plik


ÿþFinanse osobiste. Swiadome zarz¹dzanie w³asnym portfelem Autor: Marek Lipiñski ISBN: 978-83-246-1018-1 Format: 158x235, stron: 320 Pieni¹dz robi pieni¹dz  pod Twoim czujnym okiem " Organizuj i planuj swoje finanse " Racjonalnie oszczêdzaj i inwestuj " Ubezpiecz siebie i swój maj¹tek " Zadbaj o swoj¹ przysz³oSæ i bezpieczeñstwo finansowe Pomo¿e Ci w tym ksi¹¿ka, któr¹ trzymasz w rêkach, oraz program Mister Budget  profesjonalny przewodnik i pomocnik przydatny podczas planowania finansów osobistych. Inwestuj razem z nimi, zarabiaj i bierz przysz³oSæ w swoje rêce. Finansowy sukces zale¿y od Ciebie Oto totalna instrukcja organizowania i planowania finansów osobistych. ¯yczliwy i przyjazny autor, Twój doradca finansowy, dostarcza szczegó³owych informacji dotycz¹cych tego, jak oszczêdzaæ, w co inwestowaæ i jak zabezpieczaæ maj¹tek. Chcesz uzyskaæ radê na temat ubezpieczenia na ¿ycie albo emerytalnego? Nie masz odwagi inwestowaæ w instrumenty finansowe? Nie wiesz, który produkt finansowy bêdzie dla Ciebie najbardziej korzystny? Potrzebujesz pomocy w okreSleniu swoich celów finansowych? Mo¿e rozwa¿asz kredyt i obawiasz siê czyhaj¹cych na Ciebie pu³apek i zagro¿eñ? Nie traæ czasu, nie traæ pieniêdzy  czytaj! Wykorzystuj mo¿liwoSci programu Mister Budget! Kluczem do sukcesu jest efektywnoSæ i dostosowanie do panuj¹cej koniunktury. Twoim sprzymierzeñcem jest SwiadomoSæ finansowa, b³yskawiczny dostêp do wszelkich potrzebnych Ci i bie¿¹cych informacji. MySl o swojej karierze i przysz³oSci. Dowiedz siê, jak mo¿esz zwiêkszyæ swój dochód i pomno¿yæ oszczêdnoSci poprzez trafione inwestycje. Wykorzystaj zaprojektowane dla Ciebie modu³y analiz finansów osobistych w programie Mister Budget. Osi¹gaj najwy¿sze zyski, na jakie Ciê staæ, kieruj¹c siê zdroworozs¹dkowymi wskazówkami eksperta. Po zaznajomieniu siê z ksi¹¿k¹ i programem bêdzie Ciê na to staæ w du¿o wiêkszym stopniu. Sprawne gospodarowanie zasobami finansowymi " Wyrób sobie nawyk planowania, cechuj¹cy ludzi sukcesu " Zapoznaj siê z przegl¹dem rynków inwestycyjnych " Nie lekcewa¿ ubezpieczania siebie i swojego maj¹tku " Poznaj zale¿noSæ miêdzy czasem a wartoSci¹ pieni¹dza " PrzeSledx zastosowanie analiz programu Mister Budget Business " Zadbaj o dostatni¹ i bezpieczn¹ przysz³oSæ dla siebie i swojej rodziny Spis tre[ci Podzikowania 11 Wprowadzenie 13 Cz[ I: Organizowanie i planowanie finansów osobistych 17 1. Organizowanie finansów osobistych 19 1.1. Istota, cele i funkcje finansów osobistych 19 1.1.1. Dlaczego warto pozna finanse osobiste? 21 1.1.2. Nawyk systematycznego notowania wpBywów i wydatków 23 1.2. Okre[lenie warto[ci netto obecnego majtku 25 1.3. Okre[lenie zródeB wpBywów 33 1.4. yródBa wydatków  specyfikacja kosztów 34 1.5. Aktywa i pasywa a dochody i wydatki 38 2. Planowanie finansów osobistych 43 2.1. Bud|et jako zródBo informacji o finansach osobistych 43 2.1.1. Dokd zmierzasz? Okre[lenie celów finansowych 45 2.2. Nawyk planowania 46 2.2.1. Proces budowy planu finansów osobistych 48 2.3. Jak zwikszy swój dochód? 54 2.3.1. DziaBalno[ gospodarcza a praca na etacie 55 2.4. Marketing sieciowy 58 2.5. Franczyza. PomysB na wBasny biznes 64 2.5.1. Katalog firm franczyzowych 67 2.6. Jak wybra kredyt? 71 2.6.1. Rodzaje kredytów 72 2.6.2. Zdolno[ kredytowa 77 2.6.3. Dobór banku i kredytu  puBapki i zagro|enia 82 2.6.4. Prawne formy zabezpieczenia kredytu 88 6 Finanse osobiste. Zwiadome zarzdzanie wBasnym portfelem Cz[ II: BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz racjonalne oszczdzanie i inwestowanie 91 3. BezpieczeDstwo wBasne i majtku 93 3.1. Co warto wiedzie o ubezpieczeniach? 93 3.2. PodziaB ubezpieczeD 96 3.3. Ubezpieczenia na |ycie 98 3.3.1. Terminowe ubezpieczenia na |ycie, na caBe |ycie i na do|ycie 100 3.3.2. Ubezpieczenia posagowe 104 3.3.3. Ubezpieczenia z funduszem kapitaBowym 105 3.3.4. Ubezpieczenia rentowe 108 3.4. Ubezpieczenia majtkowe 109 3.4.1. Ubezpieczenia komunikacyjne 110 3.4.2. Inne ubezpieczenia majtkowe 114 3.5. Ubezpieczenia emerytalne 117 3.5.1. I filar  ZUS 119 3.5.2. II filar  PTE (OFE) 125 3.5.3. III filar 130 3.6. Baza firm ubezpieczeniowych w Polsce 139 4. Oszczdzanie 145 4.1. O oszczdzaniu bez mitów 145 4.2. Ewidencja zródBem oszczdzania 147 4.3. Zasada 10-28-83, czyli spokojny wiek emerytalny 149 4.4. Magia procentu skBadanego, czyli sztuka gromadzenia pienidzy 152 4.5. Czas a warto[ pienidza 154 4.5.1. PrzyszBa warto[ pienidza 155 4.5.2. Bie|ca warto[ pienidza 163 4.5.3. PrzyszBa warto[ renty (warto[ przyszBa przepBywów pieni|nych renty) 164 4.5.4. Bie|ca warto[ renty (bie|ca warto[ szeregu równych pBatno[ci) 170 5. Inwestowanie 175 5.1. Przez edukacj finansow do inwestowania 175 5.2. Inwestycje  istota, cele, instytucje 178 5.3. Gdzie inwestowa? Przegld rynków inwestycyjnych 180 5.3.1. Rynek finansowy 181 5.4. Rodzaje inwestycji  w co i jak inwestowa?197 5.4.1. Lokaty 199 5.4.2. Bony skarbowe 201 5.4.3. Obligacje 203 5.4.4. Akcje 206 5.4.5. Fundusze inwestycyjne 217 Planowanie finansów osobistych 7 5.4.6. Kontrakty terminowe i opcje 226 5.4.7. Nieruchomo[ci 235 5.4.8. Inwestycje w inne aktywa niefinansowe 238 Cz[ III: Analizy finansów osobistych 243 6. Praktyczne zastosowanie analiz programu Mister Budget Business 245 6.1. Gospodarowanie zasobami finansowymi 245 6.2. Profil inwestora 246 6.2.1. Horyzont inwestowania 252 6.2.2. Ryzyko inwestycyjne 254 6.3. Analizy programu Mister Budget Business 256 6.3.1. Analiza  Inwestycja  gromadzenie kapitaBu 257 6.3.2. Analiza  Inwestycja jednorazowa 261 6.3.3. Analiza  Inwestycja zBo|ona 264 6.3.4. Analiza  Inflacja 267 6.3.5. Analiza  Zdolno[ kredytowa 270 6.3.6. Analiza  Inwestycja poprzez kredyt 273 6.3.7. Analiza  Inwestycja i okres kredytowania 276 6.3.8. Analiza  Nieruchomo[ 280 6.3.9. Analiza  I i II filar 283 6.3.10. Analiza  III filar 287 6.3.11. Analiza  Rentier 289 6.3.12. Analiza  Rentier  wypBata caBkowita 293 6.3.13. Analiza  Porównanie kredytów 298 6.3.14. Analiza  Jak spBaci kredyt? 300 6.3.15. Analiza  Kredyt walutowy (spread) 301 ZakoDczenie 305 Skorowidz 307 Inwestowanie 5.1. PRZEZ EDUKACJ FINANSOW DO INWESTOWANIA Prowadzc ewidencj swojego bud|etu, uporaBe[ si z rozpoznawaniem poziomu i struktury wpBywów i wydatków. DostrzegBe[ zapewne, |e uBatwia to znakomicie utrzymywanie nadwy|ki dochodów nad wydatkami. ChciaBbym wierzy, |e przekonaBem Ci, by zmieni sposób my[lenia z konsumpcyjnego na rozsdnie oszczdno[ciowy. Mam nadziej, |e planujc wpBywy i wydatki, zastanawiaBe[ si nad sensem oszczdzania, okre[laBe[ cele, które chcesz osign, i metody ich realizacji. W poprzednim rozdziale poznaBe[ reguBy procentu skBadanego, warto[ci pienidza w czasie oraz wag wczesnego i dBugookre- sowego oszczdzania. Rozumiesz, |e cz[ pienidzy mo|e by zainwestowana. ChciaBby[ zarabia na oszczd- no[ciach, rozsdnie je inwestujc, ale nie wiesz, jak si do tego zabra. Stoisz przed decyzj i zastanawiasz si, co zrobi z wolnymi [rodkami. Gdzie wBa[ciwie mo|esz ulokowa pienidze? Zbyt powierzchowna wiedza z zakresu finansów, brak czasu, brak znajomo[ci sBownictwa finansowego oraz reguB i zasad rzdzcych rynkiem finansowym powoduj obawy przed inwestowaniem. Gdy kto[ mówi o inwestowaniu na rynku gieBdowym, Ty stwierdzasz, |e to hazard. Ale to zBe rozumowanie. Hazard to przypadek, alternatywa zero-jedynkowa; albo wygrasz, albo prze- grasz. Czy na ruletce bdzie kolor czerwony czy czarny, czy liczba, któr obstawiaBe[, jest akurat Twoj wylosowan liczb  to [lepy los. Nie masz kontroli na swoimi pienidzmi. Nie masz równie| wpBywu na wynik w tej grze. 176 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Inwestowanie, o którym pisz w tej ksi|ce, to nie hazard. To proces decyzyjny i dziaBania oparte na prawach obiektywnych. To nauka ekonomii i finansów. Socjologia i psychologia. To znajomo[ matematyki, statystyki i ekonometrii. To wreszcie prawa rynku. Pojedynczy czBo- wiek nie jest w stanie tego ogarn. Czy oznacza to, |e nie masz szans? Ale| masz i powiniene[ to wykorzysta. Wymienione wy|ej dziedziny wiedzy pozwalaj zrozumie reguBy inwesto- wania i pomagaj odró|ni je od hazardu. Osignicia tych nauk zostaBy tak spopularyzowane, |e przecitny inwestor mo|e je racjonalnie i z po|ytkiem dla siebie wykorzysta. Mo|na tylko ubolewa, |e system edukacji publicznej nie nad|a za burzliwym rozwojem rynku kapitaBowego i finansowego. Tematyka finansów osobistych praktycznie nie jest obecna w programie nauczania na poziomie gimnazjum i szkóB ponadgimnazjalnych, a w wikszo[ci przypadków mBody czBowiek uczy si finansów na swoich bBdach lub polega na wiedzy innych osób  rodziców, znajomych, rzadziej ekspertów rynku finansowego. Ale za to wydawnictwa udostpniaj caB mas podrczników, poradników i monografii poszczególnych instrumentów, popularyzujcych zagadnienia inwestycji, wyboru rodzajów i strategii inwestowania. Powszechnie dostpne s w mediach tradycyjnych i w internecie, jak równie| w bankach i domach maklerskich, wszechstronne opracowania analityczne, wska- zówki i porady uBatwiajce podjcie indywidualnych decyzji inwestycyjnych. Szczególnie internet stwarza nowe mo|liwo[ci rozwoju edukacji, zwikszajc dostp do warto[ciowych zródeB wiedzy i informacji. Korzystajc z ró|nych form edukacji finansowej, zdobdziesz wiedz i umiejtno[ci prak- tyczne, które s przydatne i niezbdne, by[ bez przeszkód mógB realizowa swoje cele |yciowe i zawodowe, nie ponoszc szkody z powodu nieznajomo[ci tematyki finansów osobistych. Nie musi to by wiedza specjalistyczna, która dostpna jest na uczelniach wy|szych lub w fir- mach zajmujcych si profesjonalnie doradztwem finansowym. Wynik w inwestowaniu zale|y od nawyku cigBego uczenia si. Je[li dotarBe[ do tego rozdziaBu, to znaczy, |e chcesz zyska lub utrwali wiedz o instrumentach finansowych, które pozwol realizowa Twoje cele finansowe. Chodzi