Charakterystyka klimatu Polski, Podstawowe pojęcia z hydrologii, Klasyfikacja jezior, Morze Bałtyckie-przykład morza epikontynentalnego, Klasyfikacja gleb

Charakterystyka klimatu Polski

Czynniki kształtujące klimat :

a) poza meteorologiczne

 szerokość geograficzna- związana z kątem padania promieni słonecznych

 oddalenie od oceanów i zbiorników morskich

 ukształtowanie powierzchni

 prądy morskie

b) meteorologiczne

 fronty meteorologiczne

 ośrodki baryczne np niż islandzki , wyż azorski

 masy powietrza i ogólna cyrkulacja powietrza

Położenie Polski w środkowej części Niżu Europejskiego pozwala na swobodny przepływ powietrza ze wschodu i zachodu. Równocześnie równoleżnikowy układ gór w centralnej Europie ogranicza dostęp mas powietrza zwrotnikowego. Największy wpływ na klimat naszego kraju mają masy powietrza polarno-morskiego (pogoda pochmurna przez cały rok, opady, latem przynosi ocieplenie natomiast zimą ochłodzenie) napływające głównie ze stałego niżu islandzkiego znajdującego się nad północnym Atlantykiem. Drugie co do znaczenia są masy powietrza polarno-kontynentalnego napływające z głębi Eurazji - latem Niż Południowoazjatycki (upalna i słoneczna pogoda bez opadów) natomiast zimą Wyż Azjatycki (mrozy i ogólne ochłodzenie). Mniejsze znaczenie mają masy powietrza zwrotnikowego - morskie napływające z Wyżu Azorskiego (zimą przynoszą odwilż i mgły natomiast latem pogodę gorącą i upalną) oraz kontynentalne formujące się w wyżu nad Azją Mniejszą ("złota polska jesień"). Najmniejszy wpływ na klimat Polski ma powietrze arktyczne napływające z wyżu nad Morzem Arktycznym (pogoda bardzo mroźna ale słoneczna, kiedy napływa w maju mówi się o "zimnych ogrodnikach"). Klimat Polski charakteryzuje się częstymi zmianami pogody określanymi jako jej kapryśność oraz występowaniem 6 pór roku, których długości ulega wahaniu. Na terenie Polski przeważają wiatry zachodnie ( również północno-zachodnie i południowo- zachodnie), które stanowią 60 % wszystkich wiatrów na tym obszarze. Klimat polski określa się jako umiarkowany przejściowy pomiędzy odmianą kontynentalną a morską. Im dalej na wschód tym wzrasta stopień kontynentalizmu klimatu Polski mający odzwierciedlenie w rozkładzie temperatur i opadów na terenie kraju.

Podstawowe pojęcia z hydrologii

dorzecze - obszar odwadniany przez system rzeczny składający się z rzeki głównej i jej dopływów; często za synonim tego pojęcia uważa się zlewnię; w fachowej literaturze jednak pojęcie dorzecze odnosi się do większego obszaru, gdzie system rzeczny może być bardzo złożony natomiast zlewnia jest najczęściej mniejsza a ciek wodny ją odwadniający może nie mieć dopływów

zlewisko - obszar, który nie jest odwadniany przez cieki wodne lecz wody spływają z niego bezpośrednio do morza lub oceanu; np. zlewisko Morza Bałtyckiego, zlewisko Oceanu Atlantyckiego

rzeka główna - rzeka nie będąca dopływem innej rzeki lecz uchodząca bezpośrednio do morza lub jeziora

dopływ- rzeka uchodząca do innej rzeki, która może być rzeką główną lub dopływem większej rzeki

system rzeczny- system wszystkich naturalnych i sztucznych cieków wodnych na danym obszarze

dział wodny zwany również wododziałem- jest to linia oddzielająca obszary odwadniane przez różne systemy rzeczne czyli zlewnie/dorzecza; łatwiej jest go wyznaczyć na obszarach górskich, gdzie prowadzi się go kulminacjami wzniesień, niż na obszarach nizinnych, gdzie jego położenie jest często dyskusyjne; podstawową zasadą przy wyznaczaniu działu wodnego jest prowadzenie go prostopadle do poziomic

Rzeki Polski charakteryzuje ustrój deszczowo-śnieżny. Oznacza to, że osiągają dwa wysokie stany wód w ciągu roku ( wiosną- roztopy i latem- maksimum opadowe) oraz dwa stany niżowe (jesienią i zimą).

