1352738148

91

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Świat jako całość przedstawia system elementów, od siebie nawzajem zależnych. Żaden z tych elementów ani ich całość nie zawiera w sobie wystarczającej racyi istnienia i stąd wynika potrzeba przyjęcia Istoty niezależnej, najdoskonalszej, od której inne pochodzą, czyli Absolutu. Jeżeliby zestawić'kategorye: materyalności i duchowości z jednej strony, a kategorye : zależności i niezależności z drugiej i zapytać o doniosłość tych dwóch par kategoryi, to w^rypadnie odpowiedzieć, że kategorye: zależności i niezależności są najważniejsze. Zrozumiał to Herbert Spencer, mimo trudności, jakie się mu nasuwały (str. 19). Pojęcie Istoty bezwzględnej, niezależnej, istniejącej z siebie, pozwala umysłowi rozwiązać najważniejsze problemy, odnoszące się do wszechświata i do życia ludzkiego.

II. Pogląd na świat powinien mieć następujące cechy: jednolitość, jasność i pewność. Tak objektywna rzeczywistość jak i właściwości naszej struktury duchownej wymagają, aby pogląd na świat był: (1) jednolity (einheitlich). Pogląd ten musi prowadzić do jednej ostatniej Zasady (Grund) i principium rzeczywistości, do wzniosłej Jedności, od której pochodzi cały świat z mnogością i rozmaitością zjawisk. Bez cechy ednolitości nie mógłby pogląd na świat wytłó-maczyć dziwnej harmonii, istniejącej w świecie, ani też uczynić zadość istotnym potrzebom poznającego umysłu. Tu jest zapewne najgłębsze źródło walki między monizmem a dualizmem i pluralizmem.

Autor ,,Hauptprobleme der W eltanschauung'^c uznaje pewne dążenia monizmu, jednak wykazuje równocześnie, że monizm w tern znaczeniu, w jakiem dziś go się pojmuje, przekracza właściw⁷e sobie granice (str. 29).

(2) . Drugą cechą poglądu na świat ma być : jasność (Klarheit) Jasność polega na świadomem i wyróżniającem poznaniu poszczególnych cech pojęcia .(str. 39).

(3) . Trzecią cechą poglądu na świat ma być: pewność (iGewiss-heit). Przynajmniej w najważniejszych punktach pogląd nasz powinien być pewny, wolny od hipotez (str. 44). Los niektórych współczesnych teoryi, wątpliwości, wahania i smutne objawy społeczne, które im towarzyszą, są aż nadto dobitnem świadectwem na to, że ludzkości nie wystarczają błędne ogniki, lecz potrzeba pewnego, trwałego oparcia (str. 45, 46).

Prawdziwym i w⁷ najszlachetniejszem znaczeniu jednolitym jest ten pogląd na świat, który prowadzi nas do poznania istnienia i właściwej natury Najwyższej Zasady bytu i przez to zaspokaja nasze