zwBaszcza o rozwijanie umiejtno[ci i wy- ksztaBcenie pozytywnych nawyków potrzebnych do umiejtnego zarzdzania pienidzem przy uwzgldnieniu celów finansowych wyznaczonych na przyszBo[. Przewodni ide tej ksi|ki jest przekonanie Czytelnika do celowo[ci planowania wBasnych finansów osobistych, systema- tycznego oszczdzania i inwestowania w trosce o przyszBo[ wBasn i swoich bliskich. Edukacja finansowa  czy to poprzez samoksztaBcenie za po[rednictwem ksi|ek, pu- blikacji, internetu, czy te| poprzez uczestnictwo w szkoleniach, warsztatach i grach symu- lacyjnych  pozwoli Ci osign: wiksz [wiadomo[ kompleksowego planowania finansów osobistych, wiedz w zakresie wyboru metod sfinansowania przedsiwzi  czy z oszczdno[ci, czy z kredytu, rozeznanie w usBugach oszczdno[ciowych, bankowych, finansowych i inwestycyjnych, u[wiadomienie puBapek zwizanych z kredytami. Inwestowanie 177 W rezultacie posidziesz umiejtno[: racjonalizacji wydatków i poszerzenia sposobów oszczdzania, wypracowania planu finansowego, wyboru najodpowiedniejszego dla Ciebie rodzaju inwestycji, wyboru strategii i taktyki inwestowania, zarzdzania nagBymi wydatkami. Ponadto wiedza finansowa, jak uzyskasz, mo|e zmieni Twoje nastawienie i filozofi |ycia: wezmiesz sprawy w swoje rce  bez ogldania si na innych, w tym na instytucje paDstwowe, przekonasz si, |e tak jak ka|dy, Ty te| mo|esz i powiniene[ planowa swoje finanse, oszczdza i inwestowa, uwierzysz, |e z maBych kwot mo|esz uzbiera powa|ne sumy, nauczysz si korzysta z ofert instytucji finansowych, skoDczysz z metod prób i bBdów, zaoszczdzisz czas i bdziesz mógB doskonali swoj osobowo[, wzbogacajc swoje |ycie duchowe. Pytania, które powiniene[ sobie postawi: Czy wiesz, ile kosztuje godzina porady prawnej? Czy zdajesz sobie spraw, jaki rachunek wystawi Ci za konsultacj profesjonalny doradca finansowy? Czy zastanawiaBe[ si, ile mo|esz straci, podejmujc niewBa[ciw decyzj inwe- stycyjn, je[li nie skorzystasz z tych profesjonalnych porad? Aby móc zrozumie inwestowanie, trzeba w pierwszej kolejno[ci dokona przegldu caBego rynku finansowego. Dlatego te| zachcam Ci do przeczytania kolejnego rozdziaBu, który wyja- [ni, czym jest rynek finansowy oraz jak wyglda przepByw [rodków pieni|nych na tym rynku. Podsumowanie Ró|ne formy edukacji finansowej zapewniaj wiedz i umiejtno[ci praktyczne  przydatne i niezbdne, by mo|na byBo realizowa swoje cele |yciowe i zawodowe, bez ponoszenia szkody z powodu nieznajomo[ci zasad budowy finansów osobistych. Dziki tym umiejtno[ciom staniesz si prawdziwym gospodarzem wBasnego bud|etu i bardziej racjonalnym inwestorem. Przekonasz si, |e Ty te| mo|esz i powiniene[ planowa swoje finanse, mo|esz i powi- niene[ oszczdza, a tak|e inwestowa. Wezmiesz sprawy w swoje rce i skoDczysz z metod prób i bBdów. Zostaniesz gBównym gospodarzem swojego bud|etu i decydujcym strategiem wBasnych inwestycji. 178 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Pytania 1. Co uzyskasz, korzystajc z ró|nych form edukacji ekonomiczno-finansowej? 2. Jakie formy edukacji ekonomiczno-finansowej s dla Ciebie najbardziej efektywne. 5.2. INWESTYCJE  ISTOTA, CELE, INSTYTUCJE Oszczdzanie polega na odkBadaniu pienidzy na niespodziewane wydatki, na ewentualne pogorszenie si sytuacji |yciowej, ale tak|e na jaki[ dalszy cel (szkoBa, wakacje, przyszBa emerytura itp.). Zwykle wykorzystujemy do tego konta bankowe, których gBówn cech jest to, |e s w stanie co najwy|ej uchroni nas przed inflacj. Oszczdzanie ma wic na celu ochron zgromadzonego kapitaBu przed utrat warto[ci, a nie wypracowanie zysku. Inwestowanie natomiast to próba podjcia ryzyka w celu uzyskania zysku. Im wikszy zysk ma przynie[ inwestycja, tym wiksze jest prawdopodobieDstwo straty. Inwestowanie warto zacz jak najwcze[niej, nawet od niewielkich kwot (por. rozdziaB 4. i zasad 10-28-83). Inwestowanie to wykorzystanie oszczdno[ci na rzecz przyszBych korzy[ci. Inwestujc, dokonujesz podziaBu swego bud|etu na cz[ konsumowan i cz[ przeznaczon na inwestycje. Przy okre[lonych dochodach zwikszenie cz[ci przeznaczonej na konsumpcj oznacza zmniejszenie inwestycji i odwrotnie. Innymi sBowy, inwestycje w dziedzinie finansów osobistych to proces anga|owania [rod- ków pieni|nych w ró|ne rodzaje przedsiwzi zawodowych, gospodarczych i finansowych, wyra|ajcy si w: pozyskiwaniu rzeczowych skBadników majtkowych drog zakupu (nieruchomo[ci, spóBek itp.), wytwarzanie majtku rzeczowego we wBasnym zakresie (budowa domu), zakup lub tworzenie nowych warto[ci majtkowych o charakterze nieu|ytkowym (dzieBa sztuki, metale szlachetne, kruszce szlachetne), nabywanie papierów warto[ciowych (np. akcje, obligacje, bony skarbowe). Najcz[ciej wyró|nia si dwa rodzaje inwestycji: inwestycje rzeczowe, w których przedmiot inwestycji ma charakter materialny, a in- westor oczekuje, i| warto[ przedmiotu inwestycji wzro[nie w okresie inwestycji, inwestycje finansowe, w których przedmiot inwestycji jest instrumentem finanso- wym, a wic ma charakter niematerialny. Inwestowanie 179 W ujciu rzeczowym s to przepBywy dóbr w wyniku zamiany [rodków finansowych na dobra rzeczowe, usBugi, prawa u|ytkowania w celu osignicia w nastpnych okresach dodatkowych dochodów lub oszczdno[ci kosztów. W ujciu finansowym jest to transfer [rodków pieni|nych (przepByw kapitaBu). Zarówno w jednej, jak i drugiej perspektywie jest to ka|de wykorzystanie kapitaBu w celu jego powikszenia. Inwestycje te s narzdziem wykorzystania zasobów finansowych. Naj- wa|niejsze dla inwestora to wBa[ciwie oceni efektywno[ inwestycji i lokowa te zasoby w przedsiwzicia najkorzystniejsze, tzn. przynoszce maksymalne korzy[ci przy mo|liwym do zaakceptowania poziomie ryzyka. Istnieje wiele mo|liwo[ci inwestycji rzeczowych. Tradycyjnymi mo|liwo[ciami s np. inwestycje w nieruchomo[ci, inwestycje w zBoto, inwestycje w dzieBa sztuki. W przeciwieDstwie do inwestycji rzeczowych, w inwestycjach finansowych przedmiot inwestowania sam w sobie nie przedstawia warto[ci u|ytkowej, lecz jedynie warto[ pieni|n. Oznacza to, |e w inwestycjach finansowych przedmiot inwestowania nie mógBby sBu|y zaspokojeniu potrzeb konsumpcyjnych. Cele inwestowania  wydatkowanie [rodków pieni|nych dla zabezpieczenia oszczdno[ci lub odniesienia korzy[ci w pózniejszym okresie. Jest to wic ochrona posiadanych aktywów, czerpanie z nich dochodów lub oczekiwanie na zysk. Cele te mo|na okre[li jako odkBadanie konsumpcji na przyszBo[ lub anga|owanie kapitaBu w celu jego pomna|ania. Podstawowe cele inwestowania Zgromadzenie [rodków na zakup konsumpcyjny  cel zostaje osignity, gdy warto[ koDcowa inwestycji nie jest mniejsza ni| przewidywana cena przedmiotu, którego zakup jest planowany. Zwikszenie wielko[ci kapitaBu  celem jest uzyskanie maksymalnej mo|liwej warto- [ci kapitaBu na koniec okresu inwestowania. Uzyskiwanie staBych dochodów  w tym przypadku, inwestujc, uzyskujemy w regular- nych odstpach czasu [rodki umo|liwiajce bie|c konsumpcj (np. dziaBalno[ rentierska). BezpieczeDstwo  celem inwestowania jest zabezpieczenie si przed utrat kapitaBu. Zachowanie pBynno[ci  inwestorowi chodzi o zapewnienie szybkiej zamiany wybranego instrumentu finansowego na gotówk. Podsumowanie Inwestowanie to dysponowanie oszczdno[ciami na rzecz przyszBych korzy[ci  to proces decy- zyjny i dziaBania oparte na obiektywnych prawach spoBecznych, gospodarczych i ekonomiczno- finansowych. Jest to ka|de wykorzystanie kapitaBu w celu jego powikszenia. W ujciu rze- czowym s to przepBywy dóbr w wyniku zamiany [rodków finansowych na dobra materialne, usBugi, prawa u|ytkowania  w celu osignicia w nastpnych okresach dodatkowych do- chodów lub oszczdno[ci kosztów. W ujciu finansowym jest to transfer [rodków pieni|nych (przepByw kapitaBu). Inwestujc w dziedzinie finansów osobistych, podejmujesz decyzj o lokowaniu [rodków pieni|nych w ró|ne rodzaje przedsiwzi zawodowych, gospodarczych i finansowych. 180 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Pytania 1. Przeanalizuj ró|nice midzy oszczdzaniem i inwestowaniem. Okre[l gBówn ró|nic z Twojego punktu widzenia. 2. Z jakimi zdarzeniami i czynno[ciami kojarzy Ci si proces inwestowania? 3. Spróbuj pogrupowa znane Ci dotychczas rodzaje inwestycji z dwoma gBównymi ich typami: rzeczowymi i finansowymi. 4. Jakie s ogólne cele (efekty) inwestowania? 5.3. GDZIE INWESTOWA? PRZEGLD RYNKÓW INWESTYCYJNYCH ChciaBby[ korzystnie ulokowa swoje pienidze, a jednocze[nie obawiasz si ryzyka. W co najlepiej zainwestowa oszczdno[ci? Skd mie pewno[, |e inwestycja przyniesie zysk? Ile mo|na zyska? Jak nie straci? Pomog Ci znalez odpowiedz na te i inne pytania. Na ka|dym rynku inwestycyjnym, tak|e w Polsce, w praktyce nie wystpuje zbie|no[ trendów na wszystkie rodzaje inwestycji jednocze[nie. Wrcz przeciwnie, trendy w poszcze- gólnych rodzajach inwestycji s czsto diametralnie ró|ne. Z tych wzgldów najlepsz metod na ograniczenie ryzyka i uzyskiwanie w dBu|szym terminie optymalnych zysków jest dywer- syfikacja inwestycji. Aby ograniczy ryzyko, jakie niesie ze sob zmienny rynek, ka|dy in- westor [rednio- i dBugoterminowy, niezale|nie od wielko[ci posiadanego kapitaBu powinien odpowiednio skonstruowa swój portfel inwestycyjny. W ka|dym przypadku sam musisz okre[li swoje cele, profil inwestycyjny (przede wszyst- kim stosunek do ryzyka) i horyzont czasowy. {eby wybra wBa[ciwie, powiniene[ pozna obszary inwestowania, czyli rynki, na których dokonuje si transakcji inwestycyjnych. Pozwali Ci to na zró|nicowanie portfela posiadanych aktywów oraz umo|liwi ograniczenie ryzyka zwizanego z inwestycjami. Rynki te s ró|nie klasyfikowane  proponuj Ci zapoznanie si z nimi wedBug nast- pujcego schematu i w podanej kolejno[ci: rynek finansowy, rynek pieni|ny, rynek kapitaBowy, rynek walutowy, rynek instrumentów pochodnych, rynek nieruchomo[ci, Inwestowanie 181 