59825

Sjrejo|o|»ięjgp^    spolec yeństwa

W obrębie różnych teorii filozofii i socjologii można wyróżnić przynajmniej kilka koncepcji mających różne znaczenie i zasięg, a traktujące o roli i miejscu jednostki ludzkiej w społeczeństwie i roli społeczeństwa w kształtowaniu jednostki. Główne koncepcje to:

-    naturalistyczna

-    teologiczna

-    socjologiczna

Koncepcja naturalistyczna związana z XVIII wieczną tradycją oświeceniową brała u punktu wyjścia koncepcję natury ludzkiej rzekomo niezależnej od społeczeństwa i pierwotnej w stosunku do niego. Samo społeczeństwo miało być produktem swoistej umowy między suwerennymi i odrębnymi jednostkami. Koncepcja ta opierała się na dwóch mitach. Pierwszy mit znany pod nazwą „stanu naturalnego” oznacza taki stan ludzkiego życia na ziemi, w którym jednostki żyją w izolacji od siebie, na sposób anarchiczny, obdarzone kompletną autonomią. Drugi mit nieodłączony od pierwszego jest fikcją, że ludzie niezadowoleni z niepewności i brutalności życia w sferze natury postanowili już się z tym nie godzić, porozumiewając się co do pewnych konwencji i reguł wspólnego życia pod jakąś formą rządu, który by zastąpił anarchię i zniósł ich izolację oraz autonomię.

Teologiczna koncepcja jednostki i społeczeństwa u ujęciu tradycyjnym zakłada, że człowiek stanowi dzieło boskie, zaś społeczeństwo jest z woli opatrzności utworzoną unią jednostek, zróżnicowaną ze względu na swą doskonałość. Głosi ona, że człowiek tworzy historię i kulturę dzięki temu, że uczestniczy w życiu społeczeństwa. Osobowość ludzka jest dziełem Stwórcy, jest też rezultatem samokształcenia się człowieka oraz oddziaływaniem na niego naturalnego środowiska, w którym żyje. Na gruncie teorii laickich (świeckich) twierdzi się, że koncepcja teologiczna głosząca iż człowiek jako twór Boga rodzi się „ludzki” (co odróżnia człowieka od zwierzęcia) jest sprzeczna z koncepcją socjologiczną, która zakłada, że jednostka ludzka zyskuje wymiar człowieczeństwa dzięki życiu w społeczeństwie. Stąd wyciąga się wniosek, że życie społeczne w zależności od przyjętej koncepcji ma różne znaczenie dla procesu rozwoju jednostki ludzkiej. W ujęciu teologicznym nie odgrywa ona większej roli, zaś w ujęciu socjologicznym jest ona warunkiem istnienia jednostki jako istoty społecznej.

Koncepcja teologiczna zaś jest prawdziwa, gdy tłumaczy genezę pochodzenia oraz przeznaczenia istoty ludzkiej. Zwolennicy koncepcji teologicznej utrzymują, że obydwie koncepcje (socjologiczna i teologiczna) są słuszne, ale patrzą z różnych stron na człowieka, ujmując go w innej płaszczyźnie:

-    jedna mówi o pochodzeniu

-    druga o jego rozwoju

Nie mogą więc sobie przeczyć. Przeciwnie, uzupełniają się wzajemnie przyczyniając się do stworzenia pełnej prawdy o człowieku. Człowiek rodzi się „ludzki”, a pełnię swego rozwoju osiąga dopiero dzięki społeczeństwu.

Socjologiczna koncepcja człowieka i społeczeństwa, a zwłaszcza jej zwolennicy o orientacji racjonalistycznej i materialistycznej zakładają, że człowiek jest istotą społeczeństwa. Koncepcja ta kładzie nacisk na rolę czynnika specyficznie ludzkiego, pracy produkcyjnej, dzięki której w miejsce biernego przystosowania do przyrody (charakterystycznego dla świata zwierzęcego) pojawia się swoiście ludzka forma przystosowania - produkowanie przyrządów przez ludzką gromadę.