Odnosi się do procesu tworzenia wyrażenia o treści wynikającej z systemu języka.49 Chodzi więc o astosowanie języka bez uwzględnienia sytuacji oraz uczestników aktu mowy. Aspekt lokucyjny obejmuje akt fonetyczny (czyli artykulacja dźwięków wchodzących w zakres danego języka), akt fatyczny (czyli posługiwanie się tymi dźwiękami w sposób zgodny ze słownikiem i regułami
gramaty cznymi)
i
akt retyczny (posiadanie przez wypowiedź własnego sensu i odnesienia)
50
Aspekt illokucyjny wyraża intencję mówiącego, więc to, co chce osiągnąć przez dane
wypowiedzenie
51
Illokucję danego wypowiedzenia przedstawia na przykład obietnica, prośba oraz
ostrzeżenie. Wartość illokucji mierzona jest w kategoriach skuteczności (zwanej też fortunnością)
Ostatni aspekt zwany efektem perlokucyjnym polega na tym
?
jaki
wpływ wywiera dane
wypowiedzenie na odbiorcę. Ten aspekt związany jest z ubocznymi, wtórnymi rezultatami aktu komunikacyjnego. Efektami perlokucyjnymi
mogą
być
przykład
rozbawienie, obraza
zlekceważenie oraz inne mentalne i emocjalne zmiany wywołane u odbiorcy.
Koncepcja Austina została skrytykowana przez J. Searle'a, który w swej propozycji
uwzględnił parametry, według których można dokonać podziału aktów illokucyjnych: cel komunikacyjny danego aktu mowy
ukierunkowanie aktu mowy, stosunke między aktem mowy i rzeczywistością stan mentalny nadawcy role pełnione przez nadawcę i odbiorcę
Na ich podstawie Searle wyróżnił pięć głównych typów aktów mowy:
1. asertywy - ich celem jest przedstawienie sądów o stanach rzeczy (konstatacje, wątpienie, przysięganie)
2. dyrektywy - ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę, skłonienie go do działania (rozkazy, prośby, pozwolenia)
3. komisywy - ich celem jest podjęte przez nadawcę zobowiązanie wykonania szeregu działań wyrażonych w zawartości zdaniowej (obietnice, zobowiązania)
4. ekspresywy - wyrażają warunek szczerości aktu mowy - stany psychiczne, emocjalne (gratulacje, kondolencje)
5. dekiaratywy - ich celem jest wywołanie za pomocą pewnych wypowiedzi określonych stanów rzeczy w stosunkach społecznych (mianowania, odwołania, ogłoszenia).
49 Tamteż
50 Skowronek K.: Reklama. Studium pragmalingwistyczne. Instytut Języka Polskiego, Kraków 1993.
51 Tamteż
21