5.3.1. Rynek finansowy Rynek finansowy nazywany jest czsto rynkiem kapitaBu. Obejmuje rozliczanie wszystkich transakcji na nim dokonywanych. Poprzez rynek nale|y rozumie obszar instytucjonalny  organizowany przez paDstwa, instytucje, podmioty gospodarcze i osoby fizyczne  na którym spotykaj si: aktywa finansowe podlegajce obrotowi i ich cena, dostawcy aktywów finansowych, nabywcy, instytucje po[redniczce w obrocie, np. gieBda papierów warto[ciowych. Rynek finansowy umo|liwia posiadaczowi kapitaBu jego zainwestowanie, a podmiotom zgBa- szajcym zapotrzebowanie na kapitaB  zaspokojenie potrzeb. Warunkiem wzrostu go- spodarki jest inwestowanie. Istnieje wic potrzeba wystpienia mechanizmu pozwalajce- go na przesunicie czasowo wolnych [rodków od oszczdzajcych do inwestujcych. Wszystkie transakcje na rynku przechodz od osoby do osoby, od instytucji do instytucji, od sprzedajcych do kupujcych. To nic innego jak przepByw pienidzy midzy oszczdzajcy- mi a dokonujcymi inwestycji. Funkcjonowanie rynku finansowego pozwala inwestorom na zró|nicowanie portfela posiadanych aktywów oraz umo|liwia ograniczenie ryzyka zwiza- nego z inwestycjami; aby inwestowa, niezbdne s [rodki finansowe. Ich zródBem mog by niewykorzystane [rodki finansowe zwane oszczdno[ciami. Na rynku znajduj si osoby majce nadwy|k finansow oraz osoby potrzebujce kapitaBu. Po|yczkobiorca po|ycza pie- nidze od po|yczkodawcy wedBug okre[lonej stopy procentowej i na okre[lony czas. Sto- pa procentowa jest cen pienidza. Wystpuje strona poda|owa i popytowa na kapitaB po- |yczkowy. Nastpuje wycena kapitaBu i dochodzi do transakcji po ustalonej cenie. Rynki finansowe s klasyfikowane wedBug ró|nych kryteriów. Najcz[ciej okres dyspo- nowania [rodkami pieni|nymi oraz cele, na które s przeznaczone pienidze, dziel je na rynek pieni|ny, kapitaBowy, walutowy i instrumentów pochodnych (rysunek 5.1). Rysunek 5.1. PodziaB rynku finansowego 182 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Rynek pieni|ny Rynek pieni|ny jest cz[ci rynku finansowego, jest rynkiem obrotu kapitaBu z okresem zwrotu nieprzekraczajcym jednego roku. Rynek pieni|ny jest rynkiem pozagieBdowym. Pozwala uczestnikom zaciga po|yczki i dokonywa inwestycji. To nic innego jak dokonywanie transakcji z rynków, gdzie jest nadmiar pienidzy do rynków, gdzie ich brakuje. Rynek pieni|ny dostarcza wic kapitaBu krótkoterminowego na finansowanie dzia- Balno[ci bie|cej banków, przedsibiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Chroni banki przed niewypBacalno[ci, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i go- spodarki finansowej paDstwa. Jest miejscem spotkania popytu na pienidz i jego poda|y  spotkania podmiotów dysponujcych nadmiarem pienidza i cierpicych na jego niedobór. Pienidz jest tu towarem posiadajcym swoj wewntrzn warto[. Dziki rynkowi pieni|- nemu pienidz zostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar, do miejsca zapo- trzebowania  drog udzielania kredytów bdz przez sprzeda| papierów warto[ciowych. Transakcji na rynku pieni|nym dokonuj m.in.: banki, paDstwo, samorzdy terytorialne, przedsibiorstwa, instytucje ubezpieczeniowe, osoby fizyczne. Ka|dy z dokonujcych transakcji mo|e by po|yczkodawc lub po|yczkobiorc. Podstawow rol na rynku pieni|nym speBnia bank centralny, który, realizujc sw polityk pieni|n, wpBywa na wielko[ poda|y pienidza i cen kredytu. Lokujc pienidze w banku, stajesz si po|yczkodawc dla banku  po|yczasz swoje pienidze. Oprocentowanie, jakie otrzymujesz od banku, to nic innego jak cena, jaka jest oferowana przez bank. Nastpnie bank zgromadzane [rodki po|ycza innemu podmiotowi. Ró|nica midzy oprocentowaniem pobieranym od udzielonych kredytów a opro- centowaniem, które bank pBaci od depozytów, stanowi zarobek banku. Na rynku pieni|nym pienidz jest w sposób cigBy wyceniany. W zale|no[ci od tego, ile podmiotów jest kupujcych i sprzedajcych, ustalana jest cena pienidza, czyli stopa procentowa. Je[li na rynku pieni|nym jest wicej osób kupujcych (po|yczajcych pienidze) ni| lo- kujcych pienidze, cena pienidza ro[nie. W zwizku z tym jest wy|sza stopa procentowa. Jak mo|na sprawdzi cen pienidza? Ze wzgldu na okres, na który zostaBa zawarta transakcja, mo|na podzieli depozyty ban- kowe na krótko- i dBugoterminowe. Inwestowanie 183 1. Depozyty krótkoterminowe obejmuj okres do jednego miesica. " Overnight (O/N)  depozyt jednodniowy, rozpoczynajcy si w dniu zawarcia trans- akcji, a zapadajcy w nastpnym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji, " Tomnext (T/N)  depozyt rozpoczynajcy si w pierwszym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji, a zapadajcy w nastpnym dniu roboczym, " Spot next (S/N) rozpoczyna si w drugim dniu roboczym od dnia zawarcia transakcji, a zapada nastpnego dnia roboczego), " Inne depozyty do jednego miesica. 2. Depozyty dBugoterminowe obejmuj okres od jednego miesica do roku. Najcz- [ciej spotykane to: " 1M  jednomiesiczne, " 3M  trzymiesiczne, " 6M  sze[ciomiesiczne, " 9M  dziewiciomiesiczne, " 1R  roczne. Banki musz utrzymywa rezerwy obowizkowe. Na koniec dnia na rachunek rezerw w ban- ku centralnym musz one odprowadzi okoBo 8  10% wielko[ci wszystkich depozytów bankowych. Nadwy|ki finansowe ponad rezerwy mog by inwestowane na rynku midzyban- kowym. W przypadku niedoboru [rodków bank mo|e zakupi [rodki pieni|ne. OdpByw go- tówki powoduje, |e bank musi po|yczy pienidze na rynku midzybankowym, pBacc okre[lon cen. Cena pienidza, czyli stopa procentowa, jest okre[lana codziennie na rynku midzybankowym. W Polsce dla zBotowych depozytów midzybankowych stosuje si wskazniki WIBOR i WIBID. WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate) wyliczany jest na polskim rynku bankowym. Jest to [rednia stopa procentowa, wedBug jakiej banki udzielaj po|yczek na pieni|nym rynku bankowym. WIBID (ang. Warsaw Interbank Bid Rate)  stopa procentowa, jak banki zapBac za [rodki przyjte w depozyt od innych banków. WIBID i WIBOR publikowany jest w prasie ekonomicznej. Najbardziej znane kursy na rynku europejskim to kursy rynku londyDskiego i EURIBOR. LIBID  stopa procentowa depozytów po|yczanych przez banki londyDskie (London Interbank Bid Rate). LIBOR  stopa procentowa kredytów oferowanych na rynku midzybankowym w Lon- dynie, ustalana o godz. 11.00 czasu londyDskiego. EURIBOR  stopa procentowa kredytów oferowanych przez jeden bank innemu ban- kowi na europejskim rynku midzybankowym w Brukseli, ustalana o godz. 11.00. Jest to [rednie notowanie z 57 najwikszych banków ze strefy euro, ustalane przez Federation Ban- caire de L Union Europeenne (FBE) w Brukseli o godz. 11.00. 184 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Stopy WIBOR i WIBID oraz pozostaBe s publikowane w prasie codziennej  w Rzecz- pospolitej, Parkiecie, Gazecie Wyborczej. Poni|ej podane s przykBadowe tablice kursowe. Depozyty midzybankowe w Polsce  WIBOR, WIBID 11.05.2007 O/N T/N 1 W 1 M 3 M 6 M 9M 1Y WIBID 4,20 4,20 4,23 4,23 4,25 4,35 4,46 4,56 WIBOR 4,37 4,38 4,39 4,40 4,44 4,55 4,66 4,75 WIBOR  stopa, wedBug której bank zaciga po|yczki. WIBID  stopa, wedBug której bank udziela po|yczek. Depozyty midzybankowe w Europie  EURIBOR, LIBOR, LIBID BRUKSELA EURIBOR 1 M 2 M 3 M 6 M 1 Y EUR EURIBOR 3,8600 3,9900 4,0400 4,1400 4,2900 LONDYN LIBOR 1 M 2 M 3 M 6 M 1 Y USD LIBOR 5,3200 5,3400 5,3600 5,3588 5,2919 EUR LIBOR 3,8748 4,0080 4,0601 4,1600 4,3025 GBP LIBOR 5,6575 5,6963 5,7619 5,8588 5,9850 CHF LIBOR 2,2117 2,3250 2,3808 2,5108 2,6950 JPY LIBOR 0,6269 0,6500 0,6656 0,7475 0,8538 LONDYN LIBID 1 M 2 M 3 M 6 M 1 Y USD LIBID 5,1950 5,2150 5,2350 5,2337 5,1669 EUR LIBID 3,7498 3,8830 3,9351 4,0350 4,1775 GBP LIBID 5,5325 5,5713 5,6369 5,7337 5,8600 CHF LIBID 2,0867 2,2000 2,2558 2,3858 2,5700 Cen kredytów na rynku pieni|nym jest stopa procentowa. Stopy procentowe stanowi koszt inwestycji. Im wy|sza stopa procentowa, tym wy|szy dBug. Przy zadBu|aniu si zwró uwag, jaki jest WIBOR i jaka jest dodatkowa mar|a banku, czy WIBOR jest 3-miesiczny, czy roczny. W pierwszej tabeli WIBOR dla depozytów 3-miesicznych wynosi 4,44%, dla depozytów jednorocznych wynosi 4,75%. Ró|nica wynosi 0,31%. Dodatkowo dochodzi mar|a banku. Twoje zobowizanie si zwiksza, zwracaj uwag na wysoko[ stóp procentowych, mo|e bdzie warto przewalutowa kredyt. Inwestowanie 185 Od czego zale|y wysoko[ stóp procentowych? Od stopy inflacji. Od popytu i poda|y na pienidz. Od oczekiwaD rynku dotyczcych posuni banku centralnego. Stopa procentowa jest narzdziem, które wykorzystuje bank centralny. Ni|sze stopy procentowe zwikszaj wzrost gospodarczy. Po|yczanie pienidza staje si taDsze, wic du|o osób si zadBu|a, zwiksza si konsumpcja, która powoduje wzrost cen, zwikszenie inflacji. Bank centralny podwy|sza stopy procentowe, które hamuj wzrost gospodarczy. Pienidz staje si drogi. Oprócz tych wszystkich gBównych czynników, które wpBywaj na wysoko[ rynkowych stóp procentowych, czyli cen pienidza, mo|na wymieni dodatkowe. PisaBem o tym w drugim rozdziale. S to: Warto[ kapitaBu  oferowana warto[ kapitaBu, która zale|y od sytuacji po|yczkobior- cy. Gdy sytuacja jest trudna, bank w cen kredytu musi wkalkulowa ryzyko kredyto- we; gdy sytuacja po|yczkobiorcy jest stabilna, po|yczkodawca mo|e zaoferowa wik- szy kapitaB oraz lepsze oprocentowanie. Zdolno[ kredytowa po|yczkobiorcy  zdolno[ do spBaty zadBu|enia. Okres kredytowania  w zale|no[ci od zapotrzebowania na kredyt stopy procentowe si ró|ni w odniesieniu do ró|nych terminów pBatno[ci. Pytania 1. Co to jest rynek pieni|ny i zasady jego funkcjonowania? 2. Co to jest O/N, T/N, S/N? 3. Co to jest WIBOR i WIBID? 4. Co to jest LIBOR i LIBID? 5. Co to jest EURIBOR? 6. Co jest cen kredytu? 