54179

6.2. Sądy lokalne

W okroić monarchii stanowej ulegają ogran*o**xu konęx-tiTK~jc sądów kas2teldń$klCh.Tfacą<iflesw-c uprawnienia na rzecz sądów grodzkich i sadów )uMy<-}*rtiivr. by w kotko okresu, w 14S4 r. ula zupełnej likwidacji Ograniczono «cż kompetencje sądu wojewody Sądził w run tmarmwan) pr/.c/ wojewodę ttitaa. a rnkrZab do niego Jurysdykcja nad 2* Jaru, woźnym: lądowymi oraz rzec/uwu sprawy sporne z zakresu miar i wag.

Nowymi sądami, powaałymt w okresie monarchii sta nowel były sad ziemski, sąd oprawcy sąd gnxlAi, sąd wiecowy i sąd podkunurskŁ

Sądy ziemskie powuały / iLwnythnadwornychsądów poszoccgólnyrii dadn*. 7. ocucm tworzono je także urn gdzie nie było kiedyś samudzfcincgo kj.ęstwa. W kuiuckwenąi ka/dr wojewódziwo i zfcnnij miało whsny sąd Ziemski Sąd obicżdzał swój okręg i zatr/yracpe aę w szeregu nniclsrowo&tu-h sąd/i sprawy z m.ci5cowo$o prrylcgaląryi h do mkjso roku sądowego. U' ter sposób po wsiał podział państwa na raiwaiy sadowe. Terminy w któryś h sądził Md Jńemzkl nazywano roczkami Od 1451 r. roczki odbywały *ę crtrry rury do toku, uprzedni CtęjcieJ. V skład sądu ziemskiego wchodzili sędzia i podsędek lra/a:i zasada# cy) oraz pisarz i woźny. Początkowo sądy te ujdały przy udziale asesorów. kińtay w Mak>po!y.v byłi powoływani prze/, sędziego ( 4-6 szlachciców), zaś w Wielko-|mbce rekrutowali się spośród wyższych urzędnik (iw. V cugu XV w.. nzyąpiły ulotne /mary w składzie tego sadu. Zanikli asesorowie, a kandydatów na suro wKka sędziego . podsędka zaczęły wybierać Mimiki. Do kompetencji sądów ziemskich nulczaK wszysdde sprawy w których w chankirr/r pozwanych wy*ę-powała szlachta osiadła, z wyjątkiem spraw aaatnertonych dla innych sądów Sąd oprawcy - ju*tyęj«nusza był sadem do którego uprawnień należało ściganie i sądzenie pracacpców agrazafccych porządkowi p ihiW znemu, lice względu na przynależno*; stanową Oprawcy, nazywani ckłcjalnle tustyetanu-oami. łączyli w swym reku funkcc polttylnr <!ctlc*e i sądowe ju* od sdiyłiu XIv w. występuje przeciwko nim wdacfiia. Na początku XV w-, słali się oprawcy juz Jedynie urzędnikami policyjnym i ścigającymi przołępców i stawiający nri iifc przed sądami grodzkimi Uraędy te zanikły całkowicie w drugiej połowie XV w

Sąd grodzki maczc|$ądst3ro$clnski. Wyksiak-tsięz kompetencji sądowych Maimy genrrałnego Od prxvątk<Vw XV w. starostów zastępowali w tych sądach mianowani przez ruch buigtabłowie lub podsłarości. sądzący wraz z sędzia grodzkim. Sąd grodzki był właściwy we wszystkich (prawach w których pozwanym hrł nbdtdr nicodadły Narkn miał prawo sądzenia szlachty osiadłej wyprawach z.iw oletedi artykułów grodzkich (starościńskich). Zgodne ze statutem na rek itr z 1423 r wliczano do nkłi rustępujair |»ze*lep«wu |*«.Ifulr nie, ratunek na dnirfur pubhcznej, napad zbrojny na dom i zgwałcenie kobiety Malto Mii len Iw) właściwy we wszysikk.li sprawach nie przekazanych wyraźnie innym \41i1v11 Do >iarosKW gn «bfcich należała też egzekucja wyroków wszystkich sądów w wypadku gdy obciążony wyrokiem sam lub na polecenie woźnego sądowego, wyroku nic chnal wykonać. Sądy grodzkie przyjmowały również iki swoich kuag wpisy wieczyste 1 czadowe Te pwrursze musiały dla swej waźnokd byó przeniesione do lotąg arki ziemskiego Księgi sądów grodzkich otwarte były codziennie (2 wyjątkiem świat), zaś ruki tych sadów odbywały s* zazwyczai 006 tygodni L czasem doszło do podziału teł JWyrocii rui sąd Oudłciurn) i urząd grodzki (oTRoum). ten ostatni przyjmował tylko wpisy u.<tmdC2ed woli.

Sąd wiecowy był sądem wyższym. W Maiopohoe sądowi temu prawo dnkzyf wojewoda, a w Wlkopołscc starosta. Asesorami byli wysocy urzędnicy ziemscy. V sądzie tym uc/esCucrrlt też. >ędzta, podsędek i ptsnzitądu ziemskiego, kiórzy prowaddii od strony formalnej proces przed sądem wiecowym. Sądy wiecowa sądziły sprawy możnowladców, sprawy o dobra dziedziczne, spawy odesłane praca sądy ziemskie i sprawy o naganę sędziego Sądy te zanikły w drugie] połowie XV w. w /.wtą/ku / demokratyzacją państwa i mnnąrą mb śicdnicj szbchty Sąd podkomorski l>ył nhik.wy w sprawach o rozgraniczenie dóbr szła-checkich. Sądził w nim sam podkomorzy, lub wyznaczeni prarz niego komornicy. Swr sesje odbywał na miejscu sporu.