IMGV08

chowanka ma stosunek zachodzący między dolnym i górnym nurtem /, życia.

Nurt pierwszy stanowią nabyte postawy światopoglądowe, religijne, moralne, społeczne, czyli wszystko to, co składa się na dobre wychowanie, wysoką kulturę, ogładę towarzyską, wszystko, co ułatwia życie w społeczeństwie i polega na doskonaleniu oraz twórczym realizowaniu określonych ideałów. Słowem tworzy on życie cnoty i kształtuje przyzwoitego czy porządnego człowieka. W związku z tym pierwszy, kulturalny nurt życia zawiera w sobie powściągi, hamulce i otamowania w stosunku do żywiołowego nurtu dolnego, w którym działają instynkty: samozachowawczy i gatunkowy, popędy: pożądania i bojowości z ich formami agresji, złości, gniewu, buntu, nienawiści, zazdrości i wszelkich innych „grzechów” oraz objawów patologii. W ten sposób drugi nurt życia, płynący w człowieku, wiąże się ze sferą intymną, płcią i seksem, z prywatnym życiem, egoistycznymi poglądami i odruchowymi reakcjami. Stąd też drugi nurt wyraża elementy pierwotnej natury człowieka, elementy zwierzęcości i barbarzyństwa, które w mniejszym lub większym stopniu znajdują się w każdym człowieku, a w określonych sytuacjach, przy ukazaniu się kuszącej możliwości, może wyrwać się, jak bestia z klatki, stając się przyczyną upadku i wykolejenia. Dlatego też drugi nurt życia ukrywa się w podziemiu świata przestępczego, w podziemiu gospodarczym, seksualnym, bimbrowniczym, nar-komańskim, terrorystycznym, czyli wszędzie tam, gdzie zdała od kultury i prawa dochodzi w pełni do głosu, tworząc tzw. podkulturę. Pojęcie „podkultury” wprowadził B. Cohen w 1953 r. jako patologiczny społecznie zespół wartości i postaw właściwych dla środowisk nieprzystosowanych i przestępczych¹. W Polsce natomiast zwraca się uwagę, że podkultura środowisk młodzieży obejmuje swoiste normy, wzory i wartości częściowo stworzone przez samą młodzież, częściowo będące oryginalnym splotem wartości uznawanych, ale nieprzestrzeganych przez dorosłych, dlatego nie zawsze patologicznych, chociaż odbiegających od przyjętej kultury i bardzo zróżnicowanych w środowiskach młodzieży².

Podobnie największą trudność w pracy resocjalizacyjnej w zakładach poprawczych stanowi drugi nurt życia młodzieży przestępczej, która tworzy swe organizacje terrorystyczne, działające w ukryciu przez przeszkalanie nowicjuszy na bandytów i rzezimieszków, a równocześnie zapewniające rabunek, łupy i wygodę dla prowodyrów³.

Wyjaśnić bliżej omówione zjawiska rozwojowe w wypadku, kiedy linia planu życiowego układa się normalnie i idzie w górę, a kiedy w dół, stając się „drugim życiem” w wypadku wykolejenia, można jedynie przy pomocy dalszej analizy, dotyczącej najpierw istoty wytworów wychowania, następnie mechanizmów rozwoju, sytuacji wychowawczych i czynności urabiających wychowanka, do czego z kolei przystąpimy.

Rozdział II

ISTOTA WYCHOWANIA JAKO WYTWORU

1. Trzy możliwości w wychowaniu

Szukając istoty wychowania, pojętego jako końcowy wytwór i dzieło rozwojowego procesu wychowawczego, musimy na wstępie zająć się wyjaśnieniem pojęcia rozwoju człowieka i jego możliwości co do kierunku, w jakim proces pójdzie oraz co do czynników, z których cały rozwój człowieka wypływa.

Z tego, co dotychczas wiemy o wychowaniu, to przedstawia się ono współcześnie jako długotrwały, ciągnący się przez całe życie (ang. lifelong educatioń) proces zachodzących i komulujących się zmian w wychowanku. Proces wychowawczy (łac. processio - posuwanie się naprzód) tworzy więc łańcuch kolejnych zmian, ściśle ze sobą związanych stadiów, które składają się na ciągły, jednokierunkowy ruch. Zmiany kumulują się w jednym kierunku często w sposób nieodwracalny lub z trudem dający się zawrócić i przestawić na inny tor. Co do kierunku rozwoju wychowawczego u człowieka mamy trzy zasadnicze możliwości: a) rozwój wzwyż do ideału nowego człowieka, co św. Tomasz z Akwinu nazywa „ekstazą w górę”, posuwającą się po stopniach cnoty aż do heroizmu⁴, b) rozwój utrzymujący się na pew-

1

B. Cohen, Delinquent Boys. The Culture of tlie Gang, Glencoe 1953.

2

¹¹ R. Dyoniziak, Młodzieżowa „podkultura", Warszawa 1965; tenże, Podkultura młodzieży (W.) Mała Encyklopedia Pedagogiczna - dodatek „Wychowania” 1970/71 s. 769-773.

3

   S. J e d 1 e w s k i, Nieletni w zakładach poprawczych. Warszawa 1962 s. 29 n.

4

   Ks. K. Michalski, Między heroizmem a bestialstwem, Kraków 1949 s. 52 n.