Genetyczne podstawy i kryteria systematyki gleb Polski
Dział
jest jednostką nadrzędną. Obejmuje on gleby wytworzone pod dominującym wpływem
jednego z czynników glebotwórczych, albo pod wpływem wszystkich, bez wyraźnej przewagi
jednego z nich. W ramach poszczególnych działów rozróżnia się rzędy gleb.
Rząd
obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, podobnym stopniu zwietrzenia i
przemian materiału glebowego, podobnym typie substancji organicznej i jej przemian.
Typ
jest jednostką podstawową systematyki gleb. Obejmuje on gleby o takim samym
układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chemicznych i
fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się składników i
podobnym typie próchnicy.
Podtyp
wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego danego
typu nakładają się nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego.
Rodzaj
jednostka charakteryzująca skały macierzyste i podłoże gleb (utwory geologiczne).
Gatunek
gleby określa skład granulometryczny (uziarnienie) utworu glebowego, wyrażony
procentowym udziałem poszczególnych frakcji.
Page 2 |
2
Charakterystyka gleb Polski
I. GLEBY LITOGENICZNE
W glebach fitogenicznych skład mineralny i granulometryczny oraz skład chemiczny skały
macierzystej wpływa dominująco na przebieg procesów glebotwórczych
I.A. GLEBY MINERALNE BEZWĘGLANOWE SŁABO WYKSZTAŁCONE
Rozdrobnienie materiału w tych glebach zachodzi głównie w wyniku wietrzenia fizycznego.
Części mineralne są słabo powiązane z materią organiczną.
I.A1. GLEBY INICJALNE SKALISTE (LITOSOLE)
Gleby wytworzone in situ z niewęglanowych skał masywnych o budowie profilu (A)C-C. Są
one bardzo płytkie o miąższości materiału zwietrzałego nie przekraczającej zazwyczaj 10 cm.
Poziom (A)C to odłamki skalne wymieszane z próchnicą, pod którym zalega bezpośrednio
skała macierzysta.
I.A.2. GLEBY INICJALNE LUŹNE (REGOSOLE)
Zbudowane podobnie, jak litosole, tyle że wykształcone z osadów klastycznych, nie
zlepionych lepiszczem. Do tej jednostki zaliczane są również tzw. piarżyska skał kwarcowo -
krzemianowych o dużej miąższości (ponad 100 cm) występujące w terenach górskich.
Poziomy A i C nie przekraczają 10 cm i zawierają bardzo małe ilości zhumufikowanej materii
organicznej.
I.A.3. GLEBY INICJALNE ILASTE (PELOSOLE)
Gleby te charakteryzuje słabo zróżnicowany profil glebowy o budowie AC-C wytworzony ze
zwięzłych skał macierzystych gliniastych lub ilastych.
Tworzą się one na obszarach zdenudowanych i w dolinach w wyniku akumulacji materiału
ilastego. W wierzchniej warstwie pelosoli ze względu na brak lub małą zawartość próchnicy
nie tworzą się jeszcze trwałe kompleksy ilasto-próchniczno-żelaziste i brak jest trwałej
struktury wodoodpornej. Gleby te ulegają łatwo pęcznieniu i kurczeniu, a w profilach ich
mogą zaznaczać się słabo wykształcone zaczątkowe poziomy oglejenia odgórnego lub
gruntowego.
Page 3 |
3
I.A.4. GLEBY SŁABO WYKSZTAŁCONE ZE SKAŁ MASYWNYCH (RANKERY)
Stanowią one dalsze studium rozwojowe gleb inicjalnych skalistych. W glebach tych poziom
AC z reguły kamienisto-rumoszowy o barwie ciemnej i miąższości najczęściej 10-30 cm, leży
na niezwietrzałej skale masywnej. Granica między poziomem próchnicznym, a poziomem
skały macierzystej jest zazwyczaj wyraźnie zaznaczona. Są to gleby kwaśne o pH w
granicach 3-5.
I.A.5. GLEBY SŁABO WYKSZTAŁCONE ZE SKAŁ LUŹNYCH (ARENOSOLE)
Gleby te stanowią dalsze stadium rozwojowe gleb inicjalnych luźnych wytworzonych z
piasków ubogich w związki zasadowe. Pod poziomem próchnicznym A miąższości 10-30 cm
występuje bezpośrednio skała macierzysta. Inne poziomy genetyczne w omawianym typie
gleb nie zaznaczają się w sposób wyraźny.