7. Od czego zale|y wysoko[ stóp procentowych? Podsumowanie Rynek pieni|ny jest cz[ci rynku finansowego. Jest rynkiem pozagieBdowym o terminie zapadalno[ci do jednego roku. Jest rynkiem krótkoterminowym. Transakcje na rynku pieni|nym s zawierane w celu regulacji pBynno[ci banków oraz w celu zarobkowym (w celu zarabiania na ró|nicy midzy sprzeda| a zakupem [rodków pieni|nych na okre[lony czas). Stopa procentowa jest cen pienidza, jak jest gotów zapBaci 186 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie po|yczkobiorca za dysponowanie nimi przez okre[lony czas; równocze[nie jest cen, za jak dajcy pienidze jest skBonny zrezygnowa z jej dysponowania. Stopa procentowa na rynku midzybankowym wyra|ona jest w postaci kursu kupna i kursu sprzeda|y. WIBOR i WIBID opieraj si na zmiennej stopie procentowej midzybankowego rynku depozytowego i s publikowane m.in. w prasie codziennej. Rynek kapitaBowy Rynek kapitaBowy jest cz[ci rynku finansowego. Rynek kapitaBowy mo|na zdefiniowa i przedstawi jako schemat rynku papierów warto[ciowych, rynku kredytowego i rynku nierucho- mo[ci (rysunek 5.2). To nic innego jak rynek kapitaBów [rednio i dBugoterminowych o zapadal- no[ci powy|ej jednego roku, przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Rysunek 5.2. PodziaB rynku kapitaBowego (cz[ 1.) Zrodki uzyskane na rynku kapitaBowym s przeznaczone na cele inwestycyjne. Rynek kapi- taBowy dzielony jest przez ekonomistów na ró|ne segmenty. Ze wzgldu na nadzór i jego za- kres wikszo[ krajów dzieli rynek kapitaBowy na rynek publiczny i niepubliczny. Rynek w Polsce reguluj ustawy: o obrocie instrumentami finansowymi, o nadzorze nad rynkiem kapitaBowym, o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spóBkach publicznych. Zanim spóBki zaczn potrzebowa du|ych kapitaBów, znajduj si na rynku niepublicznym. S to tak|e firmy, które korzystaj z rynku kredytów oraz [rodków wBasnych. Ze wzgldu na osob oferujc wyemitowane instrumenty finansowe rynek dzielony jest na rynek pierwotny i wtórny. Poni|szy rysunek pokazuje rozbudowany podziaB rynku kapitaBowego. Na rynku pierwotnym wystpuj wszystkie nowe emisje papierów warto[ciowych. Wy- emitowane instrumenty (np. obligacje, akcje) s sprzedawane pierwszy raz inwestorom. Rynek wtórny zapewnia pBynno[ w obrocie papierami warto[ciowymi. Gdyby[ wiedziaB, |e nie mo|esz sprzeda szybko swoich np. akcji, toby[ na pewno ich nie zakupiB. Rysunek 5.3. PodziaB rynku kapitaBowego (cz[ 2.) Inwestowanie 187 188 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Rynek wtórny jest niezbdny do prawidBowego funkcjonowania rynku pierwotnego. Obieg kapitaBu na obu rynkach obrazuje poni|szy schemat (rysunek 5.4). Rysunek 5.4. PodziaB rynku pierwotnego i wtórnego Rynek pierwotny  zgodnie z obowizujcym prawem w Polsce (o publicznym obrocie pa- pierami warto[ciowymi i funduszach powierniczych) wystpuje sprzeda| nowych emisji pa- pierów warto[ciowych przez emitenta za po[rednictwem domu maklerskiego inwestorom strategicznym i indywidualnym. Papiery warto[ciowe mog by oferowane w drodze emisji publicznej i niepublicznej. Emisja publiczna skierowana jest do wicej ni| 300 osób. Wykorzystuje si tu [rodki masowego przekazu. W przypadku, gdy oferta jest kierowana do mniejszej liczby osób (poni|ej 300), papiery warto[ciowe udostpnia si w drodze emisji niepublicznej. PrzykBadem mo|e by oferowanie w procesie prywatyzacji przez Skarb PaDstwa akcji pracownikom zwizanym z przedsibior- stwem. Rynek pierwotny oferuje papiery warto[ciowe po cenie emisyjnej. WpBywy z tytuBu emisji zasilaj kapitaB emitenta. Rynek wtórny  jest segmentem rynku kapitaBowego, na którym dokonuje si kupna i sprzeda|y papierów warto[ciowych pomidzy inwestorami. Rynek wtórny wycenia instrumenty finansowe na podstawie sytuacji finansowej emitenta. Rynek wtórny papierów warto[ciowych dzieli si ze wzgldu na rodzaj podmiotów (spóBek) oraz sposób obrotu papierami warto[ciowymi na rynek gieBdowy i pozagieBdowy. Rynkiem gieBdowym jest w Polsce GieBda Papierów Warto[ciowych w Warszawie. Rynkiem pozagieBdowym jest MTS-CeTO S.A. Do rynku wtórnego mo|na zaliczy tak|e segment rynku prywatnego (niepublicznego), który realizuje okre[lone cele dziaBalno[ci gospodarczej. SpóBki, zanim osign odpowiedni wielko[, znajduj si na rynku prywatnym. Inwestowanie 189 Podsumowanie Rynek kapitaBowy to segment rynku finansowego, na którym dokonywane s emisje [rednio- i dBugoterminowych instrumentów, przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Zwycza- jowo (ale te| w przepisach prawnych wielu krajów) cezur czasow oddzielajc rynek pie- ni|ny od kapitaBowego jest termin zapadalno[ci instrumentu finansowego, wynoszcy jeden rok. Rynek papierów warto[ciowych dzieli si na pierwotny i wtórny, a ten ostatni na gieBdowy i pozagieBdowy. Na rynku pierwotnym wystpuje sprzeda| nowych emisji papierów warto[cio- wych przez emitenta za po[rednictwem domu maklerskiego inwestorom strategicznym i in- dywidualnym. Rynek wtórny jest segmentem rynku kapitaBowego, na którym dokonuje si kupna i sprzeda|y papierów warto[ciowych pomidzy inwestorami. Pytania 1. Kto sprzedaje, a kto kupuje na rynku pierwotnym? 2. Jakie segmenty rozró|nia si w rynku kapitaBowym? 3. Na co przeznacza si [rodki uzyskane z rynku kapitaBowego? Rynek walutowy Rynek walutowy to rynek, na którym inwestuje si w waluty i handluje si walutami. Handel mo|e odbywa si zarówno na rynku kasowym (wymiana jest dokonywana natychmiast), jak i rynku terminowym (wymiana zostanie dokonana w pózniejszym, [ci[le okre[lonym terminie). Na rynku tym tworzy si kurs wymiany, który odzwierciedla stosunek ceny midzy dwoma walutami. Najwa|niejszymi uczestnikami rynku walutowego s banki komercyjne, wyspecjalizo- wane firmy brokerskie, midzynarodowe domy maklerskie, niektóre wielkie korporacje oraz inwestorzy, którzy zajmuj si wyBcznie spekulacj transakcjami krótkoterminowymi. Bardzo aktywne s podmioty zajmujce si eksportem bdz importem. Do trzeciej istotnej grupy uczestników rynku walutowego nale| banki centralne, które sprzedaj lub skupuj walut w celu zapobiegania nadmiernemu wzrostowi bdz spadkowi danej waluty (interwencje ban- ków centralnych). Waluta to pienidz bdcy prawnym [rodkiem pBatniczym w danym kraju. Obydwie katego- rie (pienidz i waluta) s u|ywane zamiennie, z tym |e okre[lenie  waluta stosuje si przede wszystkim w obszarach szeroko rozumianej wymiany midzynarodowej. W takim ujciu waluta jest pojmowana jako [rodek rozliczeniowy oraz [rodek pBatniczy w transakcjach mi- dzynarodowych. Na rynkach walutowych najwiksze znaczenie maj: dolar amerykaDski, euro, frank szwajcarski, funt brytyjski oraz jen japoDski. 190 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie O pienidzach krajowych mówimy, |e s walut, gdy krajowa jednostka monetarna jest wymienialna na inne waluty obce. {eby pienidz narodowy jakiegokolwiek kraju byB walut, musi by wymienialny. Wymienialno[ waluty jest to gwarantowana prawem mo|liwo[ swobodnej wymiany waluty krajowej na dowoln walut obc lub odwrotnie. Kursem walutowym nazywamy stosunek wymiany waluty zagranicznej na walut krajow. Innymi sBowy, jest to cena jednostki pieni|nej jednego kraju wyra|ana w jednostkach pieni|nych innego kraju. Tak rozumiany kurs walutowy okre[lany jest na rynku walutowym. Kursy walut ksztaBtuj si pod wpBywem czynników fundamentalnych, m.in. sytuacji gospodarczej poszczególnych paDstw, poziomu dochodu narodowego, stóp procentowych, inwestycji zagranicznych, bilansu handlowego paDstwa, deficytu bud|etowego, zadBu|enia zagranicznego, a tak|e wydarzeD politycznych. Zasadnicz rol odgrywa jednak prawo popytu i poda|y. Uczestnicy rynku s bardzo zró|nicowani, ich liczba jest ogromna, motywy czsto sprzeczne, dlatego te| bardzo trudno jest przewidzie poziom notowaD danej waluty. Jednak|e niektóre banki centralne interwe- niuj, aby utrzyma oczekiwany poziom kursu walutowego wBasnego kraju. Kursy walutowe wpBywaj na inflacj oraz preferencyjno[ eksportu i importu w poszcze- gólnych krajach i globalnie. Dewaluacja waluty danego kraju powoduje wzrost eksportu i ograniczenie importu. Mode- lowy przebieg procesów makroekonomicznych jest nastpujcy. Przychody eksporterów wyra|one w walucie krajowej rosn. Rosn równie| ceny towarów importowanych, co po pewnym czasie powoduje wzrost kosztów krajowych, nieatrakcyjno[ eksportu i zwikszenie importu. Zwikszenie kosztów i cen powoduje inflacj, a zwikszenie importu zwiksza popyt na waluty obce i w konsekwencji nastpuje ponowny spadek kursu waluty. Wzrost kursu waluty powoduje proces odwrotny. Na rynku walutowym dokonuje si transakcji natychmiastowych (ang. spot) i terminowych (ang. futures). Transakcji natychmiastowych dokonuje si wedBug uzgodnionego kursu niezwBocznie lub co najwy|ej w cigu 2 dni roboczych od dnia zawarcia kontraktu transakcji. Transakcji terminowych dokonuje si po cenach ustalonych w dniu transakcji na notowane na gieBdzie instrumenty finansowe lub towary, z realizacj w ustalonym terminie. Do niedawna operacje na rynku walutowym byBy praktycznie niedostpne dla inwestorów nieinstytucjonalnych. Ze wzgldu na du|e jednostki transakcyjne i wysokie wymagania finansowe gBównymi uczestnikami rynku walutowego byBy banki, firmy brokerskie, midzynarodowe domy ma- klerskie i wielkie korporacje. Rozwój e-komunikacji, powszechna komputeryzacja i dostpno[ internetu umo|liwiBy obecnie aktywny dostp do rynku walutowego wielu inwestorom indywidualnym na caBym [wiecie. Zapewnia to Forex, czyli najwikszy na [wiecie rynek finansowy z dziennym obro- tem liczonym w bilionach dolarów, na którym przez 24 godziny na dob realizowane s trans- akcje walutowe. Jednak jest to warto[ obrotu, a nie zaanga|owanych [rodków, gdy| na rynku Inwestowanie 191 tym funkcjonuje pot|na dzwignia finansowa (lewar). Ka|dej transakcji mo|e bowiem odpo- wiada jedynie 0,5% warto[ci transakcji, zatem gotówka anga|owana przez inwestora jest o od- powiedni liczb razy mniejsza. Rynek ten