Niemalże cała Polska leży w zlewisku Morza Bałtyckiego ( Wisła 54 % , Odra 33,9 % , rzeki Pobrzeża Bałtyckiego 9,3 % oraz Niemen- Szeczupa, Czarna Hańcza). W zlewisku Morza Czarnego znajduje się 0,2% powierzchni kraju (Strwiąż , Orawa , Olza ) natomiast w zlewisku Morza Północnego 0,1% (Izora , Orlica).

Klasyfikacja jezior

Jezioro - naturalny, śródlądowy zbiornik wodny powstający w zagłębieniu terenu; nie podlega wymianie z wodą morską; na powstawanie jezior ma wpływ :ukształtowanie powierzchni (zagłębienia);budowa geologiczna ( skały nieprzepuszczalne umożliwiające gromadzenie się wody) i warunki klimatyczne (duże opady, brak intensywnego parowania)

Klasyfikacja jezior w zależności od pochodzenia misy jeziornej:

a) jeziora polodowcowe- powstałe wskutek działania lądolodów i lodowców górskich

-) jeziora morenowe- występują w zagłębieniach na morenie dennej i czołowej powstałych poprzez nierównomierną akumulację osadów lodowcowych; przykłady- jezioro Śniardwy, Niegocin, Mamry, jeziora na obszarze Finlandii

-) jeziora rynnowe - powstają jako skutek erozji rzek płynących pod lądolodami lub lodowcami; odznaczają się podłużnymi kształtami i stosunkowo dużymi głębokościami; przykłady- Jezioro Raduńskie, Nidzkie, Jeziorak, Wigry, Tałty, Gopło, Bełdany, Hańcza

-) oczka - powstają w miejscach gdzie wytapiają się z bryły martwego lodu- oddzielone od głównej masy i powoli topniejące; są z reguły małe, płytkie i okrągłe; przykład- jezioro Białe

-) jeziora cyrkowe (karowe)- obszar ich występowania to dawne pole firnowe lodowców górskich; misa jeziorna została wyorana w skalnym podłożu wskutek działalności erozyjnej lodowca; przykłady- Czarny Staw i Morskie Oko

b) jeziora tektoniczne- ich powstanie spowodowały ruchy skorupy ziemskiej; wypełniają zapadliska i rowy tektoniczne; przykłady - jezioro Tanganika, Bajkał, Titicaca, Niassa

c) jeziora tektoniczno-lodowcowe- misy tych jezior powstały w wyniku ruchów tektonicznych i mają charakter wielkich zagłębień i obniżeń; uległy przemodelowaniu przez lądolód; zagłębienia te zostały wypełnione wodą podczas topnienia lądolodu; przykłady- Wielkie Jeziora Ameryki Północnej np. Górne, Ontario oraz jeziora Europy Północnej np. Ładoga, Onega

d) jeziora reliktowe- powstały kiedy ruchy tektoniczne spowodowały ich odcięcie od głównych zbiorników morskich lub oceanicznych; przykłady- Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie

e) jeziora wulkaniczne- wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych

-) jeziora kraterowe- zajmują kratery wulkaniczne; przykłady- Albano (Włochy), jeziora Jawy, jeziora na Masywie Centralnym

-) jeziora kalderowe- zajmują kaldery wulkaniczne- zagłębienia powstałe po zapadnięciu się stożka wulkanicznego

