76063

stwa^{1 2}. Należy także jednak zauważyć, że również to samo prawo naturalne może obwarować możliwość zawarcia małżeństwa dodatkowymi warunkami, jak np. wprowadzając zakaz zawierania małżeństwa pomiędzy bliskimi krewnymi^s. Zawarcie małżeństwa ma charakter społeczny, stąd też różne wspólnoty, zarówno religijne, jak i świeckie, obwarowują zawieranie małżeństwa dodatkowymi przepisami, które, chociaż nikomu nie odbierają prawa do małżeństwa, to jednak de facto stawiają wymagania, od których zależy uznanie w danej społeczności konkretnej pary osób za małżeństwo, ze wszystkimi tego skutkami formalnymi. Warunki te mają różny walor. Jedne z nich są wymagane do ważności (ad validitatem), inne mają znaczenie tylko dla legalności (ad liceitatem) zawarcia małżeństwa, czy to z punktu widzenia samych nupturientów, czy to z punktu widzenia działania przedstawiciela państwa, społeczności czy wspólnoty religijnej.

W Kościele katolickim przez legalność sakramentu należy rozumieć zgodność jego zawarcia z prawem kościelnym. Łacińskie słowo „licite" użyte w kan. 1066 KPK z 1983 r. oznacza „słusznie, w sposób dozwolony, zgodnie z prawem, godziwie".

Nielegalność zawarcia małżeństwa (a więc sprawowanie z naruszeniem prawa kościelnego) niekiedy powoduje jego nieważność, z tym że sankcja nieważności musi być wyraźnie dołączona do normy kanonicznej³ (np. pobłogosławienie małżeństwa, pomimo istnienia przeszkody zrywającej). Istnieje jednak cały szereg przepisów, na podstawie których nie można za-

1

KPK/83, kan. 1103, KKKW, kan. 825 omawiający kwestie przymusu i bojaźni w kontekście nieważności małżeństwa, wątpliwości rozstrzygnęła odpowiedź Papieskiej Rady do Spraw Interpretacji Tekstów Prawnych z dnia 25 listopada 1986 roku (AAS 79 (1987) s. 1132). Zgodnie z jej odpowiedzią nieważność małżeństwa z racji przymusu jest zakorzeniona w prawie naturalnym.

2

^s KPK/83, kan. 1091 § 4, KKKW, kan. 808 § 3. Zob. także Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. z 1964 nr 9 poz. 59 z późn. zm.), art. 14. § 1: „Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo (...)"’.

3

KPK/83, kan. 10, KKKW, kan. 1495: „Jedynie te ustawy należy uznać za unieważniające lub uniezdalniające, które wyraźnie postanawiają, że akt jest nieważny, albo osoba niezdolna.”

2