65327

Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech omówionych dotąd kategorii - działania masowe, zachowania zbiorowe i działania zbiorowe - to tzw. ruchliwość pozioma. Pojęcie ruchliwości poziomej albo przestrzennej oznacza przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej. Odróżniamy je od pojęcia ruchliwości pionowej, np. aw^ransu, który oznacza przechodzenie na wyższe szczeble społecznych hierarchii. Ruchliwość tego drugiego rodzaju będzie przedmiotem analizy w późniejszych rozdziałach.

Ograniczając się do ruchliw^rośd poziomej, trzeba odróżnić trzy najważniejsze formy, w jakich występuje: migracje, turystykę, dojazdy do pracy. Niezależnie od powodów, jakie popychają ludzi do decyzji o emigracji - zarobkowych, politycznych, religijnych * mogą to być działania całkowicie indywidualne, które dopiero dzięki swojej masowości uzyskują wymiar społeczny, na przykład oznaczają pojawienie się w kraju docelowym wielkiej zbiorowości poszukujących pracy albo miejsca osiedlenia, lub odwrotnie, wyludnienie i drenaż zasobów pracowniczych kraju, z którego emigranci pochodzą. Ale emigracja może często przeradzać się w zachowania zbiorowe, na przykład masowe ucieczki uchodźców w wyniku brutalnych czystek etnicznych, tłumne obozy przesiedleńców, zbiorowe akty rozpaczy czy protestu przeciwko swojej sytuacji. Wreszcie może też przybierać charakter działań zbiorowych, gdy ludzie podejmują decyzje o emigracji w^rspólnie, w grupie czy szerszej wspólnocie, wyznaczają cel, organizują się, mobilizują zasoby, przygotowują środki transportu lub nielegalnego przerzutu. Pojawiać się mogą całe organizacje, legalne i nielegalne, wspomagające emigracje tego rodzaju, np. współorganizow^rane przez Floriana Znanieckiego Stowarzyszenie dla Ochrony Emigrantów w Polsce międzywojennej czy chińskie grupy mafijne organizujące dzisiaj nielegalny przerzut uchodźców z Azji do Europy Zachodniej.

Inna forma ruchliwości poziomej, turystyka, stanowi dzisiaj dzięki rozwojowi środków transportu, otwardu granic politycznych i uzyskaniu przez znaczne segmenty społeczeństwa pewnych rezerw' zasobów finansowych niezwykle popularny i masowy sposób okresowego przemieszczania się. I tutaj zauważamy trzy możliwe odmiany działań. Kiedy ludzie indywidualnie decydują się odwiedzać odwieczne centra światowej turystyki czy jakieś szczególnie modne w danym momende miejsca, pojawiają się działania masowe turystów' podróżujących jakby obok siebie, ale nie razem, które mają oczywiśde swoje zagregowane skutki dla ekonomiki krajów przyjmujących, firm transportowych, organizacji turystycznych, a także żyda codziennego lokalnych mieszkańców'. Masowe nagromadzenie turystów w^r pew-nych popularnych miejscach, np. miejscowośdach uzdrowiskowych, rodzi rozmaite zjawiska z kręgu zachow^rań zbiorowych - tłok, tłum, kolejki, korki komunikacyjne, konkurencję o miejsca parkingowa, stoliki w^r restauracjach skraw^rek piasku na plażach -notał)ene często odbierające w^rartość samym przeżyaom turystycznym. Wreszae, turystyka przybiera także coraz powszechniej charakter zorganizowany, grupowy, z wyraźnym celem, programem, kierow^rnictw'em, a więc staje się przejawem działań zbiorowych.

To samo można powiedzieć o powszechnych dzisiaj, zwłaszcza w' okolicach wielkich

zurbanizowanych aglomeracji, dojazdach do pracy. I tutaj występuje troistość: masowych, ale podobnych i występujących nawet o tych samych godzinach indywidualnych działań pracowników, towarzyszących temu nieuchronnie zagęszczeń działań w przestrzeni, prowadzących do zachowań zbiorowych, oraz zorganizowanych działań zbiorowych od