CCF20090831200

376 Rozum obserwujący

określeniu stosunku zachodzącego między tymi dwiema stronami. Czerep ma wprawdzie w ogólności to znaczenie, że jest bezpośrednią rzeczywistością ducha. Ale 244 wielostronność ducha nadaje temu swojemu istnieniu wieloznaczność równą swej wielostronności, Tym, co można by w tych warunkach osiągnąć, jest określo-ność znaczenia poszczególnych miejsc, na które ta istniejąca rzeczywistość się dzieli, i należy teraz zbadać, w jaki sposób te poszczególne miejsca wskazują na to swoje znaczenie.

Czerep nie jest organem działania i nie jest też ruchem ckspresywnym. Czerepem ani się nie kradnie, ani nie morduje itd.; czerep nawet nic drgnie w obliczu takich postępków i nie może stać się ekspresywnym gestem. Nie ma on też — ten byt istniejący (dieses Seiende) — znaczenia znaku. Wyraz twarzy, gest, ton a także kolumna czy żerdź zatknięta gdzieś na pustej wyspie wskazują od razu, że chodzi tu nie o to, czym te przedmioty same bezpośrednio tylko są, ale o coś innego. One same wskazują od razu, że są znakami, ponieważ posiadają w sobie pewną określoność, która nie będąc im samym właściwie przynależna, wskazuje na coś innego. Można wprawdzie patrząc na czaszkę oddawać się rozmaitym medytacjom, tak jak Hamlet patrząc na czaszkę Yorika ¹, ale czerep wzięty sam dla siebie jest rzeczą tak obojętną i neutralną, że bezpośrednio nie można w nim dojrzeć, ani domyślać się nic innego prócz niego samego. Nasuwa nam, on wprawdzie myśl o mózgu ijego właściwościach, a także o czaszkach inaczej zbudowanych, ale nic nie mówi nam o żadnym ruchu świadomości, ponieważ nie jest w nim

odciśnięta żadna mimika i żaden gest ani w ogóle nic, co dawałoby o sobie znać jako o czymś, co pochodzi ze świadomego działania. Jest on bowiem tą rzeczywistością, która miała w ramach indywidualności reprezentować taką właśnie jej drugą stronę, która nie jest już bytem refleksyjnie skierowanym ku sobie, lecz U tylko czystym bytem bezpośrednim.

Ponieważ następnie czaszka sama niczego nie odczuwa, to mogłaby ona ewentualnie otrzymywać jakieś bliżej określone znaczenie dzięki temu, że określone odczucia dzięki swemu z nią sąsiedztwu pozwoliłyby zorientować się, co czaszka sobą przedstawia. I jako że każdy świadomy modus ducha odczuwa się w określonym miejscu czaszki, miejsce to przez swoje ukształtowanie mogłoby nam nasunąć na myśl ów modus ducha i jego specyficzne właściwości. Tak jak np. niektórzy ludzie skarżą się, że przy wytężonym myśleniu, albo nawet przy myśleniu w ogóle, odczuwają w jakimś miejscu głowy bolesne napięcie; tak samo 245 np. kradzieży, mordowaniu, układaniu wierszy itd. mogłyby towarzyszyć jakieś specyficzne odczucia, z których każde musiałoby posiadać także swoje określone miejsce [w mózgu]. To miejsce w mózgu, które w ten sposób byłoby bardziej poruszone i aktywniejsze, ukształtowałoby zapewne bardziej to miejsce w czerepie, które z nim sąsiaduje. A może też miejsce to przez sympatię i zgodę przestałoby być czymś pasywnym i samo powiększałoby się czy zmniejszało lub w jakikolwiek inny sposób kształtowało.

Hipoteza ta jest nieprawdopodobna, ponieważ uczucie samo jest w ogóle czymś nieokreślonym, a przejawiają się w głowie, jako w centrum organizmu, mogłoby być raczej ogólnym uczuciem towarzyszącym wszel-

26*

1

Szekspir, Hamlet V. i.