I B. GLEBY WAPNIOWCOWE O RÓŻNYM STOPNIU ROZWOJU
Rząd ten obejmuje gleby wytworzone ze skał węglanowych (wapieni, margli, dolomitów) lub
siarczanowych oraz ze skał klastycznych zasobnych w węglan wapnia.
I.B.1. RĘDZINY
Rędziny reprezentują gleby wapniowcowe wytworzone z litych skał wapiennych wę-
glanowych, takich jak: wapienie, margle, dolomity i opoki oraz siarczanowych, głównie
gipsu.
Rędziny mają zasadniczą budowę profilu ACca-Cca-R. Poziom ACca zawiera pewną ilość
odłamków skały macierzystej o różnym stopniu rozdrobnienia i zwietrzenia chemicznego.
Poziom Cca w górnej części to zazwyczaj silnie zwietrzały rumosz skalny przechodzący w
dolnej części w skałę masywną.
Rędziny odznaczają się odczynem alkalicznym, dużym lub pełnym wysycaniem kompleksu
sorpcyjnego zasadami. Właściwości fizykochemiczne rędzin wytworzonych ze skał
siarczanowych są nieco inne (m.in. wykazują niższe pH i stopień wysycenia kompleksu
kationami o charakterze zasadowym). Kolejne stadia rozwoju, determinowane wzrostem
miąższości poziomu próchniczego, rędzin to: rędziny inicjalne - rędziny właściwe - rędziny
czarnoziemne - rędziny brunatne - rędziny próchnicze górskie-rędziny butwinowe górskie.
Page 4 |
4
I.B.1. PARARĘDZINY
Skałami macierzystymi pararędzin są skały klastyczne zasobne w węglan wapnia (niektóre
piaski i piaskowce ze spoiwem węglanowym, łupki ilaste). W profilu pararędzin występują
zasadniczo dwa poziomy: poziom próchniczny i poziom skały macierzystej zasobnej w
okruchy skał węglanowych i rozproszone węglany.
Page 5 |
5
II. GLEBY AUTOGENICZNE
Gleby autogeniczne stanowią dział gleb tworzący się pod wpływem czynników glebo-
twórczych bez wyraźnej przewagi lub dominacji jednego z nich.
II.A. GLEBY CZARNOZIEMNE
Rząd gleb czarnoziemnych obejmuje jeden typ - czarnoziemny. Czarnoziemy w Polsce są
glebami reliktowymi wytworzonymi z lessów, w których głębokość poziomu próchnicznego
wykształconego przez naturalny proces glebotwórczy wynosi nie mniej niż 40 cm. Istota
procesu glebotwórczego w czarnoziemach polega na dominacji intensywnych procesów
biologicznych nad wietrzeniem fazy mineralnej oraz przemieszczaniem produktów
wietrzenia. Sprzyja to przemianom materii organicznej w związki próchniczne o przewadze
kwasów huminowych nad kwasami fulwowymi.
Czarnoziemy są glebami zasobnymi w związki próchniczne głównie ze względu na miąższość
poziomu próchnicznego. Są to przeważnie gleby o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym,
w których wysycenie zasadami poziomu A wynosi ponad 65%.
II.B. GLEBY BRUNATNOZIEMNE
Ich skałą macierzystą mogą być utwory różnego pochodzenia i uziarnienia, bogate w
glinokrzemiany, a często również zasobne w węglan wapnia. Charakteryzują się intensywnym
wietrzeniem fizycznym i biochemicznym. Przemiany chemiczne prowadzą do rozpuszczania i
wymywania węglanów, intensywnego wietrzenia minerałów pierwotnych, tworzenia się
minerałów ilastych, uwalniania półtoratlenków, redukcji, usuwania wolnych tlenków żelaza
oraz produktów przemian substancji organicznych. Uwalniane w czasie wietrzenia produkty
razem ze związkami próchnicznymi tworzą na ziarnach minerałów trwałe połączenia
żelazisto-próchniczno-ilaste w postaci brunatnych otoczek.
