Impuls do pogłębienia integracji europejskiej w ramach Wspólnot często wychodził z ich instytucji. Szczególnie zasłużone dla dalszego zjednoczenia kontynentu są: Komisja Europejska, skąd wychodziły projekty dotyczące pogłębienia integracji oraz Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który w swych orzeczeniach zdefiniował między innymi zasady bezpośredniej skuteczności i pierwszeństwa prawa stanowionego w ramach Wspólnot Europejskich.
Ważną instytucją w ramach Wspólnot Europejskich stał się Parlament Europejski, wywodzący się ze Zgromadzenia Parlamentarnego przewidzianego w Traktacie EWWiS. Od 1979 roku, w którym odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego zyskuje on na znaczeniu w strukturach europejskich. Pariament w 1984 roku przedstawił projekt "Konstytucji Unii Europejskiej". Powyższy dokument wskrzesił ideę europejskiego państwa federalnego, choć podkreślał uzależnienie przyszłej Unii od Państw Członkowskich. Projekt zwiększał także znacznie uprawnienia samego Parlamentu.
Choć reakcje na projekt były w poszczególnych krajach były bardzo zróżnicowane (pozytywnie odniosły się do niego m. in. Parlamenty Francji i RFN, natomiast odrzucił go Parlament Duński), stanowił on poważny impuls do prac nad pogłębieniem integracji. Rada Europejska (zebranie szefów państw i rządów Państw Członkowskich) na szczycie w Fontainebleau powołała dwa komitety w celu opracowania reformy Wspólnot; pierwszy do spraw reformy instytucjonalnej, drugi dla "Europy narodów". Efektem prac obu komitetów było zwołanie Konferencji Międzyrządowej w celu rewizji traktatów, która z kolei opracowała poprawki do traktatów założycielskich później nazwane Jednolitym Aktem Europejskim.
Jednolity Akt Europejski (JAE) był ważnym krokiem w kierunku Unii Europejskiej, choć pozostawał daleko za zmianami proponowanymi