-) jeziora lawowe- powstają kiedy potok lawy zatamuje rzekę

f) jeziora kosmiczne- zajmują kratery powstałe wskutek uderzeń meteorytów; wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych; przykład- Crater Lake (USA)

g) jeziora krasowe- zajmują zagłębienia powstałe wskutek krasowienia skał węglanowych; przykłady - jeziora na Polesiu Lubelskim

h) jeziora nadbrzeżne- powstają nad brzegiem mórz, kiedy zatoka zostanie odcięcia mierzeją lub kiedy podniesie się poziom morza; przykłady- jezioro Łebsko, Sarbsko, Gardno, Jamno

i) jeziora przyrzeczne

-) jeziora starorzeczy- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarze starorzeczy zajmując opuszczone meandry- dawne koryta rzeki; przykłady- jeziora Pojezierza Gnieździńskiego

-) jeziora korytowe- rzeka może w niektórych miejscach mieć tak szerokie koryto że tworzy się jezioro

-) jeziora deltowe- powstają w deltach rzek; przykłady- jezioro Dąbie (Odra), Drużno (Wisła)

j) jeziora eoliczne- powstają w zagłębieniach wydmowych

k) jeziora biogeniczne- powstają wskutek działalności organizmów żywych np. bobrów

l) jeziora zaporowe- powstają wskutek zatamowania rzeki zaporą antropogeniczną

Za najgłębsze jezioro świata uważany jest Bajkał (1620 m) natomiast za największe Morze Kaspijskie (371 000 km²).

Morze Bałtyckie-przykład morza epikontynentalnego

Morze Bałtyckie tworzyło się w poszczególnych glacjałach w plejstocenie i ostatecznie uformowało się po cofnięciu się czasz lodowców i uspokojeniu ruchów izostatycznych skorupy ziemskiej. Morze Bałtyckie jest małym morzem szelfowym zaliczanym do mórz epikontynentalnych. Jest najmłodszym śródlądowym morzem Europy. Zajmuje powierzchnię 385 tys. km² ( bez cieśniny Kattegat). Z Morzem Północnym łączy się ono przez wąskimi i płytkimi cieśninami :Wielki Bełt , Mały Bełt, Sund, Kattegat , Skagerrat. Średnia głębokość morza wynosi 56 m natomiast największą głębią jest Głębia Londsort ( 459 m p.p.m.). Temperatura wody w Morzu bałtyckim jest zróżnicowana i zmienna się od O do 22⁰C w zatokach. Zasolenie tego morza jest niewielkie (7-8‰ a niewielkiego polskich wybrzeży 2-3‰) z powodu niewielkiego parowanie w tej szerokości geograficznej, małej wymiany wód z Oceanem Atlantyckim, dużego dopływu słodkiej wody z rzek i stosunkowo wysokich opadów.

Etapy powstawania Bałtyku :

I Bałtyckie jezioro zaporowe - jego powstanie było związane z połączeniem się jezior zastoiskowych; był to płytki zbiornik który zaczął się kształtować pod koniec zlodowacenia bałtyckiego

II Morze Yoldiowe ( 9 tys. lat p.n.e) - zostało zasilone wodami z topniejącego lądolodu skandynawskiego i dzięki temu połączyło się Oceanem Atlantyckim; poziom wód sięgał wówczas 40 -50 m ponad dzisiejszy poziom morza; południowa granica Morza Bałtyckiego przesunięta była o 20 km w kierunku północnym od dzisiejszej

III Jezioro antycylusowe (8000 lat p.n.e.)- topnienie lodowca wywołało izostatyczne podnoszenie się Półwyspu Skandynawskiego co spowodowało odcięcie Morza Bałtyckiego od Morza Północnego .

IV Morze Litorynowe - kiedy obniżyło się północne wybrzeże jeziora antylusowego zbiornik znowu uzyskał połączenie z Oceanem Atlantyckim poprzez Cieśniny Duńskie; Morze Litorynowe było większe i odznaczało się większym wskaźnikiem zasolenia niż obecne Morze Bałtyckie.