Gleby brunatnoziemne powstały w Polsce z glin morenowych, utworów pyłowych, piasków
gliniastych, w terenach górskich z piaskowców, granitów i gnejsów.
Zarówno wolne formy żelaza, jak i minerały ilaste nie są przemieszczane w głąb profilu
(gleby brunatne właściwe), lub są przemieszczane w bardzo małym stopniu (gleby
brunatne kwaśne), albo silnie przemieszczane w głąb profilu (gleby płowe).
II.B.1. GLEBY BRUNATNE WŁAŚCIWE
Page 6 |
6
Gleby brunatne właściwe powstają z różnych utworów macierzystych zasobnych w zasady.
Charakteryzują się płytkim wymyciem węglanów do głębokości nie większej niż 60-80 cm,
brakiem lub słabym przemieszczaniem frakcji ilastej, wolnego żelaza i glinu. W morfologii
profilu zwraca uwagę dobrze wykształcony poziom A miąższości 20-30 cm, barwy szarej lub
brunatnoszarej. Odczyn gleb brunatnych ornych jest zazwyczaj słabo kwaśny do obojętnego
(pH 5,0 - 7,2).
II.B.1. GLEBY BRUNATNE KWAŚNE
Gleby brunatne kwaśne powstały ze skał kwaśnych, ubogich w zasady (zwietrzeliny granitów,
granito-gnejsów, gruboziarnistych piaskowców, niewęglanowych iłów). Morfologicznie są
podobne do gleb brunatnych właściwych. W całym profilu, łącznie z poziomem C, nie
zawierają węglanu wapnia, a odczyn ich jest silnie kwaśny lub kwaśny
II.B.1. GLEBY BRUNATNE PŁOWE
Ich cechą charakterystyczną jest wymycie węglanów, a następnie pionowe przemieszczanie
minerałów ilastych oraz częściowo wodorotlenków żelaza i glinu, jak również niektórych
zdyspergowanych form związków próchnicznych. W efekcie tych procesów powierzchniowe
poziomy A i E ulegają zubożeniu we frakcje ilaste, które osadzają się w poziomach
głębszych, tworząc poziom wmycia Bt. Gleby płowe powstają przeważnie z utworów
pyłowych różnej genezy, glin zwałowych i piasków gliniastych, rzadziej z utworów ilastych i
piasków słabo gliniastych. Są to gleby w znacznym stopniu wyługowane ze związków
zasadowych, a odczyn ich jest najczęściej kwaśny lub lekko kwaśny (pH w granicach 4-5).
II.C. GLEBY BIELICOZIEMNE
W Polsce powstawały w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego ze skał ubogich w
składniki zasadowe, jak utwory piaszczystej różnej genezy oraz zwietrzeliny granitów i
bezwęglanowych piaskowców. Głównym składnikiem tych gleb jest kwarc a udział skaleni
dochodzi do 20%. Są to gleby silnie zakwaszone.
II.C.1. GLEBY RDZAWE
Gleby rdzawe tworzą się z piasków zwałowych, piasków wodnolodowcowych i piasków
starych tarasów akumulacyjnych w wyniku procesu rdzawienia. Cechą tego procesu jest
powstawanie w utworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy z półto-
Page 7 |
7
ratlenkami. Kompleksy te wraz z pewną ilością wolnych tlenków Fe i Al nie związanych z
próchnicą, tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych w poziomie rdzawym Bv. Odczyn
tych gleb jest kwaśny, pH mieści się w granicach 3-5.
II.C.2. GLEBY BIELICOWE
Gleby bielicowe tworzą się z ubogich skał macierzystych różnego pochodzenia geo-
logicznego przede wszystkim z piasków wydmowych. Najważniejszą rolę w genezie gleb
bielicowych odgrywają ruchliwe kwasy humusowe (głównie fulwowe) o zdolnościach
kompleksotwórczych, wypłukiwane zakwaszoną wodą opadową. Powodują one selektywne
przemieszczanie produktów wietrzenia pierwotnych minerałów, głównie żelaza, glinu i
przyczyniają się do powstania poziomu eluwialnego i iluwialnego w profilu glebowym.
