img020 (60)

między tymi dwiema metodami coraz bardziej zaciera się. Tendencja do ilościowego ujmowania obserwacji przejawia się również w wykorzystywaniu niektórych metod liczbowego szacowania zachowanja się.’ Niezależnie od pewnych braków szacowanie pozwala na ilościowe określenie faktów występujących w zachowaniu się, sprzyjając przez to wykryciu niektórych kierujących nimi mechanizmów psychicznych. Łączne stosowanie różnych metod, umożliwiające uzupełnienie jakościowej analizy zachowania się przez jego analizę ilościową, odpowiada tendencjom metodologicznym zaznaczającym się we współczesnej psychologii.

¹ Technika szacowania jest omówiona szerzej na str. 96—108.

II. Obserwacje psychologiczne zachowania się

1. Zastosowanie metody obserwacji psychologicznej w działalności wychowawczej

Metoda obserwacji' psychologicznej znajduje zastosowanie zarówno w badaniach naukowych, jak też różnych formach działalności praktycznej. Zakres stosowalności tej metody w badaniach naukowych omówiony będzie w rozdziale V. Obecnie wskażemy na praktyczną przydatność obserwacji psychologicznej dla nauczycieli, wychowawców oraz innych pracowników kulturalno-oświatowych, którzy — mając stałe kontakty wychowawcze z dziećmi lub młodzieżą — starają się dokładniej poznać i zrozumieć swych wychowanków. Pozwala to przewidywać ich przyszłe zachowanie się oraz dobierać właściwe metody postępowania z nimi zwiększające skuteczność oddziaływania pedagogicznego.

Znajomość indywidualnych właściwości psychicznych dzieci i młodzieży jest przydatna w odniesieniu do licznych problemów wychowawczych związanych z rozwijaniem dodatnich cech charakteru, utrzymywaniem dyscypliny, rozbudzaniem zainteresowań, kształtowaniem nawyków higienicznych i kulturalnych. Realizacja tych zadań wymaga poznania stosunku do pracy, umiejętności współżycia w grupie, zainteresowań i upodobań, nawyków i przyzwyczajeń przejawianych przez wychowanków, w czym pomocna jest obserwacja ich zachowania się.

Można również stosować metodę obserwacji przy rozwiązywaniu różnych problemów dydaktycznych. Na lekcji nauczyciel obserwuje reakcje zespołu uczniowskiego, aby stwierdzić stopień zainteresowania, skupienia uwagi, znużenia lub zmęczenia, co ułatwia dobór odpowiednich metod i środków nauczania. Poznając zachowanie się poszczególnych uczniów przy odpowiedziach ustnych lub wykonywaniu rozmaitych prac, można określić zasób ich wiadomości, umiejętność logicznego myślenia, cechy pamięci lub wyobraźni. Poznanie procesów psychicznych występujących u uczniów pozwala na lepsze zorganizowanie działalności dydaktycznej: Jeśli nauczyciel zaobserwuje u danego dziecka wolniejsze tempo

39