Klasyfikacja gleb

1. Gleby strefowe- związane ze strefą klimatyczną

a) gleby brunatne- gleby strefy umiarkowanej; powstają na piaskach, glinach, iłach; posiadają charakterystyczną brunatną barwę; odznaczają się obojętnym lub kwaśnym odczynem; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy liściaste i mieszane; w Polsce 52 %

b) gleby płowe- są to również gleby strefy umiarkowanej; często powstają na glinach zwałowych; odznaczają się kwaśnym odczynem i niższą przydatnością niż gleby brunatne; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to również lasy liściaste i mieszane; w Polsce 5 %

c) gleby kasztanowe- gleby strefy suchej i półsuchej; charakterystyczna, czarnoczerowna barwa jest skutkiem obecności związków żelaza; odznaczają się wysoką zasobnością składników pokarmowych; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa, niskotrawiasta

d) czarnoziemy- powstają na lessach klimatu umiarkowanego; bardzo zasobne w próchnicę a więc bardzo żyzne; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa, w Polsce zaledwie 1 % powierzchni

e) buroziemy i szaroziemy- obszary półpustyń i pustyń; odznaczają się małą żyznością i wysokim zasoleniem; często nie posiadają formacji roślinnej

f) gleby bielicowe- gleby klimatu umiarkowanego chłodnego; odznaczają się niskim poziomem próchniczym, silnym zakwaszeniem i przemywaniem oraz niską przydatnością rolniczą; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy iglaste (tajga), w Polsce 25 %

g) gleby tundrowe- powstają na obszarach wieloletniej zmarzliny w klimacie subpolarnym; płytkie i słabo wykształcone; rzadko uprawiane; charakterystyczna formacja to roślinność tundrowa

2. Gleby strefowe

a) mady rzeczne- powstają w dolinach rzecznych i na obszarach delt; bardzo żyzne i bogate w próchnicę, 5% w Polsce, głównie na Żuławach

b) rędziny- powstają na podłożu wapiennym; są urodzajne ale trudne do uprawy; posiadają wysoki poziom próchniczy, w Polsce 1%

c) czarne ziemie- powstają na obszarach pobagiennych i pojeziornych; żyzne ale trudne do uprawy, w Polsce 2% powierzchni

d) Gleby bagienne- obejmują gleby torfowe i mułowo-torfowe; po­wstają w wyniku gromadzenia szczątków roślinności bagiennej w warun­kach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Wa­runkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych, jest właściwa melio­racja i intensywne nawożenie, w Polsce 9 %

e) gleby górskie- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarach górskich; nie posiadają wykształconego profilu glebowego; należą do tzw. gleb inicjalnych; są płytkie i mało żyzne

powietrza zwrotnikowego. Największy wpływ na klimat naszego kraju mają masy powietrza polarno-morskiego (pogoda pochmurna przez cały rok, opady, latem przynosi ocieplenie natomiast zimą ochłodzenie) napływające głównie ze stałego niżu islandzkiego znajdującego się nad północnym Atlantykiem. Drugie co do znaczenia są masy powietrza polarno-kontynentalnego napływające z głębi Eurazji - latem Niż Południowoazjatycki (upalna i słoneczna pogoda bez opadów) natomiast zimą Wyż Azjatycki (mrozy i ogólne ochłodzenie). Mniejsze znaczenie mają masy powietrza zwrotnikowego - morskie napływające z Wyżu Azorskiego (zimą przynoszą odwilż i mgły natomiast latem pogodę gorącą i upalną) oraz kontynentalne formujące się w wyżu nad Azją Mniejszą ("złota polska jesień"). Najmniejszy wpływ na klimat Polski ma powietrze arktyczne napływające z wyżu nad Morzem Arktycznym (pogoda bardzo mroźna ale słoneczna, kiedy napływa w maju mówi się o "zimnych ogrodnikach"). Klimat Polski charakteryzuje się częstymi zmianami pogody określanymi jako jej kapryśność oraz występowaniem 6 pór roku, których długości ulega wahaniu. Na terenie Polski przeważają wiatry zachodnie ( również północno-zachodnie i południowo- zachodnie), które stanowią 60 % wszystkich wiatrów na tym obszarze. Klimat polski określa się jako umiarkowany przejściowy pomiędzy odmianą kontynentalną a morską. Im dalej na wschód tym wzrasta stopień kontynentalizmu klimatu Polski mający odzwierciedlenie w rozkładzie temperatur i opadów na terenie kraju.

