2165574404

Okres Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego 43

Województwo augustowskie było w porównaniu z zachodnimi województwami Królestwa niesłychanie słabo uprzemyłowione, niemniej powstaje tu osiem niewielkich ośrodków przemysłu włókienniczego. W Jedwabnem, Wiźnie i Stawiskach istnieją manufaktury magnackie, a w Tykocinie, Nowogrodzie, Szczuczynie, Augustowie i Sejnach — zakłady mieszczańskie [19], Podjęta przez rząd próba osadzenia tkaczy w Łomży w domach specjalnie dla nich zbudowanych — nie powiodła się. Natomiast lepsze rezultaty osiąga Pac, zakładając w Raczkach fabryki serwet i obrusów i osadzając tam rzemieślników. Leżący na południe od Augustowa Sztabin staje się terenem interesującego eksperymentu. Ówczesny właściciel tych dóbr, K. Brzostowski, otrzymuje je w stanie zupełnego opuszczenia; zagospodarowuje je i uprzemysławia, zakładając m.in. hutę szkła, hutę żelaza w oparciu o miejscowe rudy darniowe (huta ta pracowała na zamówienie dyrekcji budowy kanału) i uruchamiając produkcję maszyn rolniczych. Rozwój dóbr zaczął się po 1820 r., po śmierci Brzostowskiego w 1854 r. nastąpił upadek całego przedsięwzięcia⁴⁰.

Liczba ludności miast województwa augustowskiego nie wykazuje dużego zróżnicowania ich wielkości. Żadne z miast nie miało więcej aniżeli 5 tys. mieszkańców, przy czym największym ośrodkiem miejskim województwa był w 1825 r. Tykocin (ponad 4 tys. mieszk.), dość ożywiony ośrodek targowy i węzeł komunikacyjny. Spośród pozostałych miast wyróżniały się szybko rosnące Suwałki (3,7 tys.), Augustów (3,6 tys.), Sejny (3,5 tys.) i Łomża (3,3 tys.). Należy zaznaczyć, że te cztery miasta wyróżniały się także wysokim dochodem rocznym. Wszystkie były ośrodkami targowymi (zwłaszcza Suwałki) i odznaczały się stosunkowo wysokimi wskaźnikami wzrostu zaludnienia. Szczególnie silny rozwój Sejn wiązał się z ulokowaniem w nich siedziby diecezji, przeniesionej tu w 1817 r. z Wigier. Dawny klasztor dominikański stał się do 1839 r. siedzibą szkoły wyższej (późniejszego gimnazjum) i seminarium duchownego. Sejny zawdzięczały zatem swój rozwój rozbudowie funkcji usługowych, Suwałki — administracyjnych, Augustów — ożywieniu inwestycyjnemu, inne miasta — funkcjom typowym dla ośredków lokalnych. Częstotliwość jarmarków,

<0 L. Pietrusiński, Krasnybór czyli Sztabin i hr. Karol Brzostowski, Warszawa 1863, s. 71. Obok rozbudowy gospodarki, eksperyment Brzostowskiego obejmował szeroko zakrojoną akcję wychowawczą i oświatową, tworzenie kas samopomocy itp. Po swej śmierci Brzostowski zapisał cały majątęk chłopom, przeprowadzając ich uwłaszczenie. Fundacja została wprawdzie potem zrujnowana, jednakże pamięć o nim przetrwała do dziś dnia, przy czym w okolicy Augustowa spotkałem się ze szczególnie dobrą opinią o mieszkańcach okolic Sztabina, którzy jeszcze przed ostatnią wojną mieli wyróżniać się, wśród sąsiadów, wyższym poziomem moralnym.