2165574628

Wreszcie, nauki w okresie wypełniania i realizowania paradygmatu - stawiają na dojrzałość, doświadczenie, opanowanie warsztatu, natomiast nauki w stanie kryzysu międzyparadygmatycznego lub nauki pre-paradygmatyczne - na młodość. Jest to odbicie bardziej ogólnej prawidłowości, i wiek sprzyja konserwatyzmowi, a radykalizm jest prawem młodości. Jak zauważał już Thomas Kuhn (1962) twórcy nowych paradygmatów to albo uczeni młodzi, albo przynajmniej młodzi stażem w dyscyplinie, do której przeszli lub na której pograniczach czynią przełomowe odkrycia. Substytutem funkcjonalnym młodości biologicznej może być działanie na pograniczach nauk.

Każda z wymienionych grup dyscyplin ma swoje, szczególne wymogi funkcjonalne. Mogą je zaspokoić młodzi lub starzy, dysponujący różnymi atutami. Atrybuty młodości to: innowacyjność, oryginalność, ryzyko, pewna ignorancja i naiwność, krytycyzm, wysoka motywacja osiągnięć. (Atut młodości to też bardziej powierzchowny, ale za to szeroki dostęp do aktualnej literatury. U starszych coraz większa specjalizacja wymaga zogniskowanej selekcji. Najstarsi czytają już tylko i redagują do wydań pośmiertnych własne prace!)

Atrybuty seniorów to: doświadczenie, intuicja (skrystalizowany zapis doświadczenia), zasób wiedzy, perfekcja warsztatowa, rozsądek, dystans, obiektywizm, bezpieczeństwo pozycji i „spoczywanie na laurach”, a stąd słabsza motywacja do dalszych osiągnięć.

KOMPLEKS RÓL NAUKOWYCH I SEKWENCJA RÓL W TOKU KARIERY

W środowisku naukowym występuje wielość ról, których obejmowanie przez uczonych jest w pewien sposób skorelowane z ich wiekiem. Często występuje prawidłowa sekwencja ról w toku kariery naukowej. Najważniejsza jest rola badawcza: kwintesencja roli uczonego, warunek przynależności do środowiska naukowego. Na ogół występuje jako pierwsza i trwale towarzyszy dalszym stopniom kariery.

Rola dydaktyczna i popularyzatorska wymaga doświadczenia i wielkiego zapasu wiedzy przychodzącego z wiekiem. Stanisław Ossowski pisał o kilku kręgach rozumienia. Możliwość wytłumaczenia innym to jego zdaniem najwyższy stopień rozumienia (Ossowski 1965). Artykulacja, precyzja, jasność, systematyczność wykładu jest efektem długoletniego doświadczenia. Dobra dydaktyka wymaga zapasu wiedzy znacznie wykraczającego poza to, co się wykłada. Nie przypadkiem wybitni badacze-przyrodnicy dopiero w późnym wieku wydają podręczniki swojej dyscypliny (Feynman).

Rola organizacyjna czy administracyjna - na wysokich szczeblach zarządzania nauką na ogół preselekcjonuje starszych. Występuje fenomen „gerontokracji” w nauce i to z dwóch powodów. Po pierwsze, rekrutacja - w zdrowych warunkach społecznych - oparta jest na wcześniejszych osiągnięciach, sławie, autoryte-

WIEK UCZONYCH A SPOŁECZNA STRUKTURA NAUKI

67