65203

Czas w społeczeństwie

Dynamiczne ujęcie życia społecznego jako nieustannej aktywności ludzi, dokonujących się ciągle zmian i toczących się procesów nadaje dużą wagę zagadnieniu czasu. Czas jest w takim ujęciu niezbywalnym aspektem rzeczywistości społecznej. W odczuciu potocznym czas jest jakąś nieokreśloną substancją, w obrębie której toczą się ludzkie żyde i wszelkie procesy. Jest kontekstem wszelkiej rzeczywistośri, emanacją naturalnego porządku rzeczy. Filozofowie potraktowali czas nie tyle jako cechę świata, ile jako sposób myślenia o świeae, właśawą ludziom metodę organizowania obserwacji i doświadczeń, lub, jak określał to Immanuel Kant, „kategorię poznania". Socjologowie, a zwłaszcza przedstawidele klasycznej francuskiej szkoły socjologicznej • Emile Durkheim, Marcel Mauss, Henri Hubert, Marcel Halbwachs -przesunęli badanie czasu na jeszcze inną płaszczyznę. Uznali mianowide, że czas jest „faktem społecznym", emanacją żyda społecznego, w^rytwarza się dzięki kolektywnym ludzkim formom bytowania. Jest nie tyle uniwersalną kategorią poznania, ile konstruktem społecznym. Ale równocześnie oddziałuje zwrotnie na ludzką zbiorową praktykę, regulując i ukierunkowując ludzkie działania. Czas wyraża rytm żyda społecznego, ale równocześnie rytm ten wyznacza. Związany z rozmaitymi kulturami, czas przybiera różne postad. Jest zrelatywizowany kulturowo, a zatem i historycznie. Różne społeczeństwa, jak mawiali twórcy szkoły francuskiej, „żyją w różnych czasach". Co więcej, dotyczy to także mniejszych całośd w obrębie społeczeństw' - grup, organizacji, a nawet różnych dziedzin żyda społecznego - rodziny, ekonomii, polityki itp., które cechują się swoistym odczuwaniem czasu.

W takim ujędu czas nie jest substancją, lecz siedą relacji odzwierdedlających, ale także kształtujących szczególne, temporalne zależności między zjawiskami, zdarzeniami czy działaniami społecznymi. Najważniejsze to relacje trzech typów: następstwa „przed i po", linearne sekwencje unikalnych i nie powtarzających się zdarzeń zmierzających w' pewnym kierunku oraz cykle zdarzeń powtarzalnych, powracających po jakimś okresie do pierwotnego kształtu.

W rozdziale tym, przyjmując podejście Durkheimowskie, poddamy analizie socjologiczne pojęcie czasu, najpierw jako kontekst, w którym przebiegają wszelkie zjawiska społeczne, a następnie jako szczególnie istotny, definicyjny wręcz komponent zmiany społecznej.