
Ze względu na sposób ścigania przestępstwa wyróżniony:
przestępstwo ścigane z urzędu - przestępstwa których sprawcy są ścigani przez organy państwa niezależnie od inicjatywy czy tez woli pokrzywdzonego bądź też innego podmiotu
przestępstwa ścigane na wniosek - warunkiem ścigania jest wniosek osoby pokrzywdzonej
Ze względu na rodzaj skargi wyróżniamy przestępstwa:
publicznoskargowe - w których oskarżycielem jest przedstawiciel organu państwowego
prywatnoskargowe - przestępstwo dotykające dóbr poszczególnych osób, którym pozostawia się decyzję co do ścigania
Kara - jest złem wyrządzonym przez państwo sprawcy przestępstwa, może ona pozbawić sprawcą dóbr osobistych lub majątkowych albo umniejszyć te dobra.
Prewencja - zapobieganie popełnienia w przyszłości czynów zabronionych
Prewencja generalna - oddziaływanie na społeczeństwo poprzez odpowiednie prezentowanie przebiegu postępowania karnego i kary wymierzonej za przestępstwo, by powstrzymać obywateli od naruszenia prawa, uświadamiając im jednocześnie, iż każde działanie skierowane przeciwko legalnemu porządkowi wywoła nieuchronna reakcje państwa
Prewencja indywidualna - ma na celu zapobieżenie ponownemu popełnieniu przestępstwa przez tego samego sprawą poprzez także jego ukaranie, by dolegliwość nie tylko go odstraszyła od kolejnych aktów naruszania prawa, ale także aby wpływała nań wychowawczo.
Rodzaje kar w Polsce:
grzywna - to kara polegająca na spowodowaniu dolegliwości ekonomicznej przez pomniejszenie majątku skazanego. Grzywna określana jest w stawkach dziennych (od 10 do 360) i kwota 1 stawki wacha się od 10zł - 2 tys. zł
ograniczenie wolności - polega na ograniczeniu zakresu wolności skazanego oraz na dolegliwościach natury ekonomicznej. Skazany musi wykonywać prace wskazana przez sąd nie może zmienić miejsca stałego pobytu i musi udzielać wyjaśnień dotyczących przebiegu wykonywania kary. Kara ta trwa od 1 do 12 miesięcy. Zamiast prac społecznych sąd może orzec konfiskatę od 10 do 25 % płac miesięcznych skazanego.
kara pozbawienia wolności - od 1 miesiąca do 15 lat
kara 25 lat pozbawienia wolności
kara dożywotniego pozbawienia wolności
Środki karne:
pozbawienie praw publicznych - dotyczy praw politycznych i społecznych polega na zakazie biernego i czynnego udziału w wyborach, praw udziału w wymiarze sprawiedliwości, prawach pełnienia funkcji w instytucjach państwowych oraz samorządu terytorialnego i zawodowego. Środek ten jest wskazany w razie pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata przy przestępstwach zasługujących na szczególne postępowanie
zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywaniu określonego zawodu - nakładany gdy ktoś nadużył swojego stanowiska albo gdy dalsze wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem
zakaz prowadzenia pojazdów - oprócz utraty prawa jazdy obejmuje także zakaz uzyskiwania takiego prawa jazdy w określonym czasie. Orzekane za przestępstwa w komunikacji. Przysługuje na czas od 1 do 10 lat.
przepadek - obligatoryjnie w odniesieniu do przedmiotów pochodzących z przestępstwa, sąd może orzec zamiast tego przepadek równowartości tych przedmiotów
obowiązek naprawienia szkody - orzekane na wniosek osoby pokrzywdzonej
nawiązka - orzekana w 3 przypadkach:
na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia (max 10 krotność najniższemu wynagrodzenia)
z ochrona komunikacyjną (3-20 krotności)
za przestępstwa przeciw bezpieczeństwu komunikacyjnemu ( 3 - 20 krotności)
świadczenie pieniężne
podanie wyroku do publicznej wiadomości - ma na celu oddziaływanie na społeczeństwo, bądź też zadośćuczynienie w pewien sposób pokrzywdzonemu
Sąd wymierza karę wg swego uznania, lecz musi szczegółowo uzasadnić przy tym swoją decyzję.