otwarty jest 24 godziny na dob, od 23.00 w niedziel do 23.00 w pitek czasu lokalnego. Dzisiaj wielu inwestorów zarabia pienidze na transakcjach walutowych, korzystajc z niezwykBej pBynno[ci rynku Forex, jego przejrzysto[ci i silnych trendów technicznych. Rynek Forex jest rynkiem OTC (ang. Over The Counter), co oznacza, |e transakcje s realizowane przez dwie strony, a obrót nie jest scentralizowany przez |adn gieBd. Handel rozpoczyna si w Sydney, a nastpnie przenosi do Tokio, Londynu, aby zakoDczy si w Nowym Jorku. Waluty na rynku s kwotowane parami. Kwotowania odbywaj si w systemie BID/ASK. BID jest cen kupna, ASK  cen sprzeda|y. Podstaw zarabiania na rynku Forex jest zmien- no[ kursów walutowych. Rynek walutowy jest [ci[le powizany z rynkiem pieni|nym, a kursami walut rzdz proste mechanizmy popytu i poda|y. Zdarzenia powodujce wzrost popytu na walut podnosz jej cen, a wydarzenia powodujce wzrost poda|y obni|aj j (patrz wy|ej o czynnikach fundamentalnych wpBywajcych na kondycj waluty). Codziennie z ró|nych krajów spBywaj interesujce informacje, a inwestor ma do wyboru ró|ne pary walut, na których mo|e do- konywa transakcji. Forex charakteryzuje si: silnymi trendami, brakiem hossy i bessy (je[li w danej parze jedna waluta spada, to druga ro[nie), pBynno[ci, skuteczno[ci strategii zabezpieczajcych (popularne s zlecenia  stop loss i z limitem ceny), bardzo du|e lewarowanie. Dostpne s platformy transakcyjne oferowane przez najwiksze na [wiecie firmy brokerskie z moduBami skBadania zleceD, bie|cymi wiadomo[ciami, wykresami kursów, analizami itp., co pozwala samodzielnie skBada zlecenia w trybie cigBym i natychmiastowym. Jeszcze kilka lat temu, aby inwestowa na rynku Forex, trzeba byBo posiada minimum równowarto[ kilku tysicy dolarów, niezbdn do otwarcia konta na jednej z platform umo|liwiajcych handlowanie walutami. W cigu kilku ostatnich lat pojawiBo si wiele elektro- nicznych platform, gdzie depozyt potrzebny do otwarcia konta jest wielokrotnie mniejszy. Aby rozpocz inwestowanie na tej platformie, wystarczy wpBaci kilkaset dolarów, czyli przy obecnym kursie dolara równowarto[ ok. 300  500 zBotych. Mo|esz w ka|dej chwili podj decyzj. Wiele par walut, ogromna pBynno[ oraz mo|- liwo[ci lewarowania daj szans wielokrotnego otwierania i zamykania pozycji z zyskiem w cigu jednego dnia. 192 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Inwestowanie na Foreksie wi|e si jednak|e z ryzykiem ze wzgldu na istniejc tam dzwigni finansow. Procentowe zyski i straty s wielokrotnie wy|sze od procento- wych zmian kursów walutowych. Przydatne informacje 1. W zdecydowanej wikszo[ci przypadków walut bazow jest dolar. Kursy wikszo[ci najwa|niejszych walut podawane s z dokBadno[ci do czwartego miejsca po przecinku, w formie dwóch liczb  kursu kupna (BID) oraz kursu sprzeda|y (ASK). 2. Spread, czyli ró|nica midzy kursem kupna i sprzeda|y, jest najcz[ciej jedynym kosztem, jaki ponosz inwestorzy na Foreksie, gdy| na platformach w zasadzie nie pobiera si |adnych prowizji ani opBat. Spread dla poszczególnych par walutowych mo|e si ró|ni. W przypadku pary (USD  PLN) spread jest kilkana[cie razy wikszy ni| dla EUR  USD. Ró|nice spowodowane s wielko[ci i pBynno[ci obrotów. 3. Najmniejsz jednostk transakcyjn jest pips (ang. price interest point). Przy kursach podawanych z dokBadno[ci do czterech miejsc po przecinku pips to 0,0001. Na przy- kBad wzrost kursu z 2,2500 do 2,2510 to wzrost o 10 pipsów. 4. Na Foreksie obraca si tzw. lotami, opiewajcymi na znaczne kwoty. Inwestor musi posiada na rachunku jedynie depozyt zabezpieczajcy (margin) w okre[lonej wielko[ci (jest to jednocze[nie stopieD lewarowania). Je[li dla pary walut minimalna warto[ transakcji, czyli lot, wynosi 100 000 USD, to 1 pips jest wart 100 000 × 0,0001 = 10 USD. 5. Na stronach internetowych mo|na sprawdzi wiarygodno[ danego brokera  jak ma pozycj na rynku, czy jest to firma z wieloletni tradycj, czy wspóBpracuje z nim wiary- godny, znany na [wiatowych rynkach bank, jaki jest koszt utrzymania rachunku. 6. Depozyt zabezpieczajcy. Zwró uwag na to, jakiej sumy pienidzy wymaga broker przy zakBadaniu rachunku. 7. Brokerzy udostpniaj swoim klientom mo|liwo[ otwarcia rachunku DEMO. Mo- |esz dokonywa na nim fikcyjnych transakcji i nabywa niezbdne do[wiadczenie. Mo|esz i powiniene[, przed rozpoczciem rzeczywistego inwestowania, zaBo|y sobie kilka rachunków DEMO, powiczy na nich przez kilka miesicy i porówna je. Dopiero po tym treningu inwestuj, wybierajc najodpowiedniejsz ofert. Uwa|aj na ryzyko. Na rynku walutowym dziaBa pot|na dzwignia finansowa (lewar). DziaBa mno|nikowo w dwie strony: winduje wielokrotnie zyski, ale w tej samej proporcji oddziaBuje na straty. Podsumowanie Rynek walutowy to rynek, na którym inwestuje si w waluty i handluje si walutami. Na rynku tym tworzy si kurs wymiany, który odzwierciedla stosunek ceny midzy dwiema walutami. Decydujc rol w ksztaBtowaniu kursu waluty odgrywa prawo popytu i poda|y. Inwestowanie 193 Inwestorom indywidualnym uczestnictwo w inwestowaniu na rynku walutowym umo|- liwia Forex. Waluty na rynku s kwotowane parami. Ze wzgldu na dzwigni finansow procentowe zyski i straty s wielokrotnie wy|sze od procentowych zmian kursów walutowych. Pytania 1. Czy ka|dy pienidz narodowy jest walut? 2. Co to jest kurs walutowy? 3. Jakie czynniki wpBywaj na kurs walutowy? 4. WymieD cechy charakterystyczne rynku Forex. 5. Jak dziaBa lewar na rynku Forex? Rynek instrumentów pochodnych Rynek instrumentów pochodnych to rynek transakcji zawieranych z wykorzystaniem spe- cyficznych instrumentów finansowych, stanowicych swoist umow (kontrakt) midzy stro- nami transakcji. Cena takiego instrumentu jest bezpo[rednio lub po[rednio zale|na od warto[ci lub ceny np. papieru warto[ciowego, indeksu gieBdowego, kursu walutowego lub stopy procen- towej. Rynek terminowy, podobnie jak rynek walutowy, nie sBu|y pozyskiwaniu kapitaBu. Biorc pod uwag szczególny charakter instrumentów rynku terminowego oraz charakter i cel zawieranych na nim transakcji, rynek ten uznawany jest jako odrbny segment rynku finansowego. Rynek instrumentów pochodnych okre[la si mianem rynku terminowego ze wzgldu na odsunicie w czasie realizacji wBa[ciwej dostawy instrumentu bazowego (lub rozliczenia pieni|nego), w przeciwieDstwie do rynku kasowego. Obserwujc dzisiejszy rynek instrumentów pochodnych, zwBaszcza tych notowanych na rynku gieBdowym w Polsce, warto pamita, |e ich pocztki miaBy miejsce na rynkach towarowych w USA w XIX w. Wystpujce w ró|nych okresach roku wahania cen na tych rynkach (zwBaszcza na rynku pszenicy) przysparzaBy wiele trudno[ci producentom i odbiorcom, dlatego te| postanowiono zawiera umowy kupna-sprzeda|y towarów jeszcze w trakcie trwania zbiorów (a nawet przed ich rozpoczciem), uzgadniajc, |e dostawa nastpi w okre[lo- nym terminie w przyszBo[ci po cenie ustalonej przy zawarciu umowy. W poBowie XIX w. pierwsze takie  kontrakty terminowe zostaBy wprowadzone do obrotu gieBdowego w Chicago. W XX wieku instrumenty pochodne na towary z fizyczn dostaw, nazywane rzeczywistymi, jakkolwiek ich rynek jest nadal bardzo du|y, zwBaszcza w USA, zaczBy ustpowa miejsca instrumentom wystawianym na ró|nego rodzaju wielko[ci finansowe i ekonomiczne, a wic o charakterze nierzeczywistym. Rynek instrumentów pochodnych powstaB w wyniku konieczno[ci zabezpieczenia si uczestników transakcji finansowych przed ryzykiem wystpienia sytuacji przeciwnej do przewi- dywanej przez nich. Pocztki instrumentów pochodnych zwizane s z handlem towarami 194 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie rolnymi i surowcami naturalnymi. Znaczne wahania cen przede wszystkim pBodów rolnych w cigu roku niekorzystnie odbijaBy si na konsumentach i producentach, a w efekcie na caBej gospodarce. Znaleziono na to prosty sposób: zawarcie umowy kupna-sprzeda|y przed lub w czasie zbiorów, w której ustalano cen zbo|a i termin dostawy np. za kilka miesicy. Dostawca i odbiorca umawiali si na realizacj umowy w przyszBo[ci po ustalonej wcze[niej cenie. PozwoliBo to na ustabilizowanie cen |ywno[ci i równomierne rozBo|enie popytu i poda|y w cigu roku. UksztaBtowaB si kontrakt terminowy jako rodzaj zakBadu. Kupujcy przewidywaB wzrost cen produktu (instrumentu bazowego) i chciaB si przed tym zabezpieczy. Sprzedajcy obawiaB si ich spadku i te| nie chciaB straci. Kierujc si ró|nymi przesBankami zawierali umow. Tak po- wstaBy pierwsze kontrakty terminowe typu forward. Przedmiotem tej umowy jest przyszBa dosta- wa okre[lonego towaru z pBatno[ci w momencie dostawy, po wcze[niej umówionej cenie. PrzykBad 5.1 Uzgodniona w kontrakcie cena towaru wynosiBa 100 zB, z dostaw 2000 jednostek za póB roku. Gdyby w dniu dostawy cena towaru wynosiBa 120 zB, to zarobiBby kupujcy [(120  100) × 2000] = 40000 zB. Je[li cena wynosiBaby 80 zB, to odwrotnie, zarobiBby sprzedajcy [(100  80) × 2000] = 40000 zB. Jest to wic zakBad o sumie zerowej, jedna ze stron zyskuje tyle, ile straci druga strona. Ale obie strony wiedz, |e odchylenia w t lub drug stron wystpi i jeden zarobi, a drugi straci. Warto[ kontraktu zale|y wic od instrumentu bazowego, a zarobek od trafno[ci prze- widywaD. Jedyn gwarancj realizacji kontraktu zgodnie z wcze[niej ustalonymi warunkami jest wzajemne zaufanie obu stron. Ten niezbdny warunek powoduje jednak, |e liczba zna- nych nam kontrahentów, których mo|emy obdarzy zaufaniem, jest ograniczona. Innym problemem jest konieczno[ dopasowania dwóch stron kontraktu (terminy, ilo[). Aby instrumenty pochodne mogBy odnie[ sukces, konieczne byBo wic stworzenie rynku, na którym mogBy spotyka si strona poda|owa i strona popytowa. Dopóki obrót odbywaB si wyBcznie na rynku pozagieBdowym, jego warto[ byBa niewielka. PrzeBom dokonaB si wraz z wprowadzeniem instrumentów pochodnych do obrotu gieBdowego; w 