2165574638

- rówieśnika, jak to było możliwe, że w swojej karierze z tuzin razy zmieniał z sukcesem obszar badawczy, odpowiedział po prostu: „nowy pomysł - nowy człowiek, gdybym miał jak w Niemczech stały zespół współpracowników, nigdy by mi się to nie udało i całe życie robiłbym pewnie to samo”.

Efektywnościowy system, który zapewnił amerykańskiej nauce niekwestionowane pierwszeństwo w świecie, wymusza ciągły ruch, ale równocześnie tworzy bezpieczne enklawy dla wielkich umysłów. Natomiast w Niemczech środowisko nauki jest statyczne, hierarchiczne i niedrożne, ze zgubnymi skutkami dla kreatywności. W Polsce sytuacja jest jeszcze gorsza, między innymi dzięki zachowanemu po PRL podziałowi nauki na niekompatybilne piony. W naszej części świata paradoksalnie zdarza się, że obecność wielkiego uczonego może z powodów wyłącznie strukturalnych całkowicie zablokować kariery innych wybitnych osób w jego najbliższym otoczeniu. W XIX w., za czasów Maxa Plancka, nie stanowiło to zbytniego zagrożenia, wiek później natomiast powoduje masowy exodus naukowców z Niemiec i Anglii do USA, gdzie rozległość rynku umożliwia szybkie kariery i wczesne usamodzielnienie naukowe. Ameryka jest jednak zupełnie inna, o czym wiedział już Alexis de Tocqueville, inna tak bardzo, że amerykańskiego systemu w naszej socjalnej i podzielonej na drobne, zatłoczone państwa Europie wprowadzić się w żaden sposób nie da, o czym - w przeciwieństwie do naszych rodzimych naprawiaczy nauki - Europa już wie, poszukując, jak dotąd nieskutecznie, jakichś kompensacyjnych euro-mechanizmów.

Jako problem numer jeden w Europie stawia się więc potrzebę wypracowania systemu, który pozwalałby młodym doktorom na wczesne usamodzielnianie się, a więc wczesne przekraczanie łimesu oddzielającego naukową młodość od tego, co jest po drugiej stronie. Zapomina się przy tym, że skuteczne rozwiązanie problemu pierwszego natychmiast wygeneruje problem drugi, gdyż młodo usamodzielnieni ludzie będą aktywni przez bardzo wiele lat, co w przypadku, gdy nieskoń czony wzrost nie jest możliwy (a nie jest) szybko doprowadzi do sytuacji, że żadne dalsze awanse nie będą już możliwe i nastąpi powolne starzenie się całej populacji. Wspominał o tym demograficznym efekcie prof. Sztompka.

Rozwiązania są tylko trzy i podam je bez komentarza, z wyjątkiem uwagi, że wszystkie są niedobre, co już potwierdziła praktyka Można zmniejszyć ustawowo wiek emerytalny profesorów (metoda brytyjska). Można też tworzyć ad personam, a więc przywiązane do nazwiska, niedziedziczne, dobrze uposażone warsztatowo pozycje profesorskie dla kierowanych na szybką ścieżkę awansu młodych ludzi (metoda nowoniemiecka). Można wreszcie przyjąć, że uprawianie nauki powinno stanowić dla większości czasowy epizod życia, a stopnie naukowe uzyskuje się po to, by otworzyć drogę do kariery w pozanaukowych obszarach aktywności, a tylko bardzo nielicznym pozwolić na pozostanie w systemie (metoda staroniemiecka).

KONFLIKT POKOLEŃ CZY INTERESÓW?

77