Gleby bielicowe charakteryzują się silnym zakwaszeniem pH 3,0-4,5
II.C.3. BIELICE
W rzędzie gleb bielicoziemnych do bielic zalicza się silnie zbielicowane gleby o budowie
profilowej O-Ees-Bh-Bfe-C. Skałami macierzystymi bielic są skrajnie ubogie piaski
kwarcowe, zwietrzeliny granitów i innych kwaśnych skał masywnych.
W morfologii profilu zwraca uwagę dużej miąższości (niekiedy do 20 cm) poziom O, skła-
dający się z trzech podpoziomów Ol - surowiny, Of- butwiny i Oh epihumusu, brak poziomu
A oraz dobrze wykształcony poziom B z wyraźnym zróżnicowaniem na podpoziomy Bh i
Bfe. Są to gleby bardzo kwaśne
Page 8 |
8
III. GLEBY SEMIHYDROGENICZNE
Należą tu gleby, które kształtują się w warunkach silnego uwilgotnienia, spowodowanego
albo wysokim poziomem wody gruntowej albo okresowym stagnowaniem wód opadowych
na nieprzepuszczalnym podłożu. Sprzyja to powstawaniu w glebach warunków beztlenowych,
powodujących procesy glejowe. Oglejenie obejmuje jedynie dolną i środkową część profilu
glebowego, natomiast w górnej części gleb występuje typ przemywny gospodarki wodnej.
Procesy oglejenia sprzyjają gromadzeniu substancji organicznej. Jednak nie powodują
gromadzenia się dużych ilości storfiałej substancji organicznej.
III.A. GLEBY GLEJOBIELICOZIEMNE
Należą tu gleby, których właściwości i morfologia górnej części profilu są związane z
procesem bielicowania, a w części spągowej z procesem oglejenia gruntowego.
III.A.1. GLEBY GLEJOBIELCOWE
Gleby te mają następujące cechy: obecność poziomu próchnicznego A, stosunkowo słabe
zorsztynowanie poziomu glejoiluwialnego Bhfeoxgg, brak wyraźnego zróżnicowania na
podpoziomy Bh, Bfe, silne oglejenie gruntowe dolnej części profilu. Skałą macierzystą gleb
glejobielicowych są przeważnie ubogie piaski luźne, rzadziej słabo gliniaste.
III.A.1. GLEJOBIELCE
Mają budowę O-Ees-Bhfegg-G. W wierzchnich poziomach glejobielic dominują procesy
związane z przesączaniem się wody opadowej w głąb profilu, natomiast w dolnej części gleby
- procesy związane z podsiąkaniem wody gruntowej. Na granicy tych dwóch sfer następuje
strącanie składników wniesionych z ruchem wody zstępującej i wstępującej, co prowadzi do
powstania miąższowego poziomu Bh lub Bfeqq. Przy tworzeniu się glejobielic działają dwa
nakładające się procesy: od góry bielicowania, od dołu oglejenia.
III.B.CZARNE ZIEMIE
Są glebami powstałymi z zasobnych w substancję organiczną utworów mineralnych
zawierających najczęściej węglan wapnia lub będących pod wpływem wód gruntowych
bogatych w kationy wapnia. Powstawały w warunkach wysokiego zwierciadła wód
Page 9 |
9
gruntowych, pod wpływem różnej roślinności, głównie darniowo-łąkowej, niekiedy
bagiennej.
Powstawały z różnych gatunków utworów mineralnych: piasków słabo gliniastych i
gliniastych, z glin lekkich, średnich i ciężkich, z utworów pyłowych i iłów. W utworach tych
zachodzi proces łączenia się związków humusowych wysyco-nych wapniem z iłem
koloidalnym w związki organiczno-mineralne nadające tym glebom charakterystyczną
gruzełkowatą strukturę i czarną barwę. Charakterystyczną cechą budowy ich profilów jest
występowanie skały macierzystej C pod dobrze wykształconym poziomem próchniczym A o
czarnym lub ciemnoszarym zabarwieniu.
