3784493353

czy wspomnienia z Peerelu. I coraz trudniej było je wydobyć z popadającego w ruinę pałacu w Rudnie pod Warszawą, siedziby TPR Pałac, dzierżawiony przez Towarzystwo, nigdy nie był przystosowany do przechowywania i udostępniania zbiorów, a z czasem zamienił się wprost w karykaturę miejsca na archiwum. Gdy w 1997 roku wypożyczyliśmy stamtąd kilkadziesiąt wspomnień, musieliśmy je, po otrzepaniu z kurzu i mysich bobków, wietrzyć przez wiele dni - już wtedy były materiałem toksycznym.

Wielokrotnie apelowałem do władz TPP, by zabezpieczyły swoje zbiory. Samo Towarzystwo szacowało, że obejmują one 200 tysięcy indywidualnych zapisów (głównie plonów tematycznych konkursów na dzienniki czy wspomnienia, organizowanych w powojennej Polsce) - co stanowiło największą tego typu polskojęzyczną kolekcję. Przedstawiciele państwowej służby archiwalnej deklarowali pomoc Towarzystwu w opiece nad zbiorem. TPP wszystkim odmówiło.

Pod koniec 1999 roku odmowa ta zyskała nowy wymiar. Przy kolejnej naszej próbie dotarcia do zbiorów okazało się, że jest to już niemożliwe. Zrujnowany pałac w Rudnie został sprzedany prywatnemu właścicielowi, a całą kolekcję przeniesiono do nieogrzewanego garażu w pałacowym parku. Dostępu do garażu nie było, pusty teren wokół niego zamknięto, pilnowały go agresywne psy. Nikt z TPP nie uznał, iż jest to sytuacja do natychmiastowej zmiany; przez dwa lata nie zrobiono nic, nawet nie skontaktowano się z nowymi właścicielami.

Latem 2002 szukałem w jednym z warszawskich wydawnictw oryginału wspomnień starego Kaszuby z Nowych Polaszek, które ukazały się w latach 70., w oficjalnej, ocenzurowanej antologii. Przedstawiciel wydawnictwa przyznał, że w trakcie jego dwukrotnych przeprowadzek wszystkie stare oryginały nadesłanych tekstów wyrzucono, zapewne także ten, którego szukam. Myśl o tym, że ktoś spokojnie wyrzuca na śmieci oryginalne (w tym wypadku - jak się dowiedziałem od rodziny - jedyny rękopis) świadectwo historyczne, nie mając przy tym poczucia, że dokonuje barbarzyństwa, zaczęła mnie prześladować także w kontekście Rudna: te tysiące „Kaszubów” leżące w garażu! To dało rodzaj przeczucia, że trzeba tam pojechać.

14 września 2002 razem z Piotrem Jakubowskim, ówczesnym dyrektorem Ośrodka KARTA, pojechaliśmy do Rudna. To był pierwszy deszczowy dzień po kilku tygodniach suszy. Chodziliśmy po wsi, pytając o kogoś, kto by nas wpuścił na teren pałacu. W jednym z domów odnaleźliśmy opiekuna terenu. Nawet nie musieliśmy się przedstawiać ani specjalnie namawiać, zachowywał się tak, jakby na nas czekał. Otworzył bramę (psów nie było) i zaprowadził pod garaż.

Przed budynkiem, na prowizorycznie rozłożonych deskach, były ustawione dwie ogromne pryzmy papieru, przykryte płachtami folii, po której płynęła woda deszczowa.

Okazało się, że nastali tu niedawno właściciele rozpoczęli latem remont garażu. Nie wiedzieli, co to za papiery zalegają tę niewykorzystywaną przestrzeń. Nie wyrzucili ich od razu, gdyż dostrzegli wśród nich książki, które