Status radnych gminy - reprezentanci swoich wyborców, przed przystąpieniem do sprawowania mandatu składają ślubowanie, podstawowym obowiązkiem radnego jest kierowanie się dobrem wspólnoty samorządowej gminy, ma obowiązek utrzymywania stałą więź z mieszkańcami, organizacjami mieszkańców. Radny jest pośrednikiem pomiędzy wspólnotą mieszkańców a Radą Gminy. Radny nie jest związany instrukcjami wyborców, przyjmuje tylko propozycje. Radni mają obowiązek brać udział w pracach rady gminy itp. Uprawnienia radnych - tworzenie klubów radnych, klubom przysługują uprawnienia opiniodawcze, wnioskodawcze odnoszące się do organizacji i trybu działania rady gminy. Funkcja radnego ma charakter społeczny, radny nie jest zatrudniony na podstawie stosunku pracy, nie mniej jednak radny może otrzymywać prawo do diet i zwrotów kosztów służbowych, z tym wiąże się prawo do zwolnienia z pracy, w celu brania udziału w pracach organów gminy. Radny korzysta ze szczególnej ochrony prawnej, która dotyczy osoby radnego i jego stosunku pracy, zgodnie z ustawą radny korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, rozwiązanie stosunku pracy z radnym wymaga uprzedniej zgody rady gminy, rada gminy ma obowiązek odmówić udzielenia takiej zgody, jeżeli podstawą rozwiązania stosunku pracy są zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu radnego.
Wygaśnięcie mandatu radnego:
Wygasa wraz z wygaśnięcie kadencji/funkcjonowanie całej rady gminy. Nie ma możliwości odwołania jednego radnego - tylko całą radę gminy. Przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego z mocy prawa: odmowa złożenia ślubowania przez radnego
w przypadku nie złożenia w terminie oświadczenia o swoim stanie majątkowym.
Zrzeczenie się mandatu
Naruszenie ustawowego zakazu łączenia tego mandatu z wykonywaniem pewnych funkcji czy prowadzeniem określonej działalności Wybór na wójta
Utrata prawa wybieralności lub stwierdzenie braku tego prawa w dniu wyboru Śmierć radnego
Rada gminy stwierdza wygaśnięcie mandatu w drodze mandatu, uchwała deklaratoryjna o wygaśnięciu mandatu.
a) wójt/burmistrz (w miastach) /prezydent (miasto o liczebności powyżej 100 tysięcy mieszkańców, lub w miastach mniej liczebnych jeśli taka była tradycja przed reformą) - organ wykonawczy gminy, zwłaszcza względem rady gminy - wykonuje uchwały rady gminy. (Europejska Karta Samorządu Lokalnego, wydana przez Radę Europy, chciałaby żeby wójt był tylko i wyłącznie organem wykonawczym rady gminy).
Wójt jest funkcjonariuszem publicznym, podlega szczególnej ochronie prawnej, a przestępstwa związane z pełnieniem tej funkcji są karane surowiej.