III.C. GLEBY ZABAGNIONE
Głównym czynnikiem kształtującym ich profil jest woda (opadowa i gruntowa) niezależnie od
podłoża macierzystego. Silne nawilgotnienie gleby powoduje powstanie okresowych lub
trwałych warunków beztlenowych, które sprzyjają procesom glejowym. Ich wynikiem jest
zielonkawoszare, niebieskoszare lub szaropopielate zabarwienie poziomów glejowych
III.C.1. GLEBY OPADOWO-GLEJOWE
Typ gleb opadowoglejowych obejmuje gleby odgórnie silnie oglejone, których powstanie
związane jest z występowaniem dużej ilości opadów >700 mm i z nieprzepuszczalnym
podłożem, warunkującymi okresową stagnację wody w profilu. Oglejenie odgórne, sięgające
niekiedy 1,5 m, może być powodowane gromadzeniem się wód opadowych nad warstwami
słabo przepuszczalnymi w glebach niecałkowitych wytworzonych z utworów luźniejszych
zalegających na zwięźlejszym podłożu.
Gleby te tworzą się głównie z zapiaszczonych glin zwałowych, utworów pyłowych różnej
genezy.
III.C.2. GLEBY GRUNTOWO-GLEJOWE
Gleby gruntowoglejowe o zasadniczej budowie A-G są glebami mineralnymi o wysokim
poziomie wody gruntowej, w których procesy glejowe przeważają nad innymi procesami, a
oglejenie oddolne sięga do 30 cm poniżej powierzchni. Cechą charakterystyczną tych gleb
jest ruch wstępujący kapilarnie podsiąkających wód.
Page 10 |
10
IV. GLEBY HYDROGENICZNE
Należą tu gleby, które powstają z utworów kształtowanych pod wpływem wody stojącej (z
materiału mineralnego lub organicznego osadzonego na miejscu - sedentacja), lub
przepływającej (z materiału przyniesionego w formie zawiesin - sedymentacja). Te dwa
procesy składają się na akumulacyjną fazę rozwoju gleb hydrogenicznych. Najbardziej
typowym procesem zachodzącym w fazie akumulacji tych gleb jest proces bagienny. Mogą w
tej fazie powstawać różne utwory glebowe:
- utwór próchniczy (h) - związki kompleksowe organiczno-mineralne,
- utwór torfiasty (e) - minerały i substancje mineralne połączone z włóknem roślinnym,
- torf (t) - włókna roślinne i humus z możliwą domieszką substancji mineralnej,
- muł (m) - humus i osady mineralne,
- namuł (n) - osady mineralne z domieszką humusu, czasem z domieszka węglanu wapnia,
- gytia (gy) - detrytus (bezpostaciowa masa powstała z rozłożonej całkowicie lub częściowo
substancji organicznej), osadów mineralnych i węglanu wapnia
Decesja w utworach i glebach hydrogenicznych następuje wtedy, gdy uwodnienie zostanie
zmniejszone lub przerwane. Przyczynia się ona do wzmożenia procesu humifikacji i
mineralizacji organicznych składników gleby, składających się na proces murszenia.
Rezultatem procesu murszenia jest przeobrażenie się organicznych utworów powstałych w
fazie akumulacji w utwory murszaste, murszowate lub murszowe.
IV.A. GLEBY BAGIENNE
Zapis ogólny profilu gleby bagiennej: PO-O-D, gdzie PO oznacza warstwę organiczną objętą
procesem bagiennym. Proces bagienny zachodzący w warunkach beztlenowych sprzyja
odkładaniu się w powierzchniowej warstwie gleb utworów organicznych. Proces ten może
przebiegać w dwóch odmianach, jako mułowtwórczy (błotny), prowadzący (w warunkach
słabszej anaerobiozy) do powstania Gleb mułowych oraz jako proces torfotwórczy (w
warunkach całkowicie beztlenowych) prowadzący do powstania Gleb torfowych.
Gleby torfowe powstają na torfach: niskich, wysokich, przejściowych.
IV.A.1. GLEBY MUŁOWE
Gleby mułowe występują na obszarach okresowo lub stale zalewanych. Warunkiem
powstawania gleb mułowych jest okresowa aeracja stymulująca proces humifikacji materii
organicznej pochodzenia roślinnego i przekształcająca ją w muły. Osady mułowe zawierają
Page 11 |
11
minimalną ilość niezhumifikowanego włókna roślinnego oraz znaczne zawartości osadzonej
zawiesiny mineralnej tworzącej z humusem związki orga-niczno-mineralne.