Podstawowe pojęcia z hydrologii

dorzecze - obszar odwadniany przez system rzeczny składający się z rzeki głównej i jej dopływów; często za synonim tego pojęcia uważa się zlewnię; w fachowej literaturze jednak pojęcie dorzecze odnosi się do większego obszaru, gdzie system rzeczny może być bardzo złożony natomiast zlewnia jest najczęściej mniejsza a ciek wodny ją odwadniający może nie mieć dopływów

zlewisko - obszar, który nie jest odwadniany przez cieki wodne lecz wody spływają z niego bezpośrednio do morza lub oceanu; np. zlewisko Morza Bałtyckiego, zlewisko Oceanu Atlantyckiego

rzeka główna - rzeka nie będąca dopływem innej rzeki lecz uchodząca bezpośrednio do morza lub jeziora

dopływ- rzeka uchodząca do innej rzeki, która może być rzeką główną lub dopływem większej rzeki

system rzeczny- system wszystkich naturalnych i sztucznych cieków wodnych na danym obszarze

dział wodny zwany również wododziałem- jest to linia oddzielająca obszary odwadniane przez różne systemy rzeczne czyli zlewnie/dorzecza; łatwiej jest go wyznaczyć na obszarach górskich, gdzie prowadzi się go kulminacjami wzniesień, niż na obszarach nizinnych, gdzie jego położenie jest często dyskusyjne; podstawową zasadą przy wyznaczaniu działu wodnego jest prowadzenie go prostopadle do poziomic

Rzeki Polski charakteryzuje ustrój deszczowo-śnieżny. Oznacza to, że osiągają dwa wysokie stany wód w ciągu roku ( wiosną- roztopy i latem- maksimum opadowe) oraz dwa stany niżowe (jesienią i zimą).

Niemalże cała Polska leży w zlewisku Morza Bałtyckiego ( Wisła 54 % , Odra 33,9 % , rzeki Pobrzeża Bałtyckiego 9,3 % oraz Niemen- Szeczupa, Czarna Hańcza). W zlewisku Morza Czarnego znajduje się 0,2% powierzchni kraju (Strwiąż , Orawa , Olza ) natomiast w zlewisku Morza Północnego 0,1% (Izora , Orlica).

Klasyfikacja jezior

Jezioro - naturalny, śródlądowy zbiornik wodny powstający w zagłębieniu terenu; nie podlega wymianie z wodą morską; na powstawanie jezior ma wpływ :ukształtowanie powierzchni (zagłębienia);budowa geologiczna ( skały nieprzepuszczalne umożliwiające gromadzenie się wody) i warunki klimatyczne (duże opady, brak intensywnego parowania)

Klasyfikacja jezior w zależności od pochodzenia misy jeziornej:

a) jeziora polodowcowe- powstałe wskutek działania lądolodów i lodowców górskich

-) jeziora morenowe- występują w zagłębieniach na morenie dennej i czołowej powstałych poprzez nierównomierną akumulację osadów lodowcowych; przykłady- jezioro Śniardwy, Niegocin, Mamry, jeziora na obszarze Finlandii

-) jeziora rynnowe - powstają jako skutek erozji rzek płynących pod lądolodami lub lodowcami; odznaczają się podłużnymi kształtami i stosunkowo dużymi głębokościami; przykłady- Jezioro Raduńskie, Nidzkie, Jeziorak, Wigry, Tałty, Gopło, Bełdany, Hańcza

-) oczka - powstają w miejscach gdzie wytapiają się z bryły martwego lodu- oddzielone od głównej masy i powoli topniejące; są z reguły małe, płytkie i okrągłe; przykład- jezioro Białe

