1352738698

366 WADIM KOZYNOW

Innymi słowy, L. Timofiejew w cytowanym fragmencie swojego artykułu mówi już nie po prostu o „rysach odrodzenia” w rosyjskiej literaturze rozpatrywanej epoki, lecz w ten czy inny sposób konstatuje zasadniczo renesansową naturę kształtującego się w Rosji realizmu. I jest to zupełnie słuszne.

Czasy od końca XVII do drugiego 30-lecia XIX w. były epoką powstawania i rozwoju rosyjskiego realizmu renesansowego; ukoronowanie tej epoki to twórczość Puszkina i młodego Gogola (głównie jego opowieści „ukraińskie”). O żadnym realizmie krytycznym nie może tu być nawet mowy.

Renesansowy realizm w Rosji ma charakter głęboko swoisty — zarówno dzięki samej swoistości Rosji (która, ściśle biorąc, nie jest krajem czysto europejskim, lecz łączy w sobie cechy kulturowe Europy i Azji), jak i dzięki temu, że rosyjskie odrodzenie opierało się na 200-letnim już doświadczeniu rozwoju nowej literatury na Zachodzie. Jednakże w podstawowych cechach typologicznych literatura rosyjska od XVII w. do pierwszego 30-lecia XIX w. pokrewna jest zachodnioeuropejskiej literaturze epoki odrodzenia.

Decydującą podstawą tej epoki i na Zachodzie, i w Rosji była względna jedność, „równowaga” narodu, jednostki i państwa. Mówiłem już o tym. we wspomnianych wyżej artykułach. Jedność ta bynajmniej nie usuwała ostrych i nawet zaciętych sprzeczności między państwem a narodem oraz między państwem a jednostką, ale tak czy inaczej znalazła dobitny wyraz — jeśli mówić o Rosji — iw stworzeniu jednego z największych miast świata, Petersburga (oraz wszystkiego, co się z nim wiąże), i w pełnej rozmachu działalności „naszego pierwszego uniwersytetu” — Łomonosowa, i zwłaszcza w wojnie ojczyźnianej lat 1812—1815.

Jako kontrargument mógłby mi ktoś przypomnieć, powiedzmy, puga-czowszczyznę i los Radiszczewa. Po pierwsze jednak, i powstania chłopskie, i tragiczne konflikty między jednostką a państwem są w równym stopniu charakterystyczne dla odrodzenia zachodnioeuropejskiego. Z drugiej zaś strony, nie należy zapominać, że Pugaczow, aby zespolić wokół siebie szerokie warstwy ludu, musiał dopiero ogłosić się zdradziecko obalonym prawowitym przywódcą państwaRadiszczew natomiast został zesłany w sytuacji, gdy odbywała się rewolucja francuska, i po 10 latach, nie tylko powrócił do Petersburga, ale otrzymał też dość wysokie stanowisko państwowe. Pisał wtedy (i chyba nie należy podejrzewać go o nie-szczerość):

^w Puszkin zanotował swoją rozmowę z uralskim Kozakiem: „Opowiedz mi, prosiłem D. P’janowa, jak to Pugaczow był twoim przybranym ojcem na weselu. — Dla ciebie to Pugaczow, odpowiadał starzec gniewnie, a dla mnie to był wielki ho-sudar Piotr Fiodorowicz”.