Nadzwyczajne złagodzenie kary - sąd orzeka karę niższą od najniżej przewidzianej za dane przestępstwo, albo też stosuje karę łagodniejszego rodzaju
Nadzwyczajne obostrzenie kary - sąd orzeka karę w granicach szerszych niż przewidziane za dane przestępstwo albo jest ograniczony w możliwości wymierzania łagodniejszej kary
Recydywa - powrót do przestępstwa
Recydywa specjalna zwykła zachodzi gdy:
- sprawca zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo
- oba przestępstwa są umyślne
- za pierwsze z nich sprawca był skazany na więzienie i odbył co najmniej 6 miesięcy kary
- następne przestępstwo popełnić w ciągu 5 lat od ostatniej kary
Recydywa specjalna wielokrotna jest gdy:
- sprawca był już skazany w warunkach recydywy specjalnej zwykłej
- odbył łącznie karę co najmniej 1 roku pozbawieniu wolności
- w ciągu 5 lat po odbyciu kary ponownie popełnił przestępstwo
Warunkowe zawieszanie kary - sprawca zostaje skazany za przestępstwo, ale kara zostaje zawieszona na okres próby, jeśli próbę przejdzie pomyślnie skazanie uważa się za niebyłe
Odstąpienie od wymierzenia kary - sprawca jest uznany za winnego, chociaż okoliczności popełnienia przestępstwa przemawiają za niskim stopniem społecznej szkodliwości
Organy Wspólnot europejskich
Rada Europejska - wywodzi się z zebrań „szczytowych” obejmujących głowy państwo państw lub szefów rządów krajów członkowskich. Rada Europejska wyznacza kierunki rozwoju Unii i określa ogólne wytyczne jej polityki. Zbiera się co najmniej raz na pół roku w państwie które przewodniczy UE.
Rada Wspólnot Europejskich (Rada Ministrów) - składa się z ministrów krajów członkowskich. Rządy reprezentowane są przez 1 przedstawiciela. Rada podejmuje uchwały z inicjatywy Komisji Europejskiej, a wynikające z nich decyzje zarządzania i dyrektywy mają charakter wiążący, w odróżnieniu od zalecenia i opinii nie mających takiego charakteru. Jest ona najwyższym organem wspólnoty.
Komisja Europejska - składa się z 20 komisarzy powoływanych przez rządy krajów członkowskich na 5 lat choć im nie podlegają. Każdy komisarz zajmuje się określoną dziedziną spraw. Do jej kompetencji należą:
- nadzór nad wypełnianiem umów i przepisów prawnych Wspólnoty Europejskiej
- inicjowanie działalności uchwałodawczej Rady Ministrów
- wydawanie rozporządzeń szczegółowych
- zarządzanie budżetem i funduszami wspólnoty
Siedziba w Brukseli.
Parlament Europejski - powstał w 1979 roku. Składa się z 626 członków wybieranych w państwach członkowskich w wyborach powszechnych. Każdy członek parlamentu ma 1 głos i daje go wg własnego uznania. Jego uprawnienia to dyskutowanie i kontrolowanie działalności Wspólnoty oraz prawo współdziałania w uchwalaniu budżetu Wspólnoty. Parlament działa w Brukseli, a sesje plenarne Strasburgu.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości - to 15 sędziów wyznaczanych imiennie na mocy jednomyślnej decyzji rządów państw członkowskich. W skład trybunału wchodzi ponad to 9 adwokatów generalnych, którzy umotywują wnioski wniesione do Trybunału.
Trybunał Kontroli Budżetowej - wybieranych na 6 lat. Trybunał kontroluje dochody i wydatki wspólnoty, sporządza roczne sprawozdania, które przedkłada Radzie i Parlamentowi, a które stanowi podstawę udzielenia absolutorium Komisji pełniącej funkcję skarbnika Wspólnoty.
Rada Europy
Organizacja stawia sobie za cel osiągnięcie politycznej integracji europejskiej. Jest najstarszą i największą organizacją międzynarodową.
Podstawowymi organami RE są:
a). Komitet Ministrów - organ decyzyjny, w skład którego wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich. Komitet Ministrów posiada organy pomocnicze w postaci komitetów ekspertów, prowadzących badania na płaszczyźnie międzynarodowej w takich, jak:
- prawa człowieka
- środki masowego przekazu
- współpraca w zakresie prawa
- problemy socjalne i społeczno - ekonomiczne
- edukacja
- kultura i sport
- młodzież
- ochrona zdrowia
- zabytki
- środowisko naturalne
- miasta i regiony
b). Zgromadzenie Parlamentu - wchodzą deputowani reprezentujący parlamenty państw - członków Rady. Zajmuje się bieżącymi problemami międzynarodowymi i inicjuje działania rady Europy. Jego członkowie Zgromadzenia - niezależnie od tego jakie państwa reprezentują łączy się we frakcje polityczne.
