Politechnika Częstochowska
Wydział Zarządzania
“Działania konsolidacyjne Ministerstwa Skarbu w przemyśle zbrojeniowym i PKP”
Częstochowa 28.01.2003r.
1. OCEŃ STRATEGIĘ MINISTERSTWA SKARBU DOTYCZĄCĄ DZIAŁAŃ KONSOLIDACYNYCH BRANŻ. PODAJ ELEMENTY POZYTWNE I NEGATYWNE TAKICH DZIAŁAŃ W PERSPEKTYWIE NAJBLIŻSZYCH LAT.
Po objęciu władzy, nowy rząd uznał, iż dotychczasowe przekształcenia własnościowe w sektorze przedsiębiorstw publicznych są niewystarczające. Sektor ten w dalszym ciągu ma duże znaczenie dla gospodarki, wytwarza ok. 25% wartości PKB. Skarb Państwa jest właścicielem wyłącznym lub częściowym, blisko 1762 podmiotów gospodarczych, spośród których 485 to Jednoosobowe Spółki Skarbu Państwa. W pozostałych 1277 podmiotach Skarb Państwa ma charakter dominujący lub mniejszościowy.Dokonano oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów sektora publicznego, w tym przedsiębiorstw przemysłu obronnego. Podmioty przemysłu obronnego objęte zostały restrukturyzacją w oparciu o ustawę z dnia 7 października 1999 r. o wspieraniu restrukturyzacji przemysłowego potencjału obronnego i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP (Dz. U. Nr 83, poz. 932 ze zm.).
Restrukturyzacją objętych zostało początkowo 31 (w 1998 r.) a następnie 33 (po wejściu w życie w 1999 r. ustawy o wspieraniu restrukturyzacji...) spółek przemysłu obronnego. Do końca roku 2001 stan ich obniżył się do 29.
Przed restrukturyzacją przemysł obronny zatrudniał 56,6 tys. osób. Do roku 2001 poziom zatrudnienia osiągną liczbę 34,7 tys. zatrudnionych, a więc zatrudnienie w latach 1998-2001 uległo zmniejszeniu o ponad 38%.
Przychody ze sprzedaży produktów ogółem w spółkach przemysłu obronnego w latach 1998-2001, liczonych według cen roku 2000, zmniejszyły się z poziomu 3.891,2 mln zł w 1998 r. do 2.792,6 mln zł w 2001 r., co stanowi spadek o 28%.
W odniesieniu do przedsiębiorstw przemysłu obronnego stwierdzono, m.in. że pomimo tego, iż w latach 90. w przemyśle tym dokonano wiele zmian strukturalnych w obszarze majątku, produkcji, zatrudnienia, to w dalszym ciągu stopień dostosowania tego przemysłu do aktualnych realiów rynku jest niewystarczający.
Wskazuje na to ich słaba kondycja ekonomiczno-finansowa. Wysoki stopień zadłużenia wobec budżetu państwa, ZUS i wobec partnerów handlowych oraz zbyt małe, w stosunku do posiadanych zdolności produkcyjnych, możliwości zbytu wyrobów. Koszty produkcji, jakie posiadają przedsiębiorstwa przemysłu obronnego są zbyt wysokie w stosunku do przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży wyrobów, które ze względu spadek zamówień systematycznie maleją. Sytuacja to powoduje, że przedsiębiorstwa te mają zachwianą płynność finansową, stąd nie są w stanie bieżące realizować swoich zobowiązań. W najgorszej sytuacji spośród 29 spółek przemysłu obronnego są spółki branży amunicyjno-rakietowej i pancernej. Tylko 7 spółek, do których zalicza się: WSK „PZL-RZESZÓW” S.A., PSO „MASKKPOL” S.A., „STOMIL-POZNAŃ” S.A., WSK „PZL-ŚWIDNIK” S.A., ZR „RADMOR” S.A., ZTS „NITRON” S.A. oraz CNPEP „RADWAR” S.A., osiągnęło wskaźniki finansowe dodatnie lub na poziomie wyższym od pożądanego. Tak więc dotychczasowe działania restrukturyzacyjne okazały się mało skuteczne.
