77114

Akly administracyjne to dokumenty, wydawane w celach zapewnienia normalnego funkcjonowania administracji i innych urządzeń państwa, a więc cala władza wykonawcza państwa (np. nominacje urzędników', przywileje na jannarki)

Akta sądów nabierają znaczenia, gdy czynności sądowe są wykonywane przez specjalnych urzędników królewskich, a nie ptzez samego króla (księcia), ptzez co sądownictw'0 uzyskuje strukturę terytorialną. Zadecydowało to, że sądownictwo centralne i terytorialne musiało rozbudowywać zarówno swe kancelarie jak i registraturę, aby zachować na piśmie ślad dokonanego procesu i wydanego wyroku. Z biegiem czasu kompetencje sądów rozciągnięto z tej racji na sprawy prywatne i niesporne, które dzięki wpisaniu do ksiąg sądowych nabierały mocy publicznej Dokonywał się podział sądów na sądy stanowe. Nie wszędzie kompetencje sądów terytorialnych były równorzędne z kompetencjami sądów centralnych Stąd też akta owych sądów budzą szczególne zainteresowanie. Np. w Anglii rozszerzenie kompetencji sądownictwa centralnego (królewskiego) przez Henryka II spowodowało upadek sądownictwa terytorialnego i stąd rolle (rolls) - księgi sądu królewskiego (curia regis). Podobne zjawisko wystąpiło we Francji gdzie kompetencje sądu królewskiego w XIII wieku skoncentrow ał jeden z jego organów' - Parlament Inaczej sprawa wyglądała w Polsce, gdzie właściwie kompetencje sądownictwa królewskiego i centralnego były niewielkie, a to w wyniku jurysdykcji sądów grodzkich i ziemskich w zakresie spraw niespornych. Stąd duże znaczenie posiadają u nas akta tych sądów'.

Dokumentacja przedstawicielstw stanowych (parlamentów) powstaje równocześnie z ich narodzinami Są to protokoły z ich obiad, jak również podejmowane ptzez nie uchwały. Posiadamy obfitą dokumentację angielskiego Parlamentu, francuskich Stanów Generalnych, niemieckiego Reichstagu, czy hiszpańskich Kortezów W Polsce obrady sejmu nie były protokołowane, uchwały zaś były publikowane w fonnie konstytucji.

Dokumentacja samorządów stanowych to akta wytwarzane przez miasta i duchowieństwo.

Opisy majątków to dokiunentacja me tylko wielkiej i średniej własności, ale także drobnej własności prywatnej. Tak np.:

-    niemieckie Urbare, Urbarien polskie lustracja, inwentarz

oddają to samo zjawisko.

Jest to dokumentacja przede wszystkim praw własnościowych a tylko niekiedy stanowi ona dokumentację dochodów' czerpanych z owej własności. Można wyróżnić kilka gatunków źródeł.

Poliptyki lub poliptychy ( grec Poliptikon) to wczesnośredniowieczne opisy nieruchomej własności patrymonialnej lub kościelnej, wywodzące się z późnorzymskich katastrów' (ksiąg podatkowych) Miały one kształt poliptyku czyli kilku kart ze sobą połączonych. Z punktu widzenia prawa byty one dokumentem stwierdzającym prawo do posiadania opisanego w nich majątku oraz dochodów z nim związanych. Rozróżniamy dw'a typy poliptyków:

-    descriptio breve - gdy daje dokładny opis wsi z liczbą łanów, nazwiskami poddanych i ich dzieci, szczegółowym wykazem czynszów, świadczeń

-    descriptio villarum - gdy daje jedynie sumaryczny wykaz wsi należących do domeny. W Polsce nie są one znane

Instyhtcje kościelne zaczęły sporządzać nie bez wpływu jednak poliptyków, inwentarze swych dóbr z odnotowaniem tytułów prawnych ich nabycia. Są to tak zwane indykulusy