54279

sylabowy etap rozwoju pisma znamy z grupy tekstów z Ur, pochodzących z warstw archeologicznych okresu wczesnodynastycznego Ml (ok. 2800 p.n.e.). W tekstach tych znajdujemy pierwsze dające się stwierdzić użycie elementów czysto fonetycznych i gramatycznych a z chwila gdy jesteśmy w stanie zidentyfikować użycie sylab spotykamy w piśmie klinowym język sumeryjski. Pismo klinowe nie odpowiadało jednak dokładnie wszystkim dźwiękom które językoznawcy znajdują w języku sumeryjskim. Zasada używania kilku znaków dla wyraźenia tego samego dźwięku jest nazywana homofonią a przypisanie jednemu znakowi kilku wartości jest nazywane polifonią. Obie te zasady były podstawowa cecha pisma klinowego na przestrzeni jego trwającej 3000 lat historii. Początkowe etapy rozwoju pisma sumeryjskiego reprezentowane przez tabliczki z Uruk, Dżemdet Nasr czy Urnie zawierają materiału historycznego i powszechnie wypadają poza zakres dyskusji historycznej i są datowane tylko na podstawie kontekstów archeologicznych. Wraz z następną grupą tekstów wkraczamy do okresu historii zapisywanej, znanego jako okres wczesnodynastyczny II-III.Enmebaragesi, król Kisz (ok. 2500 p.n.e.) jest pierwszym człowiekiem o którym wiemy ze pamięć o sobie utrwalił własną inskrypcją. Okresowi jego panowania w przybliżeniu odpowiadają tabliczki z Szumppak,-dzisiejszej Fary, miasta znanego w sumeryjskiej literaturze jako miejsca zamieszkania Ziusudry -sumeryjskiego bohatera potopu. Tabliczki z Fara i nieco późniejsze archiwa z Abu Salabih i z Ebli pokazują stopniowy rozwój pisma sumeryjskiego zarówio pod względem formy znaków jak i elastyczności jego stosowania. To właśnie z Fary(Szuruppak) pochodzi najliczniejsza grupa tekstów literackich zawierająca pierwsze w historii autografy jak można określić tabliczki na których pisarze zapisywali swoje imiona.

Piktogramy na najwcześniejszych tabliczkach były wyraźnie przeznaczone do czytania jako naturalistyczne obrazki. Jednakże gdy prześledzi się ich rozwój to widać ze w pewnym momencie zostały obrócone o 90st.To samo dotyczy ogólnego kierunku pisania. Teksty z Uruk i Dżemdet Nasr najczęściej pisano na lekko wydłużonych tabliczkach których szerokość była większa od wysokości. Znaki były rozmieszczone w obrębie kuradratów lub prostokątów w sposób przypadkowy. Prostokąty układano w rzędy do czytania od prawej do lewej strony a kiedy jeden rząd był wypełniony poniżą zaczynano nowy. Gdy przednia strona tabliczki była już zapisana obracano ja z lewa na prawo i odwrotna stronę tabliczki zapisywano w ten sam sposób ale zaczynając rzędy od dołu do góry. Natomiast ok. 2000 roku przed nasza era sytuacja uległa diametralnej różnicy i tabliczki były najczęściej wyższe niż szersze a znaki zapisywano w podłużnych linijkach od lewej do prawej. W wielu przypadkach była to pojedyncza kolumna pisma na każdej stronie tabliczki, chociaż w niektórych sumeryjskich tekstach z okresu III dynastii Ur mogło znajdować się nawet 11 kolumn na każdej stronie.

Umiejętność pisania i czytania nie była w Mezopotamii szeroko rozpowszechniona. Pisarze podobnie jak wszyscy rzemieślnicy musieli przejść szkolenie po zakończeniu którego byli upoważnieni do używania tytułu „dubsar’ czyli pisarz. Stawali się tym samym członkami uprzywilejowanej elity społecznej którzy z wyższością mogli spoglądać na współobywateli. Zawodem pisarza opiekowała się sumeryjska bogini Nisaba. W późniejszych okresach jej miejsce zajął bóg Nabu z Borsippy. Podczas gdy inni bogowie byli symbolizowani przez zwierzęta lub gwiazdy jego symbolem był pisarski rylec. Naukę zaczynano w młodym wieku w e-dubba czyli domu tabliczek. Przypuszczalnie do szkoły posyłani byli wszyscy chłopcy z zamożnych rodzin. W Nippur jedna część miasta okazała się tak zasobna w tabliczki ze archeolodzy nazwali ja wzgórzem tabliczek. Jest to najprawdopodobniej dzielnica pisarzy. Pierwsza umiejętności jaka uczeń musiał posiąść było uformowanie tabliczki i posługiwanie się rylcem. Początkowe próby pisania uczeń wykonywał na dowolnym kawałku gliny ćwicząc odciskanie prostego znaku jakim byl pionowy klin oznaczający w sumeryjskim .ge* a w babilońskim „mihistu". Później zaczynał ćwiczyć pisanie podstawowego zestawu znaków. Uczeń po opanowaniu podstawowych znaków i ich wartości musiał następnie nauczyć się tysięcy sumeryjskich słów które były wyrażane przy użyciu więcej niż jednego znaku. Na tym etapie nauki uczeń był już przygotowany do uzyskania następnego stopnia wtajemniczenia który charakteryzował się pisaniem na tabliczkach o różnych kształtach rówiież okrągłych i bułeczkowatych. Nauczyciel zapisywał na nich zazwyczaj trzy linijki po jednej stronie tabliczki np. imiona bóstw czy przysłowia które następnie uczeń musiał przestudiować uważnie, następnie odwócić tabliczkę i odtworzyć to co napisał nauczyciel. Na koniec uczeń osiągał poziom kiedy to uczył się czytać i przepisywać literaturę sumeryjską .Nasza wiedze o pisarzach czerpiemy z tzw. kolofonów czyli tekstu umieszczonego na końcu tabliczek