65226

Instytucjonalizacja odmianą morfogenezy

Morfogeneza może przybierać cztery odmiany, w zależności od tego jaka struktura lub jaki aspekt struktury jest przedmiotem kształtującego wpływu działań. Można mówić, po pierwsze, o ekspansji struktury interakcyjnej, powstawaniu i rozbudow'ywaniu się sied stycznośd, kontaktów, więzi, łącznośd między jednostkami. Wyobraźmy sobie filmowy obrazek z westernu, jak powstaje nowa osada na Dzikim Zachodzie; czy z bliższej perspektywy - jak w niemal szczerym polu powstawało miasto Nowa Huta. A w mniejszej skali, jak tworzy się społeczność nowo zasiedlonego bloku czy krąg koleżeński w domu akademickim. Wreszae w skali najmniejszej, jak wiążą się dwie rodziny przez małżeństwo swoich dzied czy jak powstaje grupa zabawowa na podwórku. Można badać, po drugie, krystalizację struktury interesów, powstawanie i pogłębianie się hierarchii nierówności, przywilejów i upośledzenia. Jak to się dzieje na przykład, że w grupie kolegów ktoś zyskuje szczególny autorytet, staje się nieformalnym przywódcą, a inni podporządkowują mu się we wszystkich sprawach? Albo w jaki sposób w małej zbiorowośa lokalnej obrotny przedsiębiorca bogad się, inwestuje, uzależnia od siebie innych, prowadzi wystawny tryb żyda, wchodzi do lokalnej elity, zostaje senatorem?

Czy wreszae, jakimi drogami artysta, sportowiec, uczony wybija się ponad innych, zyskuje popularność, sławę, zajmuje miejsce w panteonie „wielkich? Można analizować, po trzede, artykulację struktury idealnej, powstawanie i zakorzenianie się standardowych przekonań, poglądów, idei, mitów, stereotypów'. Jak dochodzi do wytworzenia się konsensu grupowego czy nawet szerzej - ogólnospołecznego, dotyczącego pewnych tematów? Jak na przykład pewna wizja Boga rozpowszechnia się, zakorzenia i utrwala w zbiorowośd ludzi wierzących; w Kośdele czy sekde religijnej? Jak rodzi się ideologia rewolucyjna i ogarnia szerokie masy upośledzonych i zbuntowanych? Dlaczego wśród członków jednego narodu powstaje i zyskuje szeroką akceptację wykrzywiony, uproszczony, karykaturalny obraz innego narodu - stereotyp etniczny? I można wreszae, po czw-arte, rozważać instytucjonalizację struktury normatywnej, pow^rstaw'anie i utrwalanie się norm społecznych, wartośa, ról. Ten mechanizm został przez socjologów zbadany stosunkowa najlepiej. Poświęcimy mu zatem więcej uwagi.