Ekspresjonizm

1) Teorie niemieckie:

a) teoria Henryka Wolffina:

- podwójne korzenie stylu; linearyzm i malarskość, skąd wywodzą się opozycje: płaszczyzna i głębia, forma zamknięta i otwarta, wielkość i jedność, jasność i ciemność

- linearyzm i malarskość istnieją subiektywnie, natomiast źródła tych stylów tkwią w człowieku, są wyrazem jego widzenia na świat, są kategorią myślenia

-ww. podział jest zasadą porządkowania

b) teoria Fritza Stricha

- ludzkość - świadoma nieuchronności śmierci pragnie wieczności. Pragnienie to obejmuje dwie kategorie myślenia: skończoności i nieskończoności, są one ideałami kultury i sztuki

- opozycje: klasycyzm i romantyzm; spokój i ruch; jasność i ciemność

c) teoria Wilhelma Worringera

-cechą sztuki jest opozycyjność, oparta na:

* przesłankach historycznych - historia sztuki powstaje od sztuki abstrakcyjnej do naturalistycznej

* przesłankach psychologicznych - sztuka wyrasta z woli a nie umiejętności artystycznych. Każdy może być artystą

* przesłankach światopoglądowych - sztuka abstrakcyjna pochodzi z chęci uporządkowania chaosu, nat. sztuka naturalistyczna ze zgody na..... .....w niego, stąd pochodzi naturalizm i styl

- kategorią myślenia jest opozycyjność

- dualizm

- historyczna prawda a nie rzeczywistość

d) teoria Wasila Kadinskyego

- sztuka rozwija się od realizmu do abstrakcjonizmu

- poglądy są w ciągłym rozwoju, dlatego mogą być one sprzeczne

- zawsze obecna zasada opozycyjnego myślenia

- opozycje: materia-duch; forma-treść; spoczynek-ruch; ciemność-jasność; uczucie-rozum; subiektywizm-obiektywizm

- realizm równy abstrakcji

- ważna jest nauka

- sztuka jest absolutna i obiektywna

- sztuka jest wytłumaczalna, jeżeli każdy element jest zracjonalizowany

- malarstwo dzieli się na: impresję (przeważa wrażenie z zewnątrz), improwizację (pochodzi z podświadomości), kompozycję (rezultat świadomego działania artystycznego)

- forma jest tym, co materialne, subiektywne i zewnętrzne

-zawartość tym, co duchowe, obiektywne i wewnętrzne

-natura nie należy do dzieła sztuki

2)Teorie polskie

a) teoria Przybyszewskiego

- antyteza ducha i materii, jest to podst. opozycja dla pozostałych

-sztuka odzwierciedla stan duszy

-sztuka jest subiektywna, nie ma nic wspólnego z rzeczywistością

- tematem sztuki jest sztuka

- odrzucenie podst. zjawisk natury, nadanie naturze istoty

b) teoria Hulewicza

- naw. do teorii Przybyszewskiego, z różnicami

- obok opozycji treść- forma, stawia formuła-forma. Forma jest czymś dobrym, koniecznym dla ducha, formuła zaś tym co krępuje

-w opozycjach: społeczeństwo-indywiduum, obiektywizm-subiektywizm, Hulewicz czasami akcentuje pierwszy, czasami drugi człon

-ostatecznie rezygnuje z opozycji na rzecz harmonii

-forma jest przed treścią, z niej rodzi się duch

-sztuka jest wyrazem istoty, ducha, pomija to co przypadkowe

-prawdziwa sztuka odtwarza ruch

c) teoria Jana Stura

-dialektyczna świadomość-istnienie opozycji, ale jednocześnie okazuje ich względność

-ekspresjonizm jest dalszym ciągiem romantyzmu („Czego chcemy”1920)

- konieczność wyrażania epoki przez sztukę

- dusza jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym, czyli bytem wewnętrznie sprzecznym

- głównym postulatem jest harmonia

- w sztuce potrzebna jest dusza, treść, ciało i forma

-utwór powinien być zrozumiały dla czytelnika

-naczelną zasadą jest prawda

-Stur pragnie piękna tożsamego z prawdą, a nie będącego w opozycji

3) Nazwa pochodzi od francuskiego `expression'- wrażenie. Prąd literacki w modernistycznej i postmodernistycznej lit. Powst. w Niemczech ok. 1910 r., jako kierunek awangardowy. Ekspresjonizm był paradoksem, bo najpierw powst. nazwa a potem definicje i założenia. Stąd ta różność teorii. Linie: apolińska(formalna, techniczna, francuska, matisse'owska) i dionizyjska (treściowa, mistyczna, niemiecka i munchowska).

