65279

przychodzi list: „Panie profesorze, czy mógłby Pan napisać mi opinię o 50% gorszą. Bo ta, którą dostałem, byłaby u nas dobra na stanowisko profesora, a staram się tylko o asystenta. Gdybym tak wspaniałą opinię pokazał, komisja by mnie odrzuciła, bo opinia nie jest adekwatna do stanowiska". Napisałem mu więc opinię średnią, został asystentem, a dziś, po latach i przejściu odpowiednich szczebli, z właściwymi dla nich kolejnymi opiniami (!), jest już profesorem.

Otóż w aktualnym konglomeracie pozycji każdej osoby są takie, które są istotne dla zajęcia kolejnej pozycji w sekwencji, inaczej - które zwiększają lub zmniejszają szansę jej uzyskania. Oczywiście dotyczy to tylko pozycji osiąganych a nie przypisanych. Sekwencja pozycji związanych z wiekiem zależy przecież tylko od upływu czasu i wyroków biologii. Ale przy pozycjach osiąganych o które trzeba się ubiegać, ich objęde zależeć może od pozycji, jaką już zajmujemy, z której, mówiąc przenośnie, „startujemy". Gdy jestem doktorem filozofii, mam szansę zostać adiunktem, gdy się habilitowałem, otwiera mi to drogę do profesury. Gdy jestem referentem, zwiększa to szansę zostania szefem działu, potem kierownikiem biura. Gdy jestem konduktorem, będę pewno kiedyś rewizorem, a potem kierownikiem pociągu. Może być również i tak, że swoistą „trampoliną" do objęcia jakiejś wyższej pozycji mogą być pozycje treściowo odległe, nie z tej samej sekwencji albo nawet z odmiennego kontekstu społecznego. Nazywamy je wiedy pozycjami zewnętrznymi, w odróżnieniu od tych, które mieszczą się w obrębie sekwencji czy kontekstu i które nazwiemy wewnętrznymi. W badaniach nad małymi grupami zauważono na przykład, że zostać przyw^ródcą jest łatwiej komuś, kto niezależnie od pozycji w grupie i awansu wewnętrznego zajmuje już wcześniej poza grupą pozycję o wysokim prestiżu albo przynoszącą wysokie dochody, albo dającą znaczny stopień władzy. Taka osoba wnosi niejako te atrybuty swoich zewnętrznych pozycji jako „posag" do grupy, która je uznaje i bierze pod uw^ragę przy wyłanianiu przywódcy. Podobnie o zdobyciu intratnych posad decyduje czasami przynależność partyjna kandydata. Może to być nawet sformalizowane, jak w systemie tzw. nomenklatury w krajach realnego socjalizmu, gdzie istniała cała lista stanowisk, które zająć mogli tylko członkowie partii komunistycznej. Pewne sekw^rencje kariery mogą być zwyczajowo zastrzeżone dla określonej rasy czy grupy etnicznej. W USA pierwszy Murzyn pojawił się w lidze baseballa dopiero w latach trzydziestych XX wieku, a pierwszy murzyński mistrz golfa (Tiger Woods) dopiero pod koniec stulecia. Szansę zostania laureatem Nagrody Nobla, uzyskania wysokiego stanowiska w rządzie czy prezesury w korporacji przemysłowej są ciągle - mimo sukcesów ruchu feministycznego - nieporównanie większe dla mężczyzn niż dla kobiet. Takie pozycje, które zwiększają szansę zajęcia innej pozycji w sekwencji pozycji czy karierze zawodowej, nazwiemy pozycjami predestynującymi. I odwrotnie, takie, które utrudniają albo nawet zamykają dalszy krok kariery, nazwiemy pozycjami dyskryminującymi.

Działanie ludzkie rekonstruuje się w ramach tzw. modelu woluntarystycznego. Działające podmioty stawiają sobie i usiłują zrealizować cele. Dysponują określonymi środkami i dokonują wyboru sposobu postępowania w świetle: a) okoliczności sytuacyjnych jakie postrzegają, b) wartości, norm i idei, jakie w^ryznają. Działania odbywają się w^r kontekście społecznym, w którym podmioty zajmują określone pozycje i realizują przepisane role normatywne. Pozycje-role tworzą złożone i powiązane wzajemnie całości, systemy społeczne.