IV.A.2. GLEBY TORFOWE
Gleby torfowe powstają w ekosystemach bagiennych w warunkach trwałej anaerobio-zy
sprzyjającej powstawaniu i akumulacji torfu. Są to gleby o zawartości substancji organicznej
przekraczającej 20% suchej masy i miąższości profilu w stanie naturalnym co najmniej 30
cm.
IV.B. GLEBY POBAGIENNE
Obniżenie poziomu wód gruntowych powoduje odwodnienie (osuszenie) gleb zabaganianych
i bagiennych, przerywające proces akumulacji substancji organicznej. Powoduje to jej
intensywną humufikację, prowadzącą do jej mineralizacji - jest to decesja. W miarę ubywania
wody w przypowierzchniowych warstwach gleby jej miejsce zajmuje powietrze. Powoduje to
zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne w glebie - jest to murszenie. Proces ten, zwany
murszeniem, jest charakterystyczny dla gleb pobagiennych zasobnych w substancję
organiczną. Proces ten różnicuje się w zależności od rodzaju utworu glebowego, w którym
zachodzi, powodując z kolei formowanie dwu odmiennych typów gleb
IV.B.1. GLEBY MURSZOWE
Gleby murszowe powstają z zabagnionych i pobagiennych gleb organicznych. W profilach
tych gleb występuje co najmniej 30 cm miąższości warstwa utworu zawierającego powyżej
20% substancji organicznej.
IV.B.2. GLEBY MURSZOWATE
Gleby murszowate są to gleby mineralno - organiczne próchniczne, wytworzone z utworów
zawierających mniej niż 20% materii organicznej, jak również z utworów organicznych
zawierających ponad 20% substancji organicznych o miąższości mniejszej niż 30 cm.
Page 12 |
12
V. GLEBY NAPŁYWOWE
Powstają w wyniku erozyjnej i sedymentacyjnej działalności wód ze spływów
powierzchniowych i rzecznych. Wody te rozmywając utwory glebowe, porywają cząstki
glebowe, transportują je i osadzają w miejscach, gdzie zmniejsza się energia przepływu.
V.A. GLEBY ALUWIALNE
V.A.1. MADY RZECZNE
Profil: A-AC-C.
Wyróżnia się osady na terasach zalewowych i osady delt. Cechą charakterystyczną mad,
szczególnie młodszych, jest budowa warstwowa swoista dla utworów pochodzenia
sedymentacyjnego.
V.A.1. MADY MORSKIE (MARSZE)
Ten typ mad, zwany marszami, występuje na ograniczonych obszarach wzdłuż wybrzeża i na
terenach polderu żuławskiego. Powstają one z osadów morskich, przeważnie warstwowanych
o specyficznym składzie kompleksu sorpcyjnego, wysyconego kationami Ca i Na.
V.B. Gleby deluwialne
Zalicza się do nich gleby występujące u podnóży stoków w małych dolinach lub na obrzeżach
większych dolin, powstałe z osadów deluwialnych, o miąższości co najmniej 30 cm.
Page 13 |
13
VI. GLEBY SŁONE
VI.A. GLEBY SŁONO-SODOWE
Gleby słone do głębokości 100 cm mają warstwy zawierające nadmiar soli bardziej
rozpuszczalnych w zimnej wodzie niż gips. Miąższość tych warstw musi być większa niż 15
cm, a zawartość rozpuszczalnych soli większa niż 0,2%. W glebach słono-sodowych iloczyn
miąższości zasolonego poziomu i procentu zawartości w nich soli powinien być większy od
60.
VI.A.1. SOŁOŃCZAKI
Sołonczaki są glebami słonymi, w których do głębokości 100 cm występuje poziom słony
miąższości większej niż 15 cm, który zawiera więcej niż 2% soli rozpuszczalnych w wodzie.
W kompleksie sorpcyjnym omawianych gleb udział sodu wymiennego jest mniejszy niż 15%.
VI.A.2. SOŁOŃCE
Sołońce należą do gleb sodowych (alkalicznych). Wśród kationów wymiennych sód wysyca
kompleks sorpcyjny gleb w ponad 15%, a zawartość soli rozpuszczalnych jest na ogół
mniejsza niż w sołonczakach.