-) jeziora cyrkowe (karowe)- obszar ich występowania to dawne pole firnowe lodowców górskich; misa jeziorna została wyorana w skalnym podłożu wskutek działalności erozyjnej lodowca; przykłady- Czarny Staw i Morskie Oko

b) jeziora tektoniczne- ich powstanie spowodowały ruchy skorupy ziemskiej; wypełniają zapadliska i rowy tektoniczne; przykłady - jezioro Tanganika, Bajkał, Titicaca, Niassa

c) jeziora tektoniczno-lodowcowe- misy tych jezior powstały w wyniku ruchów tektonicznych i mają charakter wielkich zagłębień i obniżeń; uległy przemodelowaniu przez lądolód; zagłębienia te zostały wypełnione wodą podczas topnienia lądolodu; przykłady- Wielkie Jeziora Ameryki Północnej np. Górne, Ontario oraz jeziora Europy Północnej np. Ładoga, Onega

d) jeziora reliktowe- powstały kiedy ruchy tektoniczne spowodowały ich odcięcie od głównych zbiorników morskich lub oceanicznych; przykłady- Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie

e) jeziora wulkaniczne- wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych

-) jeziora kraterowe- zajmują kratery wulkaniczne; przykłady- Albano (Włochy), jeziora Jawy, jeziora na Masywie Centralnym

-) jeziora kalderowe- zajmują kaldery wulkaniczne- zagłębienia powstałe po zapadnięciu się stożka wulkanicznego

-) jeziora lawowe- powstają kiedy potok lawy zatamuje rzekę

f) jeziora kosmiczne- zajmują kratery powstałe wskutek uderzeń meteorytów; wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych; przykład- Crater Lake (USA)

g) jeziora krasowe- zajmują zagłębienia powstałe wskutek krasowienia skał węglanowych; przykłady - jeziora na Polesiu Lubelskim

h) jeziora nadbrzeżne- powstają nad brzegiem mórz, kiedy zatoka zostanie odcięcia mierzeją lub kiedy podniesie się poziom morza; przykłady- jezioro Łebsko, Sarbsko, Gardno, Jamno

i) jeziora przyrzeczne

-) jeziora starorzeczy- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarze starorzeczy zajmując opuszczone meandry- dawne koryta rzeki; przykłady- jeziora Pojezierza Gnieździńskiego

-) jeziora korytowe- rzeka może w niektórych miejscach mieć tak szerokie koryto że tworzy się jezioro

-) jeziora deltowe- powstają w deltach rzek; przykłady- jezioro Dąbie (Odra), Drużno (Wisła)

j) jeziora eoliczne- powstają w zagłębieniach wydmowych

k) jeziora biogeniczne- powstają wskutek działalności organizmów żywych np. bobrów

l) jeziora zaporowe- powstają wskutek zatamowania rzeki zaporą antropogeniczną

Za najgłębsze jezioro świata uważany jest Bajkał (1620 m) natomiast za największe Morze Kaspijskie (371 000 km²).

Morze Bałtyckie-przykład morza epikontynentalnego

Morze Bałtyckie tworzyło się w poszczególnych glacjałach w plejstocenie i ostatecznie uformowało się po cofnięciu się czasz lodowców i uspokojeniu ruchów izostatycznych skorupy ziemskiej. Morze Bałtyckie jest małym morzem szelfowym zaliczanym do mórz epikontynentalnych. Jest najmłodszym śródlądowym morzem Europy. Zajmuje powierzchnię 385 tys. km² ( bez cieśniny Kattegat). Z Morzem Północnym łączy się ono przez wąskimi i płytkimi cieśninami :Wielki Bełt , Mały Bełt, Sund, Kattegat , Skagerrat. Średnia głębokość morza wynosi 56 m natomiast największą głębią jest Głębia Londsort ( 459 m p.p.m.). Temperatura wody w Morzu bałtyckim jest zróżnicowana i zmienna się od O do 22⁰C w zatokach. Zasolenie tego morza jest niewielkie (7-8‰ a niewielkiego polskich wybrzeży 2-3‰) z powodu niewielkiego parowanie w tej szerokości geograficznej, małej wymiany wód z Oceanem Atlantyckim, dużego dopływu słodkiej wody z rzek i stosunkowo wysokich opadów.