1972 roku rozpoczto obrót kontraktami futures na kursy walutowe. Na pocztku lat osiemdziesitych wprowadzono opcje na kursy walutowe, indeksy gieBdowe oraz kontrakty futures. Cen, któr inwestorzy musieli zapBaci za korzystanie z opcji gieBdowych, byBa ich standary- zacja. Ograniczenie swobody wyboru parametrów opcji zrekompensowane byBo wy|sz pBynno- [ci na rynku gieBdowym, a tym samym ni|szymi kosztami otwarcia i zamknicia pozycji na rynku. Kupujcy nie musi mie du|o pienidzy, bo nie pBaci caBej warto[ci kontraktu, tylko jego niewielk cz[ (depozyt zabezpieczajcy). Je[li trafnie przewidziaB zmian instrumentu ba- zowego, mo|e du|o zarobi, bo dziaBa tu tzw. dzwignia finansowa. Pienidze pochodz z kieszeni tego, który pomyliB si w przewidywaniach. Na warszawskiej gieBdzie cigle naj- bardziej popularne s historycznie najstarsze kontrakty na WIG20 (instrument bazowy. Inwestowanie 195 Na warszawskiej gieBdzie handluje si nie tylko akcjami i obligacjami, ale tak|e instru- mentami pochodnymi  kontraktami terminowymi i opcjami. Warszawa jest najbardziej li- czcym si rynkiem instrumentów pochodnych w Europie Zrodkowo-Wschodniej. Rynek ten charakteryzuje si tym, |e mo|na na nich uzyska  w wyniku dziaBania dzwigni finansowej  kilkukrotne przebicie i du|e zyski, ale w drug stron mo|na te| straci du|e pienidze. Wszystko zale|y od trafno[ci przewidywaD. Instrumenty pochodne najcz[ciej s wykorzystywane jako instrumenty zabezpieczajce w celu minimalizacji ryzyka. Ze wzgldu na zjawisko dzwigni finansowej (lewar) pozwalaj osign du|y zysk przy znacznie mniejszym zaanga|owaniu [rodków wBasnych ni| przy wykorzystaniu klasycznych instrumentów finansowych. Bardzo istotn cech charakterystyczn instrumentów pochodnych jest to, |e inwestorzy biorcy udziaB w obrocie tymi instrumentami anga|uj tylko niewielk cz[ [rodków, jakie byByby wymagane w przypadku nabywania bezpo[rednio danego instrumentu bazowego, poniewa| wykorzystywany jest mechanizm tzw. dzwigni finansowej. Wnoszony depozyt zabezpieczajcy, bdcy faktyczn inwestycj inwestora dokonuj- cego transakcji na rynku kontraktów terminowych oraz wystawcy opcji, stanowi niewielk cz[ warto[ci instrumentu bazowego. Dlatego te| nawet nieznaczne (w wielko[ciach real- nych) zmiany warto[ci instrumentu bazowego powoduj znaczce zmiany w depozycie za- bezpieczajcym, poniewa| musi on by uzupeBniony lub jest zasilany o warto[ zmiany in- strumentu bazowego. Sprawia to, |e potencjalny dochód, ale te| i strata, mo|e by znaczny w stosunku do zainwestowanych [rodków. Rynek instrumentów pochodnych jest to najmBodszy i najbardziej zaawansowany rynek inwestycyjny w segmencie instrumentów finansowych. GBównym celem obrotów na nim jest transfer ryzyka. WspóBcze[nie zastosowanie instrumentów pochodnych polega na tym, |e jedna lub obie strony kontraktu przekazuj ryzyko drugiej stronie kontraktu. Chodzi tu przede wszystkim o ryzyko rynkowe, czyli ryzyko wynikajce ze zmian cen na rynkach, przede wszystkim rynkach fi- nansowych. Rodzajami ryzyka rynkowego s: ryzyko kursu walutowego, ryzyko stopy procento- wej, ryzyko cen akcji i ryzyko cen towarów (sprzedawanych na gieBdach towarowych). Ryzyko rynkowe objawia si poprzez zmienno[ warto[ci instrumentu podstawowego. Konstruuje si instrument pochodny w taki sposób, aby niekorzystnym zmianom warto[ci instrumentu podstawowego towarzyszyBy korzystne zmiany warto[ci instrumentu pochod- nego. W ten sposób straty z tytuBu ryzyka rynkowego instrumentu podstawowego s rekompen- sowane dochodami z tytuBu instrumentu pochodnego. Istnieje bardzo wiele ró|nych rodzajów instrumentów pochodnych. Podstawowymi in- strumentami pochodnymi s: kontrakt terminowy (typu futures lub forward), opcja (kupna lub sprzeda|y). Opcje pozwalaj zarabia na zmianach instrumentów bazowych przy ograniczonym ryzyku. Na [wiecie s bardzo popularne, ale na GPW zostaBy wprowadzone dopiero cztery lata temu. S opcje typu call (kupna) i opcje typu put (sprzeda|y). Kupujcy opcj call np. na WIG20 196 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie zarobi, je[li indeks ten wzro[nie powy|ej okre[lonego poziomu. Je[li za[ kupi opcj put, zarobi, gdy indeks spadnie poni|ej okre[lonego poziomu. Strata kupujcego jest ograniczona do ceny, jak zapBaciB za opcj. W innej sytuacji jest wystawca opcji. Mo|e ponie[ ogromne straty, bo ma obowizek, a nie jak kupujcy prawo, rozliczy si z zawartej transakcji. Wystawcami opcji s jednak na ogóB specjali[ci z biur maklerskich i banków, którzy profesjonalnie zajmuj si przewidywaniami gieBdowej koniunktury i kursów akcji poszczególnych spóBek. Opcja kupna (inaczej opcja call) jest to prawo do kupna pewnej ilo[ci instrumentu pod- stawowego po ustalonej cenie w okre[lonym terminie. Opcja sprzeda|y (inaczej opcja put) jest to prawo do sprzeda|y pewnej ilo[ci instrumentu podstawowego po ustalonej cenie w okre[lonym terminie. Zakup opcji kupna zabezpiecza przed wzrostem ceny instrumentu podstawowego, gdy| opcja gwarantuje cen kupna instrumentu podstawowego. Zakup opcji sprzeda|y zabezpiecza przed spadkiem ceny instrumentu podstawowego, gdy| opcja gwarantuje cen sprzeda|y instrumentu podstawowego. Cz[ instrumentów pochodnych to umowy zawierane bezpo[rednio midzy dwoma podmiotami, z pominiciem jakichkolwiek rynków. WspóBcze[nie kontrakty terminowe na towary fizyczne maj znacznie mniejszy udziaB w rynku instrumentów pochodnych ni| kontrakty na instrumenty finansowe. Najwiksze obroty na rynkach instrumentów pochodnych koncentruj si obecnie na kontraktach na stopy procentowe, indeksy gieBdowe, akcje i waluty. Dziki istnieniu tzw. izby rozliczeniowej obni|a si ryzyko kredytowe, czyli ryzyko po- legajce na niewywizaniu si przez drug stron kontraktu z przyjtych zobowizaD. Izba rozliczeniowa codziennie prowadzi ewidencj i rozliczenie wzajemnych zobowizaD midzy stronami kontraktu. Warto podkre[li, |e instrumenty pochodne stanowi najbardziej dynamicznie rozwijajc si grup instrumentów finansowych. Uwa|a si je nawet za  siB napdow rozwoju [wiatowego rynku finansowego. Warto te| doda, |e do skutecznego stosowania tych instrumentów niezbdna jest zaawansowana wiedza w zakresie teorii rynku finansowego. Podsumowanie Rynek instrumentów pochodnych powstaB w wyniku konieczno[ci zabezpieczenia si uczestni- ków transakcji finansowych przed ryzykiem wystpienia sytuacji przeciwnej do przewidy- wanej przez nich. Podstawowymi instrumentami pochodnymi s: kontrakt terminowy (typu futures lub forward) i opcje (kupna lub sprzeda|y). WspóBcze[nie kontrakty terminowe na towary naturalne maj znacznie mniejszy udziaB w rynku instrumentów pochodnych ni| kontrakty na instrumenty finansowe. Najwiksze obroty na rynkach instrumentów pochodnych koncentruj si obecnie na kontraktach na stopy pro- centowe, indeksy gieBdowe, akcje i waluty. Zakup opcji sprzeda|y zabezpiecza przed spadkiem ceny instrumentu podstawowego, gdy| opcja gwarantuje cen sprzeda|y instrumentu podstawowego. Inwestowanie 197 Pytania 1. Jakie znasz podstawowe typy kontraktów terminowych i opcji? 2. Co wiesz o funkcji zabezpieczajcej kontraktów terminowych? 3. Jakie warto[ci lub kategorie ekonomiczne mog by instrumentami bazowymi? 5.4. RODZAJE INWESTYCJI  W CO I JAK INWESTOWA? Na rynku finansowym dostpnych jest bardzo wiele rodzajów inwestycji i sposobów inwe- stowania. Je[li chcesz by inwestorem, musisz dokona wyboru przedmiotu inwestycji oraz przyj odpowiedni strategi i taktyk. W co i jak inwestowa? Odpowiedz na to pytanie to jednocze[nie najwa|niejsza decyzja, któr mamy do podjcia. Inwestujc na rynku finansowym, podejmujemy j wielokrotnie i to bez wzgldu na to, czy dokonujemy transakcji, czy nie. Wstrzymanie si bowiem od zakupu lub zaniechanie sprzeda|y posiadanych walorów to te| decyzja. Dlatego te| przed omówieniem poszczególnych rodzajów inwestycji, jakie masz do wyboru, spróbuj Ci podpowiedzie, co wzi pod uwag, decydujc o planowanych inwestycjach. Najwa|niejsze jest odpowiedzialne okre[lenie, na jak dBugo chcesz zainwestowa swoje pienidze. To jest fundamentalna sprawa przy podejmowaniu decyzji o inwestowaniu. O zna- czeniu wyboru horyzontu czasowego wspominaBem ju| wcze[niej. Decyzja o tym, czy inwestujesz krótko-, [rednio- czy dBugoterminowo, jest bardzo wa|- na, gdy| determinuje w zasadzie, jakie papiery warto[ciowe powiniene[ preferowa i jak sto- sowa strategi. Równie wa|ne jest ustalenie, jakie ryzyko jeste[ gotowy ponie[. Musisz okre[li, czy chcesz mie pewno[, |e nic nie stracisz (lub ograniczysz ryzyko do minimum) i w konsekwencji zadowolisz si niewielkim, kilkuprocentowym zyskiem w skali roku, czy te|  ryzykujc mniej lub bardziej  chcesz osign du|e zyski, w skali kilkudziesi- ciu czy kilkuset procent. Inwestujc oszczdno[ci, które chciaBby[ przeznaczy na przykBad na emerytur lub na ksztaBcenie dzieci, zachowasz si inaczej, ni| gdy inwestujesz cz[ pienidzy, bez których mo|esz si obej[. Ró|nic powiniene[ czu instynktownie. Decydujc, w co i jak zainwestujesz, musisz okre[li, ile czasu mo|esz po[wici na to, by pilnowa swoich inwestycji. Obowizujc na rynkach finansowych zasad jest, |e tylko najbezpieczniejsze, ale i najmniej zyskowne walory mo|na kupi i nie [ledzi ich na bie- |co. Ale i w takim wypadku wskazana jest okresowa kontrola. W pozostaBych przypadkach (czyli w wikszo[ci) musisz na bie|co [ledzi, co dzieje si na rynku, analizowa trendy ryn- kowe, informacje z podmiotów uczestniczcych w rynku oraz ogóln sytuacj gospodarcz, spoBeczn i polityczn, aby odpowiednio szybko reagowa  sprzeda z zyskiem lub kupi tanio. Powiniene[ tak|e cigle poszerza swoj wiedz, aby inwestowa w bardziej skompli- kowane instrumenty finansowe i aby umie dokBadnie analizowa sytuacj rodzajów przed- siwzi, w które inwestujesz. 