65331

(węgla, ropy, gazu); w piątym ujarzmia energię atomu. Poziom rozwoju kultury w każdej z faz można, zdaniem White’a, mierzyć formułą P ** E x T, gdzie E to ilość zużywanej energii, a T wydajność środków technicznych przetwarzających energię. W ten sposób dokonuje się pełna, choć chyba pozorna, obiektywizacja kryterium postępu.

Inny antropolog amerykański, Julian Steward, w książce pt. Teoria zmiany kulturowef kwestionuje możliwość tworzenia teorii na temat kultury „w ogóle", podkreślając ogromną wielość i zróżnicowanie konkretnych kultur. Nie oznacza to jednak, że antropolog jest skazany na idiografizm, czysto opisowe odzwierciedlanie szczegółowych sytuacji historycznych. Steward postuluje budowanie antropologicznych teorii „średniego zasięgu", dotyczących kultur typowych reprezentatywnych dla pewnych obszarów czy epok. O typie kultury decyduje charakter instytucji dla niej centralnych (w odróżnieniu od peryferycznych). Najczęściej te instytucje centralne to technologia i ekonomika. Wtórny, peryferyczny charakter mają na ogół formy organizacji politycznej i społecznej oraz rozpowszechnione ideologie. W rezultacie powstaje „teoria ewolucji multilinearnej", rekonstrukcja wielu różnych linii, wzdłuż których rozwijały się kultury ludzkie, a także określone aspekty kultur (ekonomika, sztuka, religia itp.).

Ewolucja ogólna to tendencja systemów' społeczno-kulturowych do rosnącej złożoności, bogatszej organizacji wewnętrznej i zwiększonej adaptacyjnośd w^r stosunku do środowiska. Tendencja ta występowałaby w^r pełni, gdyby systemy takie były wzajemnie izolowane, rozwijały się tylko w-edług własnych wewnętrznych praw'. W rzeczywistości występuje dyfuzja, przenikanie się, wzajemne oddziaływanie wielu systemów. I to wprowadza odchylenia od ogólnej zasady. Pojawia się zróżnicowanie „gatunków kulturowych", z których każdy przechodzi „ewolucję szczegółową".

Jedną z socjologicznych koncepcji ewolucji konstruuje amerykański socjolog Gerhard Lenski, zwłaszcza w pracach Power and Prwilege i Humań Socie-ties*. Podobnie jak Morgan czy White, Lenski jest deterministą technologicznym. Twierdzi, że podstawowy, napędowy czynnik ewolucji kryje się w dziedzinie technologii. Ale tę ostatnią rozumie inaczej niż poprzednicy. Decydujące dla technologii są nie rodzaj czy ilość przetwarzanej energii, lecz zasoby i sposoby przetwarzania informacji. Kryterium rozwoju jest wzrost zasobów' informacji, a zwłaszcza informacji technologicznej - służącej opanowywaniu i wykorzystyw^raniu świata materialnego przez człowieka. Rozwój ludzkości przeszedł cztery stadia, wyróżniające się charakterem stosowanej informacji; w pierwszym dominuje genetyczny (pozaświadomośdowy) zapis i przekaz informacji przez dziedziczenie biologiczne; w drugim - pojawia się uczenie się indywidualne, za pośrednictwem świadomości; w trzecim ludzie zaczynają używać znaków - traktować pewne naturalne zdarzenia jako sygnał zajścia innych w czwartej - odkrywają tajemnice konwencjonalnych konstruowanych symboli, tworzą język służący porozumiew^raniu się, kodyfikowaniu informacji i jej transmisji do przyszłych pokoleń. Technologia jest podstawow'ym czynnikiem determinującym system społeczny, wpływa ona bezpośrednio na charakter ekonomiki, ta z kolei na charakter polityki, a w rezultacie - na formy dystrybucji dóbr (strukturę nierówności społecznej). Biorąc te wszystkie czynniki pod uwagę, w ich przyczynowej sekwencji, można wyróżnić takie kompleksowe typy społeczeństw, następujących kolejno po sobie w toku ewolucji: a) łowieckie i zbierackie, b) proste ogrodnicze, c) rozwinięte ogrodnicze, d) rolnicze, e) przemysłowe. Szczególnym typem, niejako linią boczną