Polska kolej nie ma szczęścia do reformatorów. Żaden rząd po 1989 r. nie potrafił dokonać takich zmian na kolei, aby przyniosły one korzyści PKP, pasażerom, firmom przewożącym towary, Skarbowi Państwa. Sekwencje pozornych ruchów nazywanych restrukturyzacją nie wskazują na to, by coś na polskich torach miało zmienić się na lepsze. Rząd pod przewodnictwem Leszka Millera postanowił kontynuować restrukturyzację polskich kolei rozpoczętą przez rząd Jerzego Buzka, która realizowana jest w oparciu o Ustawę o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe przyjętą 8 września 2000 r. W ustawie tej restrukturyzację podzielono na 4 rodzaje: organizacyjną, finansową, zatrudnienia i majątkową. Wśród zmian w strukturze grupy kapitałowej rozważana jest konsolidacja 11 zakładów naprawy infrastruktury działających jako odrębne spółki grupy PKP. Według Adama Wielądka, wiceprzewodniczącego rady nadzorczej PKP, powinny być one przekształcone w trzy spółki i sprywatyzowane. Zmiany projektowane są też w spółkach infrastrukturalnych: PKP Polskie Linie Kolejowe, PKP Energetyka, Telekomunikacja Kolejowa i PKP Informatyka. Jedna z koncepcji przewiduje połączenie ich w jeden podmiot. Obecnie trwają przygotowania do prywatyzacji 6 spółek z grupy PKP, w tym PKP Cargo. W holdingu PKP są 24 spółki, w których spółka matka posiada 100-procentowe udziały. Wiceprzewodniczący rady nadzorczej PKP uważa, że należałoby wprowadzić do ustawy o restrukturyzacji zapis, dzięki któremu grupa mogłaby płacić podatek dochodowy od wyniku skonsolidowanego. Teraz nie robi tego, gdyż nie spełnia kryteriów podatkowej grupy kapitałowej zapisanych w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Jednym z nich jest osiąganie przez grupę w roku obrotowym dochodu wynoszącego minimum 6 proc. przychodów. Grupa PKP poniosła w ubiegłym roku stratę, ale niektóre wydzielone spółki przynoszą dochód. Grupa kapitałowa stanie się więc płatnikiem podatku dochodowego, którego nie płaciła, gdy była jednym podmiotem. Kolej jest dzisiaj zadłużona na ok. 10 mld zł i część pieniędzy uzyskanych z prywatyzacji przeznaczona zostanie na spłatę zadłużenia. Prywatyzacja nie oznacza jednak, że PKP utraci status narodowego przewoźnika.
Pozytywne aspekty konsolidacji:
Biorąc pod uwagę powyższe działania Ministerstwa Skarbu należałoby ocenić pozytywnie. Konsolidacja przemysłu obronnego jest niezbędna. Jak już wyżej wspomniano przedsiębiorstwa te, poza nielicznymi, cechuje w większości słaba kondycja finansowo-gospodarcza. Konsolidacja pozwoli na wzmocnienie kondycji finansowej, da szansę na przeprowadzenie restrukturyzacji, zwiększenie siły gospodarczej i właściwe kierowanie procesem produkcyjnym.
Restrukturyzacja finansowa PKP ma przywrócić płynność kapitałową a potrzebne pieniądze mają pochodzić m.in. z emisji obligacji. W październiku 2002 roku doszło do pierwszej emisji obligacji, z czego uzyskano ponad 1 mld zł. Z tych pieniędzy większość zostanie przeznaczona do spłatę zadłużenia, a ok. 300 mln na dokapitalizowanie spółki Przewozy Regionalne. Do kolejnej emisji obligacji, tym razem o wartości 1,3 mld zł, dojdzie prawdopodobnie w roku bieżącym, na przełomie maja i czerwca. Pomocne dla PKP jest również odroczenie do roku 2005 spłaty części zobowiązań publiczno-prawnych oraz przejęcie przez Krajowy Urząd Pracy finansowania świadczeń przedemerytalnych. W ramach restrukturyzacji majątkowej kolej chce uporządkować sprawy własnościowe, planuje także obniżyć swoje roczne koszty działalności o ok. 1 mld zł. PKP zamierza również skorzystać ze słynnej ustawy oddłużeniowej wicepremiera Grzegorza Kołodki, złożyła więc wniosek o umorzenie prawie 1,8 mld zł zadłużenia wobec ZUS i 170 mln zł z tytułu podatku VAT.
Negatywne elementy obranej strategii:
Wątpliwości może budzić projekt skupienia grup kapitałowych wokół spółek będących centralami handlowymi. W tej sytuacji może dochodzić do kolizji interesów pomiędzy spółkami dominującymi (handlowymi) a spółkami produkującymi. Spółki dominujące mogą wywierać niekorzystne naciski na spółki produkujące a w sytuacjach ekstremalnych dezorganizować produkcję. Wydaje się, iż korzystniejszym byłoby utworzenie spółki dominującej ze spółki produkującej produkt finalny (to ona przecież posiadać będzie potencjał produkcyjny, wsparty potencjałem produkcyjnym pozostałych spółek z nią kooperujących), na której „usługach” byłyby spółki zajmujące się marketingiem i sprzedażą. W tej sytuacji istnieje zagrożenie przejmowania większej części zysku z produkcji przez spółkę dominującą, będącą centralą handlową.
W roku ubiegłym strata Grupy PKP sięgnęła nieco ponad 3,3 mld zł. W tym roku strata na pewno będzie mniejsza, z tym, że nikt na razie nie wie o ile. Nieoficjalnie mówi się o ok. 2 mld zł. Widać więc, że ustawa restrukturyzacyjna z września 2000 r. na razie nie przynosi większych efektów. Jednym z głównych powodów jest niedoinwestowanie kolei, co doskonale widać na przykładzie spółki Przewozy Regionalne. W Polsce zlikwidowano już przewozy na kilku tysiącach linii kolejowych, bo przynosiły ogromne straty, a wpływy z biletów pokrywały czasami tylko kilkanaście procent kosztów. Bogusław Liberadzki (były minister transportu) twierdzi, że podstawowym założeniem programu restrukturyzacji było przekształcenie PKP w firmę zdolną do konkurowania o przewozy na otwartym rynku, a to, jego zdaniem, nie udało się. Przewozy PKP, zarówno pasażerskie, jak i towarowe spadają. Dodatkowy kosztem wdrażanych przekształceń w grupie PKP jest większa niż planowano redukcja zatrudnienia, które w roku 2002 zmniejszono do 145 tys. osób, ale w ostateczności brane jest też pod uwagę obniżenie zatrudnienia o dalszych 2-2,5 tys. pracowników.
