64721

Dynamika społeczna

Zasadniczą częścią socjologii Comte'ajest dynamika społeczna, zdefiniowana jako „teoria koniecznego i ciągłego rozwoju ludzkości”. Rozważania na ten temat rozpoczyna Comte od analizy czynników, które wzywają na kierunek i szybkość rozwoju społecznego Rozwój ten stanowi ostatrue wielkie ogniwo w procesie ogólnego rozwoju przyrody, od ciał nieorganicznych poprzez organiczne aż do powstania funkcji intelektualnych i moralnych. W rozwoju ludzkości zaznacza się coiaz większa przewaga cech intelektualnych i moralnych nad cechami zwierzęcymi. Jakie czynniki decydują o szybkości tego rozwoju? Comte wyróżnia dwa rodzaje takich czynników: podstawowe i wtórne.

Do czynników wtórnych należą rasa i klimat, którym Comte przypisuje wszakże niewielką doniosłość. Większy wpływ wywiera przeciętna długość życia ludzkiego. Gdyby życie człowieka trwało zbyt długo, postęp uległby zupełnemu zahamowaniu wskutek opozycji instynktów konserwatywnych, przejawiających się najsilniej u ludzi podeszłego wieku. Z drugiej strony, zbyt krótkie życie byłoby również przeszkodą w rozwoju społeczeństwa wskutek przesadnego dążenia do innowacji właściwego wiekowi młodzieńczemu, ewolucja społeczna nie da się pogodzić ze zmianami zbyt szybkimi lub zbyt powolnymi. Pewien wpływ na rozwój społeczeństwa wywiera również wrodzona człowiekowi skłonność do działania i do szukania zadowolerua. Dalej, wśród czynników wtórnych Comte wymierna przyrost ludności, jako że przyczyrua się on do wzrostu podziału pracy. Duża gęstość zaludnienia stwarza trudności w^r zaspokajaniu potrzeb, mnoży przeszkody, a zatem pobudza do przezwyciężarua ich i daje asumpt do rozwoju cecli intelektualnych i moralnych człowieka.

Lecz wszystkie te czyruiiki mogą tylko przyśpieszyć lub opóźnić rozwój społeczny, nie wyznaczają natomiast jego kierunku. Czynnikiem decydującym, będącym „zasadą" rozwoju społeczeństwa, jest dla Comte’a rozwój intelektualny. Chociaż inteligencja wymaga bodźca ze strony pożądań, namiętności i uczuć, to jednak postępu w całości swojej dokonuje się pod jej kierownictwem. Analiza statystyczna wykazała, że organizm społeczny utrzymuje się dzięki oparciu o pewne poglądy. Zmiana w poglądach musi więc wywierać przemożny wpływ na kolejne modyfikacje życia społecznego.

Comte odrzucił więc to, co zbliża Saint-Simona do materializmu historycznego, a mianowicie przekonanie o wpływie warunków ekonomicznych. Teza jego jest czystym idealizmem historiozoficznym. Przyjąwszy taką tezę Comte rozumuje dalej, że w lustorii umysłu najważniejsze są pojęcia ogólne i najbardziej abstrakcyjne, gdyż one to świadczą o stopniu zaaw^uisowarua rozwoju intelektualnego. System pojęć najogólniejszych to system pojęć filozoficznych. Analizując zatem systemy filozoficzne możemy zbadać rozwój społeczeństw', które je wytworzyły. Przyjęcie tezy o takim stosunku między rozwojem umysłu a rozwojem ludzkości pozwoliło Comte'owi zastosować do dynamiki społecznej prawo trzech stadiów' rozwojowy ch Każdemu etapowi rozwoju umysłu ludzkiego odpowiadają z korueczności uuie fonny sztuki, gospodarki, polityką i ustroju społecznego. Społeczeństwo przechodzi więc przez okresy:

a)    teologiczny,

b)    metafizyczny

c)    pozytywny

Rozwój społeczny jest także połączony z doskonaleniem się ludzkości, a więc jest postępem. Postęp to fakt stwierdzony lustoryczme i na podstawie obserwacji. „Postęp jest zdążaniem do celu określonego, choć nieosiągalnego, przez serię etapów' wyznaczonych koniecznością". Comte odrzuca entuzjastyczny optymizm Condorceta i nie uznaje tezy o nieograniczonym doskonaleniu się człowieka. Stwierdza w^rszakże na podstawie analizy lustorycznej, że w miarę rozw^roju społecznego funkcje intelektualne biorą górę nad uczuciami i popędami, a altmizm nad egoizmem, zwiększa się liczba ludzi, usprawniają się instytucje i rozszeiza zakres wiedzy. Comte tue rozstrzyga pytania czy postęp społeczny jest także postępem moralnym. Chociaż jest przekonany, że tak. to jednak nie sądzi, by nauka mogła ten problem rozwiązać.