1352738154

97

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

mówimy, jest ich bowiem tak wiele, że trzebaby całą. rozprawę o tern napisać.

Wobec pochwał, na które zasługuje każdy rozdział, każda niemal stronica w ,,Die Hauptprobleme der Weltanschauung*\ tylko drobnem wyda się to, co uważamy za usterki. I tak wyrażenie: „Die Wirklichkeit ist ndmlich eine und gewiss“ (str. 44) wymaga pewnego wyjaśnienia. Jeżeli weźmiemy na uwagę stosunek poznawanej rzeczywistości do nas, to trzeba przyznać, iż : „Die Wirklichkeit ist ge-wiss‘\ ale autor w tekście, z którego cytowane zdanie jest wyjęte, chce podać cechy rzeczywistości, niezależnej od nas i następnie wnioskować, że takie cechy, jakie ma rzeczywistość, powinien posiadać również pogląd na świat. Nasze przedstawienie rzeczywistości musi tej rzeczywistości odpowiadać, nie wynika z tego jednak wcale, jakoby wszystkie cechy naszego poznania (a więc n. p. takie, jak: pewność, niepewność, prawdopodobieństwo) miały być zarazem cechami rzeczywistości, od naszego poznania niezależnej. Jeżeliby wnosić cechę pewności w rzeczywistość, a potem znowu wymienioną cechę w tej rzeczywistości odnajdywać, możnaby się narazić na niebezpieczeństwo : ,,circulus“ w rozumowaniu. Z tego, co powiedzieliśmy, nie wynika jednak, jakobyśmy nie uznawali, że pogląd na świat ma odznaczać się pewnością (Gewissheit). Co do meritum twierdzenia, zgadzamy się najzupełniej z autorem, iż pogląd na świat ma posiadać cechę pewności, chodzi nam tylko o sposób przeprowadzenia kwestyi.

Uderza także w pracy X* Klimkego niedocenienie znaczenia pluralizmu. Zapytać się można, czy niema pewnej przesady w twierdzeniu : „Der Plurcilismus verzichtet, streng genommen, auf jedes phi-losophische Verstdndnis der Weltwirklichkeit und des Wellgeschehens“ (str. 125). Recenzent nie podpisałby tych słów, a jest rzeczą wątpliwą, czy autorowi łatwo byłoby znaleźć poza monistami wielu myślicieli, którzyby na to zdanie w całej rozciągłości się zgodzili. Autor sam zresztą mówi, iż możliwe jest takie połączenie, iż przyjmuje się jedno principium przyczynowe, a więcej konstytutywnych (str. 123).

Podając charakterystykę pluralistycznych kierunków zbyt mało odróżnia autor poglądy atomistycznego materyalizmu od monado-logii i spirytualizmu. Przy ,,einfache, beharrliche Atome der Kraft-zentren^iC spotykamy jako cechy składowe pluralizmu wieczność i nie-stworzoność elementów: „diese Beinselemente sind ewig und uner-schaffenⁱ⁽ (str. 124); cecha ostatnia odnosi się do atomów Demo-

7

P. P. T. CXXXI.