2. CZY TAKIE DZIAŁANIA SĄ DZIAŁANIAMI TOŻSAMYMI Z KONSOLIDACJĄ PRODUKCJI I KAPITAŁU W WYDANIU ŚWIATOWYCH LIDERÓW RYNKOWYCH?
Działania jakie podjął Skarb Państwa w odniesieniu do branży zbrojeniowej oraz PKP nie są odosobnione. Jest to tendencja ogółnoświatowa. W ostatnich dziesięciu latach obserwuje się na świecie działania konsolidacyjne kapitału w różnych sektorach. Nie są to tylko konsolidacje obejmujące obszar jednego państwa. Często osiągają wymiar ponadnarodowy.
Przykładem takiej struktury kapitałowo-produkcyjnej jest EADS. EADS tworząc strukturę kapitałowo-produkcyjną zwiększyły swoje możliwości w zakresie rozwoju i produkcji uzbrojenia oraz sprzętu wojskowego.
Innym przykładem konsolidacji produkcji i kapitału jest BP z Mobilem, łączący się operatorzy sieci telefonii komórkowej, producenci branży motoryzacyjnej. W większości jednak są to podmioty własności prywatnej, nie zaś będące własnością państwa, tak jak jest to w przypadku polskiego przemysłu zbrojeniowego czy Polskich Kolei Państwowych. Potwierdzeniem tego może być fakt, że kontrakty na naprawę infrastruktury kolejowej będą wspierane przez fundusze pochodzące z Unii Europejskiej.
CO MOŻE SPOWODOWAĆ INGERENCJA PAŃSTWA W TWORZENIU GRUP KAPITAŁOWYCH W OBLICZU INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ?
Warunkiem przystąpienia do Unii Europejskiej jest maksymalne zwiększenie własności prywatnej przedsiębiorstw. I o ile można dyskutować, czy przemysł zbrojeniowy oraz Polskie Koleje Państwowe powinny być w posiadaniu prywatnych właścicieli, czy być własnością państwa, to w odniesieniu do innych branż wymagania Unii Europejskiej są jednoznaczne. Świadczy o tym chociażby reakcja Unii Europejskiej na próbę interwencji państwa w ratowanie Stoczni Szczecińskiej.
Przyjmuje się, że interwencjonizm państwa jest silniejszy od sektora prywatnego, choćby przez to, że państwo tworząc prawo, zwłaszcza umożliwiające działanie własnym firmom (państwowym) stawia przedsiębiorcę prywatnego w pozycji słabszego. W takiej sytuacji niemożliwym jest działanie wolnego rynku a to już tylko krok do gospodarki nakazowo-rozdzielczej.
Dlatego ingerencja państwa w tworzenie grup kapitałowych może wpłynąć negatywnie na stanowisko Unii Europejskiej dotyczące włączenie Polski do UE, a w najlepszym przypadku oddalić termin Jej wejścia lub znacznie je utrudnić.
PODAJ RÓŻNICE W PROCESACH KONSOLIDACJI BP I MOBIL I POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW BRANŻY ZBROJENIOWEJ ORAZ PKP.
Różnice w procesach konsolidacji BP i Mobil i polskich przedsiębiorstw w branży zbrojeniowej |
|
BP/Mobil |
Polskie spółki branży zbrojeniowej i PKP |
1. połączenie firm własności prywatnej poprzez połączenie aktywów o nierównej wysokości |
1. a podwyższenie kapitału zakładowego i objęcie udziałów/akcji w podwyższonym kapitale przez Skarb Państwa w zamian za to spółka dominująca wniesie wszystkie posiadania udziały Skarby Państwa |
2. utworzona zostanie joint ventura a jej strategia finansowa i handlowa będzie koordynowana przez komitet nadzorczy złożony z takiej samej liczby przedstawicieli obu łączonych spółek |
2. utworzona zostanie grupa kapitałowo-produkcyjna, w skład której wchodzić będą:
|
3. Jedna ze spółek będzie zajmować się w większości produkcją, dystrybucją i sprzedażą paliw; druga produktami smarnymi |
Jedna spółka (dominująca) będzie zajmować się handlem, pozostałe będą produkować |
4. Działy usługowe: informatyka, księgowość, kierownictwo będą połączone |
4. Każda ze spółek będzie miała swoje kierownictwo, biuro, w tym księgowość |
Stan na przejęcie władzy przez nowy rząd („Raport otwarcia - Informacja o sytuacji w wybranych spółkach Skarbu Państwa i przedsiębiorstwach państwowych”)
1