Prawo pracy
Stosunek pracy nawiązuje się poprzez:
a). umowę
b). powołanie
c). wybór
d). mianowanie
Umowa na okres próbny - ma za zadanie sprawdzenie czy pracownik nadaje się do takiej pracy i czy odpowiadają mu jej warunki.
Ustanie stosunku pracy - powstaje poprzez zawarcie umowy rozwiązującej daną umowę o pracę ponadto może odbyć się poprzez wypowiedzenie (jednostronne oświadczenie pracodawcy lub pracownika).
Czas wypowiedzenia wynosi:
- 3 dni w okresie próbnym jeżeli jego czas nie przekracza 2 tyg.
- 1 tydzień jeśli czas próbny przekracza 2 tyg.
- 2 tyg. jeśli okres próbny wynosi 3 m-ce
- 2 tyg. dla umów na czas określony powyżej 6 m-cy
- przy umowach na czas nieokreślony po przepracowanych:
* mniej niż 6 m-cy okres wypowiedzenia wynosi 2 tyg.
* powyżej 6 m-cy wynosi 1 m-c
* powyżej 3 lat wynosi 3 m-ce
Wypowiedzenie musi być uzasadnione. Nie można wręczyć wypowiedzenia:
- osobie będącej na urlopie
- osobie będącej na chorobowym
- kobiecie w ciąży
- osobie odbywającej służbę wojskową
- osobie na 2 lata przed emeryturą
Rozwiązanie umowy o pracę w terminie natychmiastowym jest możliwe gdy:
- pracownik narusza swoje podstawowe obowiązki
- pracownik popełnił przestępstwo
- pracownik stracił uprawnienia niezbędne do pracy
- gdy praca zagraża zdrowiu pracownika
- gdy pracodawca dopuścił się jakiegoś naruszenia.
Zasady rozwiązania umów o pracę zmieniają się gdy:
- jest likwidacja zakładu
- ogłoszono jego upadłość
- zmniejsza się zatrudnienie z powodów ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych lub technologicznych, wtedy pracownik nie jest chroniony przed zwolnieniem, ale dostaje odprawę:
- po 20 latach przepracowanych 3 miesięczne wynagrodzenie
- po 10 latach 2 miesięczne wynagrodzenie
- po mniej niż 10 latach tylko miesięczne wynagrodzenie
Obowiązki pracownika:
- podporządkowanie poleceniom przełożonego
- przestrzeganie dyscypliny
- sumienna i staranna praca
- koleżeńskie stosunki ze współpracownikami
- dbanie o dobro zakładu
- przestrzeganie tajemnicy zakładowej
- przestrzeganie przepisów bhp i p. poż.
Obowiązki pracodawcy:
- wypłacanie umówionego wynagrodzenia
- udzielanie płatnego urlopu wypoczynkowego
- dobra organizacja pracy
Podstawy administracji
Działalność administracyjna - organizowanie bezpośredniej, praktycznej realizacji określonych zadań
Administracja publiczna - zespół organów administracyjnych i obsługujących je urzędów
Organy administracji wykonują swoje zadania:
a). na podstawie ustaw (w tym celu wydaja akty konkretyzujące ustawy)
b). przez podejmowanie działań organizatorskich (by zaspokoić potrzeby zbiorowe)
c). przez rozstrzyganie spraw dotyczących konkretnych osób lub podmiotów (np. wydawanie dokumentów)
Działanie władcze administracji - obywatel występuje w roli podmiotu, wobec którego administracja podejmuje określone decyzje ingerując w jego sprawy i wyznaczając mu w sposób wiążący określone zachowania.
Administracja rządowa - tworzą ja centralne organy administracji rządowej oraz inne organy w województwie. Do centralnych organów zaliczamy: Radę Ministrów, wojewodowie, samorządy terytorialne.