Etapy powstawania Bałtyku :

I Bałtyckie jezioro zaporowe - jego powstanie było związane z połączeniem się jezior zastoiskowych; był to płytki zbiornik który zaczął się kształtować pod koniec zlodowacenia bałtyckiego

II Morze Yoldiowe ( 9 tys. lat p.n.e) - zostało zasilone wodami z topniejącego lądolodu skandynawskiego i dzięki temu połączyło się Oceanem Atlantyckim; poziom wód sięgał wówczas 40 -50 m ponad dzisiejszy poziom morza; południowa granica Morza Bałtyckiego przesunięta była o 20 km w kierunku północnym od dzisiejszej

III Jezioro antycylusowe (8000 lat p.n.e.)- topnienie lodowca wywołało izostatyczne podnoszenie się Półwyspu Skandynawskiego co spowodowało odcięcie Morza Bałtyckiego od Morza Północnego .

IV Morze Litorynowe - kiedy obniżyło się północne wybrzeże jeziora antylusowego zbiornik znowu uzyskał połączenie z Oceanem Atlantyckim poprzez Cieśniny Duńskie; Morze Litorynowe było większe i odznaczało się większym wskaźnikiem zasolenia niż obecne Morze Bałtyckie.

Klasyfikacja gleb

1. Gleby strefowe- związane ze strefą klimatyczną

a) gleby brunatne- gleby strefy umiarkowanej; powstają na piaskach, glinach, iłach; posiadają charakterystyczną brunatną barwę; odznaczają się obojętnym lub kwaśnym odczynem; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy liściaste i mieszane; w Polsce 52 %

b) gleby płowe- są to również gleby strefy umiarkowanej; często powstają na glinach zwałowych; odznaczają się kwaśnym odczynem i niższą przydatnością niż gleby brunatne; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to również lasy liściaste i mieszane; w Polsce 5 %

c) gleby kasztanowe- gleby strefy suchej i półsuchej; charakterystyczna, czarnoczerowna barwa jest skutkiem obecności związków żelaza; odznaczają się wysoką zasobnością składników pokarmowych; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa, niskotrawiasta

d) czarnoziemy- powstają na lessach klimatu umiarkowanego; bardzo zasobne w próchnicę a więc bardzo żyzne; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa, w Polsce zaledwie 1 % powierzchni

e) buroziemy i szaroziemy- obszary półpustyń i pustyń; odznaczają się małą żyznością i wysokim zasoleniem; często nie posiadają formacji roślinnej

f) gleby bielicowe- gleby klimatu umiarkowanego chłodnego; odznaczają się niskim poziomem próchniczym, silnym zakwaszeniem i przemywaniem oraz niską przydatnością rolniczą; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy iglaste (tajga), w Polsce 25 %

g) gleby tundrowe- powstają na obszarach wieloletniej zmarzliny w klimacie subpolarnym; płytkie i słabo wykształcone; rzadko uprawiane; charakterystyczna formacja to roślinność tundrowa

2. Gleby strefowe

a) mady rzeczne- powstają w dolinach rzecznych i na obszarach delt; bardzo żyzne i bogate w próchnicę, 5% w Polsce, głównie na Żuławach

b) rędziny- powstają na podłożu wapiennym; są urodzajne ale trudne do uprawy; posiadają wysoki poziom próchniczy, w Polsce 1%

c) czarne ziemie- powstają na obszarach pobagiennych i pojeziornych; żyzne ale trudne do uprawy, w Polsce 2% powierzchni

d) Gleby bagienne- obejmują gleby torfowe i mułowo-torfowe; po­wstają w wyniku gromadzenia szczątków roślinności bagiennej w warun­kach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Wa­runkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych, jest właściwa melio­racja i intensywne nawożenie, w Polsce 9 %

e) gleby górskie- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarach górskich; nie posiadają wykształconego profilu glebowego; należą do tzw. gleb inicjalnych; są płytkie i mało żyzne