Page 14 |
14
VII. GLEBY ANTROPOGENICZNE
Gleby antropogeniczne tworzą się pod wpływem intensywnej działalności człowieka.
Działalność ta może zmierzać w kierunku wzbogacenia w próchnicę i znacznego podnoszenia
się żyzności gleb, prowadząc do powstania rzędu gleb kulturoziemnych, ale może również
zmierzać w kierunku ujemnym, dając gleby zaliczane do rzędu gleb industrio-ziemnych i
urbanoziemnych.
VII.A. GLEBY KULTUROZIEMNE
Gleby kulturoziemne są glebami antropogenicznymi, typologicznie przekształconymi pod
wpływem gospodarki i wysokiej kultury rolnej. Poziom akumulacyjny tych gleb osiąga
miąższość 40—60 cm i ma charakter antropogeniczny.
VII.A.1. HORTISOLE
Hortisole, czyli gleby ogrodowe są typologicznie przekształconymi glebami o głębokim
poziomie akumulacyjnym, bogatym w próchnicę, której charakter zbliżony jest do próchnicy
czarnoziemnej.
VII.A.1. RIGOSOLE
Rigosole (gleby regulówkowe) są glebami typologicznie przeobrażonymi wskutek re-gulówki
lub głębokiej uprawy mechanicznej, bądź wprowadzenia warstw obcego materiału do profilu
glebowego. Zabiegi te zmieniają właściwości morfologiczne i biofizyko-chemiczne
wyjściowego profilu. Pierwotne następstwo poziomów ulega zniekształceniu lub
przeobrażeniu pod wpływem świadomej działalności człowieka.
VII.B. GLEBY INDUSTRIO I URBANOZIEMNE
Rząd ten obejmuje utwory glebowe przeobrażone wskutek oddziaływania zabudowy
przemysłowej i komunalnej, przemysłu, a w szczególności górnictwa głębinowego i
odkrywkowego. Duże obszary gleb industrioziemnych występują w rejonach przemysłowych.
Mniejsze obszary industrioziemów spotkać można w rejonie odkrywkowych kopalni
surowców mineralnych lub pojedynczych zakładów przemysłowych.
Page 15 |
15
Urbanoziemy występują na obszarach dużych aglomeracji miejskich, a ich przemiany
związane są z przekształceniami mechanicznymi i chemicznym.!, takimi jak: zasolenie,
zakwaszenie, alkalizacja, nagromadzenie metali ciężkich.
VII.B.1. GLEBY ANTROPOGENICZNE O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU
Są to gleby powstające współcześnie, nie wykazujące morfologicznego zróżnicowania na
poziomy genetyczne. Tworzą się one z materiału mineralnego nasypów, wyrobisk, zwałowisk
i skarp. Zalicza się do nich również gleby głęboko przekopane i przemieszane.
VII.B.2. GLEBY PRÓCHNICZE
Są to gleby, których przeobrażenia związane są ściśle z działalnością człowieka. Występują
one na obszarach aglomeracji miejskich, gdzie zostają przeobrażone w wyniku oddziaływania
zabudowy przemysłowej i komunalnej oraz przemysłu.
VII.B.3. PARARĘDZINY ANTROPOGENICZNE
Pararędzinami antropogenicznymi nazywane są gleby, w których od powierzchni występują
duże nagromadzenia węglanu wapnia w wyniku działalności człowieka (> 5% CaCO
3
). Cechą
charakterystyczną tych gleb na obszarach dużych aglomeracji miejskich jest nagromadzenie
w nich gruzu lub pyłu wapiennego. Na obszarach górniczych pararę-dziny tworzą się ze skał
klastycznych luźnych, które ulegają silnemu zanieczyszczeniu odłamkami skał węglanowych
lub siarczanowych wydobywanych z kopalń. Tworzą wtedy gleby płytkie, często ze słabo
wykształconym poziomem A.
VII.B.4. GLEBY SŁONE ANTROPOGENICZNE
Gleby antropogeniczne słone powstają w aglomeracjach miejskich w wyniku stosowania soli
do zwalczania gołoledzi i odśnieżania ulic, jak również wskutek zanieczyszczeń
przemysłowych.