Wojewoda:
- reprezentuje rząd w województwie
- kieruje administracją w województwie
- nadzoruje samorządy terytorialne
- rozpatruje odwołania w postępowaniach administracyjnych
- reprezentuje interesy Skarbu Państwa
- jest mianowany przez premiera
Administracja zespolona - podlega wojewodzie i staroście zalicza się do niej:
- policja
- straż pożarna
- inspekcja sanitarna
- inspekcja budowlana
- służba ochrony zabytków
Administracja niezespolona - wykonuje zadania o charakterze ogólnopaństwowych lub przekraczającym granice jednego województwa np.:
- administracja celna
- administracja wojskowa
- administracja lasów państwowych i jej dyrektorzy
- straż graniczna i jej dyrektorzy
Podział terytorialny RP
Od 1999 w RP mamy trójstopniowy podział terytorialny:
- województwa 16 (samorząd regionalny)
- powiaty (samorząd lokalny):
* ziemskie 308
* grodzkie 65
- gminy 2489
Oprócz tego w gminach tworzy się tzw. jednostki pomocnicze np. sołectwa, dzielnice, osiedla
Jako samorząd terytorialny mieszkańcy posiadają własne organy posiadające osobowość prawną oraz określone procedury, aby realizowali zadania dotyczące zarządzania „swoimi sprawami” z zakresu administracji publicznej. Przynależność do samorządu jest nakazana przez prawo i członkami samorządu stajemy się przez zamieszkanie na jego terenie.
Samorząd wykonuje swoje zadania samodzielnie na podstawie upoważnień i środków przyznanych mu przez konstytucję i ustawy. Państwo może tylko nadzorować samorządy.
Organami samorządu o kompetencjach stanowiących są:
- rada gminy
- rada powiatu
- sejmik województwa
a organami wykonawczymi:
- zarząd gminy
- zarząd powiatu
- zarząd województwa
Rada (gminy, powiatu) i sejmik województwa pochodzą z wyboru mieszkańców danego samorządu na 4-letnią kadencję. Zasady wyboru określa ordynacja wyborcza do rad gminy, powiatów i sejmików województw z 16 VII 1998
Samorząd gminy
- podstawowa jednostka samorządu terytorialnego
- szczegółowe przepisy określa statut gminy
- mieszkańcy o swych sprawach decydują sami przez udział w referendach i wyborach
- do odwołania rady przed upływem kadencji konieczne jest referendum
Rada gminy ma kompetencje stanowiące:
- podejmuje decyzje we wszystkich sprawach dotyczących działania gminy
- uchwala budżet
- udziela absolutorium zarządowi w sprawie budżetu
- wybiera i odwołuje zarząd gminy oraz określa kierunki jego działania
- wybiera / odwołuje skarbnika i sekretarza gminy
- opracowuje plan zagospodarowania przestrzennego
- podejmuje decyzje dotyczące majątku gminy
- ustala rodzaj i wysokość opłat na terenie gminy
oraz kompetencje kontrolne w celu prowadzenia których powoływane są komisje rewizyjne.
Rady gmin liczą od 15 do 100 członków którzy mają za zadanie:
- reprezentować wyborców
- utrzymywanie więzi z wyborcami
- przyjmowanie postulatów, wniosków i skarg od wyborców oraz przedstawianie ich organom gminy
Rada nie może:
- pracować na podstawie umowy o pracę w urzędzie gminy w której ma mandat (jeżeli ma tam etat musi wziąć bezpłatny urlop na czas ważności mandatu)
- podejmować dodatkowych zajęć
- pobierać darowizny
- prowadzić działalności gospodarczej powołując się na swój mandat lub wykorzystując mienie gminy
Na czele rady gminy stoi przewodniczący wybierany z pośród jej członków. Jego zadania to:
- organizowanie prac rady
- zwoływanie sesji (nie rzadziej niż raz na kwartał)
- prowadzenie obrad
Rada podejmuje uchwały zwykłą większością głosów przy obecności 50% radnych.