198 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Je[li masz czas i wiedz  jeste[ w  komfortowej sytuacji (cudzysBów nie jest tu przy- padkowy, bo przy podejmowaniu decyzji finansowej rzadko wystpuje komfort), mo|esz ru- sza na szerokie wody i o wszystkim sam decydowa. Je[li nie  powierz zarzdzanie swoimi pienidzmi specjalistom. Wtedy tylko ogólnie decydujesz o tym, czy chcesz inwestowa krótko- czy dBugoterminowo, bezpiecznie, czy agresyw- nie, a eksperci, dysponujcy wiedz i umiejtno[ciami oraz mo|liwo[ciami organizacyjnymi i instytucjonalnymi, wybieraj najefektywniejsze rozwizania. Na rynku pieni|nym i kapitaBowym dostpnych jest wiele instrumentów finansowych, w które mo|esz inwestowa, oraz mechanizmów, które to uBatwiaj. Mo|esz inwestowa samodzielnie w akcje, obligacje lub instrumenty pochodne albo powierzy [rodki finansowe bankom, firmom ubezpieczeniowym, funduszom inwestycyjnym, brokerom lub firmom za- rzdzajcym portfelem papierów warto[ciowych. Jak przytaczaBem na wstpie, uBatwia to inwestowanie osobom niemajcym dostatecznej wiedzy lub tym, którym brakuje czasu na zajmowanie si inwestycjami. Ró|ne inwestycje pocigaj za sob ró|ne ryzyko. Kupujc obligacje Skarbu PaDstwa mo|na by pewnym, |e po okre[lonym czasie odzy- ska si swój wkBad wraz z niewielkim zyskiem. W przypadku kupna akcji pewno[ inwestycji zale|y od spóBek, w które si inwestuje, oraz od sytuacji na rynku. Mo|na si spodziewa, |e cena akcji du|ych, uznanych firm bdzie rosBa, a ewentualne spadki nie bd znaczne i dBugotrwaBe. Jednak je[li wystpi recesja w gospodarce lub bessa na gieBdzie, wówczas inwestycja w akcje nawet najbardziej reno- mowanych firm mo|e przynie[ straty. Najostro|niejszym trzeba by w przypadku skomplikowanych instrumentów pochodnych, takich jak kontrakty terminowe, warranty lub opcje. Zysk jest wprost proporcjonalny do ryzyka. Papiery warto[ciowe, które mog przynie[ wysoki zysk, s ryzykowne. Z kolei te mniej ryzykowne nie przynosz a| tak atrakcyjnego zysku. Dlaczego tak si dzieje? Wyobraz sobie, |e istniej spóBki atrakcyjne technologicznie, z dobrymi wynikami finansowymi i perspektywami rozwoju. Ich akcje s oceniane przez rynek jako bardzo pewne i jednocze[nie przynoszce wysoki zysk. Wszyscy inwestorzy kupowaliby wBa[nie te akcje. Tak samo byBoby z najbardziej renomowanymi i efektywnymi funduszami inwestycyjnymi. W efekcie ich cena szybko by wzrosBa i nie przynosiByby takich zysków, jak na pocztku. Niskiemu ryzyku towarzy- szyBby wic niski zysk. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych wa|na jest dywersyfikacja ryzyka. Polega ona na tym, |e nie powinni[my inwestowa wszystkich naszych oszczdno[ci w jeden nawet najbardziej obiecujcy instrument kapitaBowy, lecz ró|nicowa je. Je[li bowiem inwestycja w jeden walor przyniesie strat, mo|e by zrekompensowana zyskiem z inwe- stycji w inny. Inwestowanie 199 5.4.1. Lokaty Wiele osób zadaje sobie pytanie: W jakim celu banki przyjmuj lokaty, skoro musz za nie pBa- ci osobom i instytucjom, które takie lokaty tworz? Odpowiedz jest nastpujca: Podstawow dziaBalno[ci banku jest udzielanie po|y- czek i kredytów. Banki nie maj jednak mo|liwo[ci tworzenia czy te|  drukowania pieni- dzy. By dysponowa coraz wikszym kapitaBem musz one go po|ycza. Du|ym zródBem takich po|yczek jest paDstwo poprzez bank centralny, z tym |e w tym przypadku to paDstwo, realizujc swoj polityk finansow, okre[la, na jakich warunkach, gBównie przy jakim opro- centowaniu, jest skBonne te pienidze udostpni bankom. Dlatego te| banki niejako s zmuszone do tego, aby szuka kapitaBu na wolnym runku gBównie poprzez udostpnianie produktów zwa- nych lokatami; konkurencja pomidzy bankami powoduje znaczne ró|nice pomidzy do- stpnymi ofertami. Lokaty bankowe cechuj si przede wszystkim bardzo maBym ryzykiem. Je|eli bank, w którym chcemy zBo|y lokat, jest objty polskim systemem gwarancyjnym przez Ban- kowy Fundusz Gwarancyjny, wówczas lokaty w 90% do równowarto[ci 22.500 euro s objte gwarancj wypBaty. Zwrotu pozostaBej kwoty mo|emy domaga si w postpowaniu upadBo- [ciowym. Ponadto w polskim systemie istnieje kilka instytucji finansowych, których zadaniem jest ochrona systemu bankowego. Dlatego te| w przypadku tej inwestycji mo|emy mówi, |e nale|y ona do bardziej bezpiecznych. Inn cech jest elastyczno[ takiej inwestycji i tak wa|ny jest okres, na jaki umowa zo- staBa zawarta. W ofertach banków wystpuj lokaty o terminie zwizania umow w przedziale od kilku dni do nawet kilku lat. Jako lokaty krótkoterminowe traktowane s umowy do 12 miesicy, pozostaBe to dBugoterminowe. Zazwyczaj banki zawieraj w umowie warunek, |e je|eli umowa zostanie wcze[niej zerwana, wówczas wBa[ciciel lokaty nie uzyska nale|nych mu odsetek. Jest to standardowa procedura, poniewa| bank jako strona umowy chciaBby posiada zabezpieczenie, |e w okre[lonym czasie bdzie mógB stosunkowo swobodnie dysponowa powierzonymi mu [rodkami finansowymi, co w skali tak du|ej instytucji, jak jest bank, po- zwala na znaczne zmniejszenie kosztów poprzez utrzymywanie mniejszych rezerw na wcze[niej- sze wypBaty z powierzonych mu lokat. Inn bardzo wa|n cech lokat bankowych jest sposób i czstotliwo[, z jak wypBacane s nale|ne odsetki od zdeponowanej lokaty. Odsetki te mog by wypBacane na koniec umowy za okres, na jaki umowa byBa zawarta, lub te| w czasie jej trwania. W drugim przypadku istnieje mo|liwo[ ró|nej czstotliwo[ci ich wypBaty, mo|e to by czstotliwo[ miesiczna, kwartalna bdz roczna. Wa|ne jest te|, w jaki sposób w czasie trwania umowy s one wypBacane, tj. czy powikszaj warto[ lokaty, czy te| s przelewane na inne konto, np. rachunek bie|cy (ni|ej lub caBkowicie nieoprocentowany). Nale|y pamita, |e odsetki przypisywane jako powikszenie lokaty  pracuj przez caBy okres lokaty i im cz[ciej s naliczane, tym wikszy zysk osigniemy z takiej inwestycji. DziaBa tu tak zwany mechanizm odsetek skBadanych, który jest szerzej omówiony w rozdziale czwartym. 200 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie Cech lokat wydajc si dla wszystkich najwa|niejsz jest ich oprocentowanie. Najwa|- niejszym czynnikiem warunkujcym wysoko[ oprocentowania jest okres, na jaki umowa zostaBa zawarta. Podstawowa zasada jest tu nastpujca: na im dBu|szy okres zawarta jest umowa, tym oprocentowanie jest wy|sze. Wynika to z tego, |e banki s skBonne wicej za- pBaci za pewno[ korzystania z zewntrznego kapitaBu przez jak najdBu|szy okres. Odsetki od zBo|onej lokaty mog by te| staBe lub zmienne, przy odsetkach staBych, zazwy- czaj przy umowach do 1 roku, bank zobowizuje si, |e w czasie trwania umowy uzgod- nione w chwili tworzenia lokaty odsetki nie ulegn zmianie. W przypadku odsetek zmiennych bank mo|e dokona zmiany oprocentowania lokat w zale|no[ci od bie|cej sytuacji na rynku finansowym. Ostateczne oprocentowanie lokaty obecnie waha si w przedziale od 1,5 do 5% w skali roku i o tym, czy dana lokata jest atrakcyjna, decyduj wszystkie elementy umowy. Tak jak wspomniaBem, im dBu|szy okres lokaty, tym oprocentowanie w danym banku jest wy|sze, oraz im wiksza warto[ lokaty, tym oprocentowanie równie| wy|sze. W przy- padku du|ych kwot w wikszo[ci banków istnieje mo|liwo[ negocjacji wysoko[ci odsetek. Na ile lokata bankowa jest opBacaln inwestycj, ka|dy musi sam sobie na takie pytanie odpowiedzie. Zastanawiajc si nad takim problemem, pamitajmy, |e wraz z upBywem czasu nasze pienidze dodatkowo trac na warto[ci poprzez wpByw inflacji. Obecnie wynosi ona 3,5  4 % rocznie. Dlatego te| decydujc si na lokat, nale|y pamita, |e uzyskane odsetki w najlepszym wypadku przynios nam niewielki wzrost ponad obecn warto[ lo- kowanych pienidzy. Oczywi[cie jest to zdecydowanie lepsze ni| przechowywanie oszczdno[ci w gotówce. Lecz lokata nigdy nie spowoduje znacznego wzrostu posiadanego majtku, mo|e tylko go zabezpieczy przed utrat warto[ci, czyli przed skutkami inflacji. Warto wspomnie o tzw. lokatach z funduszem. Lokowane [rodki (od 20% do 50%) inwestowane s w fundusze stabilnego wzrostu, zrów- nowa|one lub akcyjne, a pozostaBe na niskooprocentowanej lokacie. Konstrukcja takiej lokaty mo|e rzyczyni si do osignicia odsetek w wysoko[ci reklamowanych 12%, gdy wzro[nie cena jednostki danego funduszu. Je[li nie, to nic nie zyskasz. Je[li nie boisz si troch wikszego ryzyka i jeste[ w stanie spokojnie obserwowa stan swoich oszczdno[ci bez zbytniej paniki, przeczeka okresy wahaD kursów np. akcji, to mo|e powiniene[ zastanowi si nad wyborem innej inwestycji ni| lokata. Podsumowanie Lokaty bankowe stanowi najbezpieczniejszy sposób lokowania oszczdno[ci. Jednak ich podstawow wad jest stosunkowo niskie oprocentowanie. Mog mimo to by interesujc alternatyw dla inwestorów wycofujcych si z innych rynków w przypadku ich okresowego rozregulowania. Lokaty bankowe zapewniaj mo|liwo[ wygenerowania wikszych zysków z oprocentowa- nia w stosunku do [rodków ulokowanych na rachunkach a vista. W zale|no[ci od okresu umownego lokaty oprocentowanie mo|e by staBe lub zmienne. Im dBu|szy okres ustanowienia lokaty oraz im wiksza jej warto[, tym oprocentowanie w danym banku jest wy|sze. Inwestowanie 201 Pytania 1. Jakie jest oprocentowanie lokat? 2. Jak funkcjonuj tzw. lokaty z funduszem? 3. Jakim ryzykiem charakteryzuj si lokaty? 4. Jaki jest wpByw inflacji na kapitaB zabezpieczony lokat? 