7648594519

Pozytywizm 201

wymi czynnikami nadprzyrodzonymi, lecz coraz bardziej zastępuje je przez te byty czy uosobione abstrakcje, których wprowadzenie — zaiste charakterystyczne — dało pochop do częstego nazywania metafizyki ontologią”⁵⁷. Zatem nie zmienia się przedmiot, ale sposób wyjaśniania zjawisk. Comte jest przekonany, że „ta dwuznaczna, zasadniczo niekonsekwentna filozofia zachowała podstawowe zasady systemu teologicznego, ale straciła jego siłę i niezmienność”⁵⁸. Nie przeszkadza to w powszechnym panowaniu pojęć ontologicznych, co — zdaniem autora Rozprawy o duchu filozofii pozytywnej — „stanowi dzisiaj najpoważniejszą przeszkodę do ostatecznego zapanowania prawdziwej filozofii”⁵⁹. Krytyka dwóch faz poprzedzających „prawdziwą filozofię” ma również na celu ukazanie doniosłości trzeciej, ostatniej fazy, to znaczy fazy pozytywnej. Leszek Kołakowski tak charakteryzuje zmianę nastawienia charakterystyczną dla tej fazy: „Pozytywna faza rozwoju umysłowego tym się, między innymi, odznacza, że w odróżnieniu od metafizycznej nie próbuje odpowiedzieć inaczej na pytania fazy teologicznej, ale same te pytania porzuca, demaskując ich jałowość i werbalny charakter”⁶⁰. Paradoksalnie rzecz ujmując, pozytywizm ujawnia tu swój charakter kantowski, choć oczywiście faza pozytywna jest daleka od nauki samego Kanta⁶¹. Widać to szczególnie wówczas, gdy ujawnia się rezultat filozofii pozytywnej: „Rezultatem pozytywnego ducha jest nie tylko pewność w tym znaczeniu, w jakim w ogóle pewność dostępna jest człowiekowi, ale także zniesienie pewności pozornej i pokornej satysfakcji, jaką daje używanie nie kontrolowanych empirycznie słów, oznaczających owe »bóstwa« metafizyczne”⁶². Twórca pozytywizmu zauważa natomiast: „Filozofia pozytywistyczna chełpi się tym, że nie zna wewnętrznej natury jakiegokolwiek ciała”⁶³. Nie wolno ponadto zapominać, że metafizykę pojmuje Comte jako „rodzaj chronicznej choroby, którą przejść musi w rozwoju umysłowym zarówno indywiduum jak ogół. Stanowi ona naturalne przejście od dzieciństwa do dojrzałości”⁶⁴.

U podstaw pozytywizmu Comte’a tkwi też przekonanie, że ludzki umysł winien być wiernym odzwierciedleniem porządku rzeczy i dzięki

⁵⁷    A. Comte: Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej..., s. 11.

⁵⁸    Ibidem, s. 12—13. Nieco dalej zaś stwierdza: „Metafizyka jest wiec w gruncie rzeczy pewnego rodzaju teologią”. Ibidem, s. 13.

⁵⁹    Ibidem, s. 15.

⁶⁰    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 62.

⁶¹    Zob. B. Skarga: Kwintet metafizyczny. Kraków 2005, s. 160.

⁶²    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 62.

⁶² A. Comte: Metoda pozytywna w szesnastu wykładach..., s. 34.

⁶⁴ A. Comte: Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej..., s. 13—14.