Zarząd gminy to organ wykonawczy rady gminy. Jego zadnia to:
- wykonywanie uchwał podjętych przez radę
- realizacja zadań nałożonych przez prawo
- gospodarowanie mieniem komunalnym
- wykonywanie budżetu
- podejmowanie decyzji o zatrudnieniu pracowników w gminie
- wykonywanie zadań zleconych przez inne instytucje administracyjne
Zarząd gminy wybierany jest przez radę gminy (mogą być w nim radni). Liczy od 3 do 7 członków. Przewodniczącym jest:
- wójt - w gminach wielskich
- burmistrz - w gminach miejskich
- prezydent - w miastach wojewódzkich oraz liczących powyżej 100 tys. osób
Zadania przewodniczącego:
- organizowanie pracy zarządu
- kierowanie bieżącymi sprawami gminy
- reprezentowanie gminy
- wydawanie decyzji oraz postanowień administracyjnych
Zarząd gminy działa przez czas kadencji rady gminy lecz rada gminy zawsze może zarząd rozwiązać lub wyrzucić jednego z jej członków.
Sejmik samorządowy to reprezentacja gminy danego województwa. Zadania:
- reprezentowanie interesów gmin
- opiniowanie kandydatów na wojewodę
- ocena administracji rządowej
- prowadzenie mediacji między gminami
Nadzór nad gminą prowadzi premier, wojewoda, a w sprawach finansowych regionalna izba obrachunkowa.
Powiat
- wspólnota mieszkańców danego terenu
- składa się z kilku gmin lub dużego miasta (wtedy mówimy o mieście na prawach powiatu)
- posiada swój statut
- mieszkańcy podejmują decyzję poprzez wybory i referenda
- odwołanie władz odbywa się tylko poprzez referendum
Rada powiatu jest organem stanowiącym, a więc podejmuje decyzje dotyczące:
- stanowienia aktów prawa miejscowego
- wyboru / odwoływania zarządu, sekretarza i skarbnika
- określania kierunków działania zarządu
- określania budżetu
- udzielaniu absolutorium zarządowi
- zarządzaniu majątkiem powiatu
- wprowadzaniu podatków i wpłat
oraz kompetencje kontrolne, na potrzeby których powoływana jest komisja rewizyjna. W skład rady wchodzą radni w liczbie 20 osób dla powiatów do 40 000 mieszkańców oraz na każde rozpoczęte następne 20 000 mieszkańców przypada 5 radnych, z tym że radnych może być maksymalnie 60.
Zarząd powiatu liczy od 3 do 5 członków którym przewodniczy starosta. Zadania zarządu:
- realizacja założeń rady
- gospodarowanie mieniem powiatu
- wykonywanie budżetu
- zatrudnianie ludzi
- przygotowywanie uchwał rady powiatu
- sporządzanie budżetu oraz inicjowanie jego zmiany
- dyscyplinowanie rezerwy budżetu
Starosta ma podobne uprawnienia jak przewodniczący zarządu gminy lecz dodatkowo jest zwierzchnikiem powiatowych służb inspekcji i straży.
Samorząd wojewódzki
Zadania z dziedzin:
- edukacja publiczna
- specjalistyczna służba zdrowia
- pomoc społeczna
- transport i drogi publiczne
- ochrona środowiska
- walka z bezrobociem
- zagospodarowanie przestrzenne
- nadzór budowlany
- obronność
- turystyka
- określenie strategii województwa
- realizacja zadań rządu
- podnoszenie konkurencyjności województwa
- nawiązanie współpracy międzynarodowej.
Województwo działa na podstawie statutu.
Organy województwa:
a). sejmik - posiada uprawnienia stanowiące:
- uchwala statut województwa
- ustala zasady korzystania z instytucji i urządzeń województwa
- powołuje / odwołuje zarząd oraz skarbnika
- uchwala strategię rozwoju wojewódzkiego
- ustala budżet oraz rozpatruje sprawozdania z jego wykonania
- udziela absolutorium zarządowi
- zarządza majątkiem województwa
oraz ma kompetencje kontrolne.
Sejmik to 45 radnych dla województwa o ludności 2 mln oraz 5 na każde, kolejne 500 tys. ludzi. Sejmik powołuje ze swojego grona przewodniczącego oraz jego zastępców. Obraduje on na sesjach, gdzie decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów.
b). zarząd województwa
zadania:
- wykonywanie uchwał sejmiku
- gospodarowanie mieniem województwa
- opracowywanie i wykonywanie budżetu
- przygotowanie strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania
- organizowanie współpracy regionalnej i międzynarodowej
- kontrola działalności jednostek samorządowych
- uchwalanie regulaminu urzędu marszałkowskiego
Zarząd wybierany jest przez sejmik i składa się z 5 osób:
- marszałek (tylko on musi być radnym)
- wiceprzewodniczącego
- 3 członków zarządu