4)cechy:

- poznanie możliwe jedynie przez intuicję bądź przez estetykę

- rzeczywistość ma strukturę dualistyczną-przeciwstawienie ducha i materii, dobra i zła, wolności i determinizmu, historycznej zmienności i ponadczasowej natury ludzkiej

- przejawiał postawę aktywistyczną - czynną(tym różnił się od symbolizmu., impresjonizmu, naturalizmu)

- sztuka otwarta dla metafizyki

- uczucia, przeżycia miały być głównym elementem sztuki. Sztuka pojmowana jako subiektywny wyraz przeżyć artysty

-dążenia do autentyczności

-formy kontrastowe i dynamiczne

-subiektywizacja i indywidualizacja języka

-wulgaryzmy, groteska, karykatury, motywy snu i halucynacji, fantastyka

5) BLAUE REITER, DER, awangardowe, luźno związane ugrupowanie artyst. (nazwa od obrazu W. Kandinskiego `błękitny jeździec'), zał. 1911 w Monachium, odłam Neue Kunstlervereinigung; skupiało malarzy o różnych postawach artyst.; pierwsza wystawa 1911; teoretycy grupy: Kandinsky, F. Marc, A. Macke, P. Klee; program Der Blaue Reiter, zawarty w pracy Über das Geistige in der Kunst Kandinskiego i artykułach w almanachu „Der Blaue Reiter” (oba 1912), głosił odejście od zewn. form rzeczywistości ku jej treściom duchowym, wyrażanym wg teoretyków Der Blaue Reiter np. w sztuce ludów pierwotnych, rysunkach dzieci; przez podkreślenie znaczenia formy i koloru Der Blaue Reiter wywarło wpływ na ugruntowanie się tendencji abstrakc. w sztuce; I wojna świat. położyła kres działalności grupy; idee Der Blaue Reiter podjął Bauhaus i grupa die Blaue Vier.

6) okresy

a) lata 1901-1910:

- ekspresjonizm nie ma jeszcze statusu `izmu', nazwa przypadkowa i dotyczyła wyłącznie malarstwa

- w 1901 malarz J.A. Herve wystawił w Salonie Niezależnych 8 płócien, które nazwał `Expressionismes”.

- drezdeńska grupa „Die Brucke” (powst. w 1905r.) była typowo ekspresjonistyczna. W Berlinie obecna od 1911r. Do gr. należeli:Kirchner,Hecket,Schmidt-Rottluft,Breyl,Nolde,Pechstein,Muller

- odwrót od impresjonizmu za sprawą artystów pochodzenia nordyckiego i germańskiego: Munch, Van Gogh, Hodler

b) lata 1911-1914

- staje się światopoglądem, filozofią życia

- we Lwowie w czerwcu 1913 r. otwarto pierwszą wystawę „futurystów, kubistów i ekspresjonistów”

- opór publiczności do wszelkich nowinek z Niemiec

- Jerzy Hulewicz w „Dialogach estetycznych” głosił, że uczucie jest źródłem i ujściem działalności artystycznej, artysta jest niezależny od społeczeństwa - on tworzy społeczeństwo

c) lata 1915-1918

- nazwa utrwaliła się w świadomości artystycznej. Dwie tendencje interpretowania ekspr.: ustawiczne poszerzanie zakresu oraz skłonność do zacierania ostrego przedziału między ekspresjonizmem a impresjonizmem

- polski ekspresjonizm dopiero od 1917 r. Czasopismo. „Zdrój” w Poznaniu. W środowisku krakowskim malarze przyjęli nazwę „polscy ekspresjoniści”, odbyły się dwie wystawy. Wkrótce zmienili nazwę na `formiści'.

d) lata 1919-1925

-po roku 1918 schyłek ekspresjonizmu Rozpada się „Die Aktion”. „Der Sturm” przekszt. eizm w doktrynę poetycką.

-Edschmid w artykule „Bilanz” z 1920 r. mówi o ekspresjonizmie jako zjawisku minionym

-ostatnim głosem ekspr. dionizyjskiego był „Manifest ekspresjonizmu absolutnego” z 1919r - Johannes Molzanno.

---