5.4.2. Bony skarbowe Finansowanie bie|cych wydatków Skarbu PaDstwa oraz zapewnienie pBynno[ci na rynku pieni|nym mo|na zrealizowa za pomoc wpBywów (podatki, koncesje, cBa itd.). Ale gdy tych wpBywów zabraknie, paDstwo zmuszone jest zapo|yczy si, wic emituje midzy innymi instrumenty dBu|ne, zwane bonami skarbowymi o terminach emisji od 8 do 52 tygodni o nomi- nalnej warto[ci 10 000 zB. Bony skarbowe to dBu|ne papiery warto[ciowe Skarbu PaDstwa na okaziciela. Celem ich emisji jest finansowanie krótkoterminowo deficytu bud|etowego, ujemnego salda handlu zagranicznego lub spBat zobowizaD dBugoterminowych. Podstawow cech bonów skarbowych jest zerowy stopieD ryzyka, co sprawia, |e s atrakcyjnym papierem lokacyjnym. Za zerowe ryzyko nabywca pBaci koszt w postaci niskiego oprocentowania. Jednocze[nie niskie oprocentowanie [wiadczy o niewielkim koszcie zacigane- go przez Skarb PaDstwa kredytu. Bony s równie| wykorzystywane przez banki centralne do regulacji obiegu pienidza w gospodarce. Oprocentowanie bonów skarbowych ma charakter dyskontowy. Dochodem jest ró|nica pomidzy cen zakupu a warto[ci nominaln bonu. PrzykBad 5.2 Bon skarbowy zostaB zakupiony w cenie 95,6 zB za 100 zB nominaBu oznacza to zarobek w wysoko[ci 4,4%. Emisja tego instrumentu odbywa si za po[rednictwem ministerstwa finansów. Bony skarbowe sprzedawane s na przetargach. Na tydzieD przed planowanym przetar- giem podawana jest wielko[ i struktura zapotrzebowania na poszczególne nominaBy. ObsBug obrotu zajmuje si Narodowy Bank Polski. Bony skarbowe wystpuj w postaci zdematerializowanej, to znaczy w postaci zapisu elektronicznego. Gdzie mo|emy naby bony skarbowe? Bony skarbowe mo|na naby na rynku pierwotnym i wtórnym za po[rednictwem uczestnika rynku (banku, instytucji finansowej). Mo|esz zleci bankowi zakup bonu skarbowego (minimalna warto[ bonu to 10 000 zB). Bony skarbowe maj okre[lony termin wykupu  8-, 13-, 26-, 39-, 52-tygodniowy (najpopularniejsze w Polsce s 13-tygodniowe i 52-tygodniowe). Aby móc 202 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie kupowa bony skarbowe, musisz podpisa umow o prowadzeniu rachunku bonów skar- bowych. Kupione na organizowanym przetargu bony skarbowe s przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Oznacza to, |e mo|emy w ka|dej chwili wycofa pienidze, zlecajc bankowi ich sprzeda|. Wysoko[ prowizji jest ustalana indywidualnie i zawarta w cenie bonu. OpBacalno[ i zalety bonów skarbowych Inwestycja w tego typu instrument finansowy pozwala dokBadnie okre[li stop do- chodu w momencie zakupu bonów skarbowych. Wiesz dokBadnie, jaki bdziesz miaB zysk. StaBy dochód z reguBy przewy|szy dochód depozytów bankowych. Wysoka pBynno[  w ka|dej chwili mo|esz odsprzeda bon skarbowy przed ter- minem wykupu z odsetkami na dzieD sprzeda|y. BezpieczeDstwo  emitentem jest Skarb PaDstwa, dlatego instrument ten uwa|a si za wolny od ryzyka. Jak obliczy rentowno[ bonu skarbowego? r = ((FV  P) / P)) × (360 / t) r  stopa rentowno[ci bonu skarbowego (w skali roku), FV  warto[ nominalna bonu skarbowego, P  cena bonu skarbowego, t  liczba dni do wykupu bonu skarbowego. PrzykBad 5.3 W dniu 28 marca 2008 roku bank X podaB nastpujce ceny w odniesieniu do 90-dniowego bonu z terminem wykupu 25 czerwca 2008. (Warto[ nominalna bonu wynosi 10 000 zB). Cena kupna  9880,59 (po której bank chce kupi). Cena sprzeda|y  9885,80 (po której bank chce sprzeda). r = ((10000  9885,80) / 9885,80)) × (360/90) = 4,62% Je[li kupisz bon skarbowy i przetrzymasz go do terminu wykupu, stopa rentowno[ci wyniesie 4,62% w skali roku. Pytania 1. Co to jest bon skarbowy? 2. Jaka jest minimalna warto[ bonu skarbowego? 3. Dlaczego warto inwestowa w bony skarbowe? 4. Jakie wystpuj terminy wykupu bonów skarbowych? 5. Jak liczy si rentowno[ bonów skarbowych? Inwestowanie 203 Podsumowanie Bony skarbowe s krótkoterminowym instrumentem finansowym, gwarantujcym bezpie- czeDstwo inwestycji, dajc inwestorowi staBy, z góry okre[lony dochód. Charakteryzuj si du| pBynno[ci (bony w ka|dej chwili mo|esz sprzeda). Elektroniczny, zdematerializowany obrót chroni przed ryzykiem faBszerstwa. Inwestycja w bony skarbowe jest najpewniejsz form lokowania pienidzy, poniewa| gwarantem jest Skarb PaDstwa. 5.4.3. Obligacje Pewnie zastanawiasz si, po co masz inwestowa w obligacje, je|eli masz do dyspozycji lo- katy na rachunku oszczdno[ciowym. Zanim podejmiesz decyzj, proponuj, |eby[ si za- stanowiB, czym jest obligacja. Czy po|yczaBe[ kiedy[ pienidze w banku, |eby kupi np. samochód? Je|eli tak, tzn. |e zacignBe[ dBug. SpBacajc dBug, byBe[ zobowizany spBaci kapitaB plus odsetki od wBo|onego kapitaBu. Bank otrzymaB staBy strumieD dochodów w postaci odsetek, a Ty kapitaB na zakup samochodu. Ten sam mechanizm dziaBa w przypadku przedsibiorstw i wBadz administracyjnych, potrzebujcych [rodków na sfinansowanie inwestycji. Przedsibiorstwa lub wBadze zadBu|aj si, emitujc dBugoterminowe papiery warto[ciowe. Otrzymany w zamian za wyemitowane (i sprzedane) obligacje kapitaB pozwala realizowa cele inwestycyjne. Po stronie przedsibiorstwa lub wBadz powstaje zobowizanie spBaty kapitaBu i odsetek. RozdziaB ten wprowadza pojcie dBugu w kontek[cie rynku kapitaBowego. Omawia charakte- rystyk rynku obligacji, mechanizmy zakupu oraz zalety i wady inwestowania w ten ro- dzaj papierów warto[ciowych. Co to jest obligacja? Jest papierem warto[ciowym potwierdzajcym po|yczenie przez emitenta okre[lonych [rodków pieni|nych od inwestorów (obligatariuszy). Emitent zobo- wizuje si zwróci po|yczk po okre[lonym okresie wraz z odsetkami. Emitentem mo|e by Skarb PaDstwa, Narodowy Bank Polski, gminy, podmioty prawne prowadzce dziaBalno[ gospodarcz. Je[li kupujesz obligacje, to po prostu udzielasz po|yczki emitentowi. W zamian za wy- korzystanie Twojego kapitaBu otrzymujesz odsetki. Je[li emitujesz obligacje, zacigasz po|yczk (zobowizanie). W zamian za wykorzystanie cudzego kapitaBu ponosisz koszty jego pozyskania. Obligacj charakteryzuj nastpujce elementy: Emitent obligacji np. firma E-inwestycje. Kwota nominalna  2000 zB. Liczba  1000 obligacji. Odsetki (nazywane czsto kuponem)  5,5% pBatne na koniec roku. Termin wykupu (zapadalno[ci)  koniec 5. roku od daty emisji. 204 BezpieczeDstwo wBasne i majtku oraz oszczdzanie i inwestowanie W przypadku tym firma E-inwestycje (emitent obligacji) zacignBa dBug w wysoko[ci 2 000 000 zB (stopa procentowa 5,5% na okres 5 lat). Emitent obligacji jest odpowiedzialny za pBatno[ci odsetek i zwrot kapitaBu. Rodzaje obligacji Obligacje mo|na podzieli wedBug kryterium: emitent, oprocentowanie, prawa i przywileje oraz czas (rysunek 5.5). Rysunek 5.5. Rodzaje obligacji wedBug ró|nych kryteriów Jakie obligacje mo|esz naby? W Polsce dostpne s w sprzeda|y obligacje skarbowe: 2-letnie, cena emisyjna jednej obligacji: 100 zB, oprocentowanie staBe: 5,5% w skali roku, roczna kapitalizacja odsetek. Inwestowanie 205 3-letnie, cena emisyjna jednej obligacji: 100 zB, oprocentowanie zmienne: 4,95% (w pierwszym okresie odsetkowym), aktualizowane co 6 miesicy na podstawie wskaz- nika WIBOR 6M, wypBata odsetek co póB roku. 4-letnie, cena emisyjna jednej obligacji: 100 zB, oprocentowanie zmienne: 6,25% (w pierwszym okresie odsetkowym), wypBata odsetek co roku. Stopa procentowa dla danego okresu (wedBug listu emisyjnego) jest obliczana na podstawie stopy wzro- stu cen towarów i usBug konsumpcyjnych przyjmowanej dla 12 miesicy i ogBaszanej przez prezesa GUS oraz powikszonej o mar| zawart w tym|e li[cie emisyjnym. 10-letnie, cena emisyjna jednej obligacji: 100 zB, oprocentowanie zmienne: 6,25 z roczn kapitalizacj odsetek. Zmienne oprocentowanie obligacji uzale|nione jest od wskaznika inflacji i stanowi w danym roku sum stopy inflacji za 12 miesicy poprzedzajcych dany okres oraz ustalonej mar|y odsetkowej. Obligacje korporacyjne s emitowane przez przedsibiorstwa, funkcjonuj jak obligacje skarbowe. Oferuj wy|sz stop procentow ni| obligacje skarbowe, poniewa| uwa|ane s za bardziej ryzykowne. Dla Ciebie jako inwestora wa|nym kryterium przy rozpatrywaniu inwestycji w obligacje bdzie sposób i wielko[ naliczania odsetek, terminy wykupu oraz ryzyko. Jakie obligacje wybra? Czy o staBym oprocentowaniu, czy o zmiennym oprocentowaniu, a mo|e zerokuponowe? Je[li dokonaBe[ wyboru i kupiBe[ obligacje o staBym oprocentowaniu, to wiesz, |e otrzymasz staB stop odsetek przez caBy okres istnienia obligacji. Czy przy takiej inwestycji istnieje ryzyko? Tak, istnieje ryzyko zwizane ze stop procentow oraz ze zdolno[ci kredytow dBu|nika (emitenta). Stracisz, gdy stopy procentowe wzrosn, poniewa| warto[ Twoich obligacji zmniejszy si. Inwestorzy w tym czasie oczekuj konkurencyjnego dochodu. Je- |eli chodzi zdolno[ kredytow dBu|ników, to inwestycja w obligacje skarbowe praktycznie po- zbawiona jest ryzyka. PaDstwo raczej nie zbankrutuje. W najgorszym przypadku wydrukuje pie- nidze. Inwestycja w obligacje przedsibiorstwa niesie ze sob wiksze ryzyko niewypBacalno[ci, gdy| przedsibiorstwo mo|e straci pBynno[ finansow i nie spBaci zacignitych zobowizaD. W przypadku gdy bdziesz spodziewaB si wzrostu inflacji, zainwestuj w obligacje o zmien- nym oprocentowaniu, poniewa| oprocentowanie tych obligacji zmienia si wraz ze zmianami krótkoterminowych stóp procentowych. Ciekaw form inwestycji jest inwestycja w obligacje zerokuponowe  odsetki s wypBacane w momencie wykupu obligacji, sprzedawanych z dyskontem, tj. z cen ni|sz od ich warto[ci nominalnej. Zalet tych obligacji jest to, |e oprocentowanie nabywca otrzymuje od razu. Gdzie mo|na naby obligacje? Obligacje mo|na naby w biurach maklerskich oraz za po[rednictwem banków komercyjnych. Obligacje skarbowe mo|na kupi bezpo[rednio od emitenta za po[rednictwem oddziaBów PKO Banku Polskiego oraz za po[rednictwem internetu: www.zakup.obligacjeskarbowe.pl. Je[li chcesz dokonywa inwestycji w obligacje podmiotów notowanych na gieBdzie, powiniene[ zdecydowa, przez które biuro maklerskie bdziesz skBadaB zlecenia gieBdowe, i tam uruchomi rachunek maklerski.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PMO Praktyka zarzadzania projektami i portfelem projektow w organizacji pmopra
MS Project 10 i MS Project Server 10?ektywne zarzadzanie projektem i portfelem projektow pro21e
Wladca czasu czyli skuteczne zarzadzanie wlasnym zyciem wladca
Planowanie finansow osobistych
Czwarta droga Ulepszony system finansow osobistych
Podstawy finansów osobistych

więcej podobnych podstron