56141

Cechy gnozy

-    człowiek osiąga zbawienie przez specjalną wiedza - gnozę

-    ezoteryczna wiedza o boskich planach zbawczych

-    ponad wiarą i rozumem - nie uznaje ich

-    spekulatywno - mistyczne myślenie

-    alegoryczna metoda wywodzenia koncepcji z Pisma św. (prawdy wiary jako symbole)

-    poznanie rodzi się ze specjalnego objawienia oświecającego tylko dla wybranych

-    dzięki niemu poznaje się naturę I cel życia - wyzwala się ze zmysłowości

-    dualizm świata i Boga, dobra i zła, ducha i materii - siły równorzędne

-    próba filozoficznej interpretacji wiary

-    praktyki ascetyczne

-    dwa pierwiastki - dobro (Bóg) i zło (materia) - między nimi istoty pośrednie - eony

-    potępienie materialności

Mędrcy chrześcijańscy wystąpili z całą mocą przeciwko gnostyckim koncepcjom, zdecydowanie broniąc prawdy o stworzeniu wszystkiego przez jedynego Boga i to jako dobrego: „Skoro świat jest taki, jakim go Ojciec z góry zaplanował, to stworzenie to jest dziełem godnym Ojca. (...) Głosić, że jest dziełem upadku i wynikiem ignorancji, jest przede wszystkim straszliwym bluźnierstwem”¹. Grecka tradycja filozoficzna stała się chrześcijaństwu niezbędna jako intelektualna baza przeciwstawienia się gnozie.

Sprzeczności gnozy z myślą chrześcijańską

-    przemienienie w symbole tego, co pismo podało jako fakty

-    uczynienie nauki teozoficzną i ezoteryczną, w przeciwieństwie do uniwersalizmu chrześcijańskiego

-    wielość bogów (eony)

-    skrajny dualizm ograniczający wszechmoc Boga

-    doketyzm (pozorne ciało Chrystusa)

Równie ostro przeciwko gnozie wystąpiła, przeżywająca wielki rozkwit i równolegle do chrześcijaństwa rozw ijająca się filozofia neoplatońska, sięgająca szczytu swego rozw oju w osobie Plotyna².

1

   Irewusz z Lyonu, Adversus haereses II. 3. 2. cyt za: Chwalą Boga tyjący człowiek. Wybór i komentarz J. Comby. D. Singles, tłum. W. Myszor. Kraków 1999. Zob. też: tamże.

I. 22. 1; II, 25. 2.

2

   Plotyn był zdecydowanie przeciwny gnozie. Zwalcza jej poglądy w 9. części II Enneady. Por. D. Dembińska-Siury, Plotyn dz. cyt. 15. Zob. też: G. Reale, Historia Filozofii starożytnej. IV, dz. cyt.492-495.