56117

własności pojęciowe, ogólno-gatunkowe rzeczy, element czynny (morfa). Materia- element bierny. Materia i Forma są składnikami substancji. Materia nie istnieje samodzielnie, ale istnieją jedynie zespoły materii i formy. Tę teorię Arystotelesa nazwano hylemorfizmem-Materia pierwsza (pusta) bez formy jest ona podłożem zmian. Jest to czysta abstrakcja, która może być tylko ujęta przez umysł. Forma jest wtórnym składnikiem rzeczy. Ponieważ natura formy stanowi działanie, Arystoteles charakteryzował ją jako energię- akt. Materia jest potencją, możność-jest dyspozycją. Forma jest celem rzeczy, jest ich przyczyną.

Kres działalności Platona i Arystotelesa zbiegł się z czasem wielkiej transformacji ówczesnego świata, związanej z podbojami Aleksandra Wielkiego, które to położyły kres greckiej państwowości polis, a jednocześnie doprowadziły do spotkania i konfrontacji różnorodnych kultur ówczesnego Wschodu z filozofią grecką¹. Grecka kultura wyszła z tej próby zwycięsko, wyciskając głębokie piętno na życiu ówczesnego całego świata, zostając jednocześnie i przez niego wzbogacona, dając początek kulturze zwanej hellenistyczną. Jest to czas dalszego rozwoju filozofii, również wielkich przemian.

Następcy, uczniowie, kontynuatorzy Platona i Arystotelesa, skupieni przy założonych przez nich szkołach bardzo szybko zdradzili swych mistrzów. Zawęzili dorobek ich myśli, gubiąc jej oryginalność, rozwijając tylko niektóre aspekty, odrywając je od pierwotnej wizji i wypaczając. Następca Platona w Akademii - Speuzyp - odszedł od wielu rozwiązań swego mistrza, poddając je uproszczeniom i zmianom². Również i po nim kierujący Akademią Ksenokrates nie potrafił wyrazić w pełni Platonowego ducha i wyjaśnić oraz przybliżyć myśli, która uległa zaciemnieniu i u początku epoki hellenistycznej pełniła rolę raczej historyczną.

Podobny los spotkał myśl Stagiryty. Niezrozumiałość, często prowizoryczność i roboczy charakter pozostawionych przez myśliciela tekstów, inne zainteresowania uczniów, czy po prostu ich mierność szybko doprowadziły do zniekształceń i uproszczeń, aż po ostentacyjne odchodzenie i rezygnację z poznania myśli mistrza. Oryginalna, pełna myśl Arystotelesa zaczęła ulegać stopniowemu zapomnieniu, aż do czasu wydania jego dzieł przez Andronikosa z Rodos. Podkopywanie własnych fundamentów, płynąca z tego jałowość głoszonych tez czy problemów, zrodziły swego rodzaju filozoficzną pustkę, którą szybko zapełniły nowe, odpowiadające zmieniającym się potrzebom kierunki filozoficzne. Największe, najbardziej znaczące, działające bez mała po kres epoki antycznej to sceptycy, stoicy i epikurejczycy. One to zadecydowały o nowym, duchowym kształcie epoki.

W okresie po śmierci Arystotelesa największe znaczenie zyskały szkoły filozoficzne. Największy rozgłos zyskały trzy:

- epikurejska;

- stoicka;

1

   Zob. J. Gajda, Gdy rozpadły się ściany świata. Teorie wartości w filozofii hellenistycznej, Wrocław 1995, 33.

2

   Zob. G. Reale, Historia filozofii starożytnej. 111. Systemy epoki hellenistycznej, tłum.

E. I. Zieliński, Lublin 1999, 115-122.