65273

globalizacji kulturowej czy, dokładniej mówiąc, amerykanizacji kultury. Wtedy całe społeczeństwo może wymagać resocjalizacji: nauczenia się nowych stylów żyda, obyczajów, ideałów.

Ważny obszar, w którym toczą się procesy socjalizacji, to polityka. Ludzie podlegają socjalizacji politycznej, to znaczy wdrażają się do pewnej kultury politycznej, reguł gry obowiązujących w sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się przeważnie raz w żydu. Ale w społeczeństwie ulegającym głębokim, przełomowym zmianom politycznym trzeba się często uczyć na nowo. Mówimy dziś w Polsce, że wszyscy uczymy się demokracji. Bo nie wystarczy wprowadzić wybory, parlament, urząd prezydencki. Potrzeba jeszcze demokratów, to znaczy obywateli gotowych do uczestnictwa w systemie demokratycznym, do korzystania z jego instytucji. Demokracja bez demokratów to stan kuriozalny. A reguł demokratycznego uczestnictwa trzeba się właśnie nauczyć, przyswoić je sobie, głęboko internalizować, zanim demokracja zacznie działać naprawdę. Trzeba wiedzieć, jak troszczyć się o sprawy publiczne, jak interweniować w obronie interesów czy wartośd, jak i po co głosować, jakie ma się powinnośd wobec państwa, do kogo pisać petycje, gdzie protestować itp. To właśnie musi przynieść socjalizacja do nowego ustroju politycznego.

Szczególna odmiana socjalizacji to wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych. Ludzie uczą się wzorów, norm i wartości kontr kulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Można tu mówić o kontrsocjalizacji. Żeby zostać przestępcą, trzeba przyswoić szczególne wartośd i zawiesić normalnie obowiązujące. Trzeba wyrobić sobie pogardę dla dobra innych, zabić w sobie odruch współczuda dla czyichś strat czy derpienia, zanegować nienaruszalność czyjegoś żyda i zdrowia. Trzeba też nauczyć się szczególnych norm, w^rzorów działania, stylów żyda, sposobów mówienia, jakie w świecie przestępczym obowiązują. Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowiskach przestępczych przeważnie w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy deszą się prestiżem czy sławą, i dla nowych adeptów' stanowią żydowe ideały.

Kiedy omawialiśmy zagadnienie grup odniesienia, wprowadziłem jeszcze jedno pojęcie -socjalizacji antycypującej i jej odmiany - snobizmu. Przypomnę, że chodzi o taką sytuację, gdy ktoś, nie będąc jeszcze członkiem danej grupy czy nie zajmując jeszcze danej pozycji społecznej, identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry maksymalnie upodobnić się do członków' tej grupy czy do osób zajmujących takie pozycje. Liczy na to, że przyniesie mu to łatwiejszy akces i akceptację. W tym przypadku kultura typow^ra dla grupy lub kategorii zawodowej zaczipui kształtować jego zachowanie, mimo że do nich jeszcze nie należy. Ulega socjalizacji niejako na wyrost, antycypując przyszłą przynależność. Przytaczaliśmy przykłady młodych ludzi pragnących akceptacji w gangach młodzieżowych czy świeżo bogacących się biznesmenów szukających uznania w środowiskach elitarnych. Często przedmiotem socjalizacji stają się powierzchowne elementy kultury: sposoby ubierania się, mówienia, rekwizyty materialne, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Często też dochodzi do przejęcia wzorów w ich skrajnej postaci, przerysowania pewnych reguł w myśl powiedzenia: „bardziej papiescy niż sam papież". Wtedy efekt może być przeciwny do zamierzonego, prowadząc do pogardy, szyderstwa czy odrzucenia ze strony środowisk, do których się tak usilnie aspiruje.

Wspomnieć trzeba o ciekawej formie socjalizacji, która przebiega jakby w przeciwmym kierunku niż normalnie, i dlatego może być określona jako socjalizacja odwrotna. Zazwyczaj