67594 R5PC A str167

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:

1)    podmioty stosunku,

2)    przedmiot stosunku,

3)    uprawnienia wynikające ze stosunku,

4)    obowiązki wynikające ze stosunku¹.

W prawie cywilnym podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej dwa podmioty. Może ich być więcej, a w niektórych przypadkach -na przykład w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe - nawet nieograniczona liczba. O tym, czy człowiek lub organizacja może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie decydują ich przyrodzone właściwości, lecz norma prawna. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych, lub - jak się to inaczej określa - w roli podmiotu prawa cywilnego, nazywamy zdolnością prawną. Istotną cechą stosunku cywilnoprawnego jest, podkreślana już wcześniej, prawna równorzędność stron, z których żadna w ramach tego stosunku nie występuje w charakterze zwierzchnika drugiej i nie dysponuje wobec niej uprawnieniami władczymi.

W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może na przykład odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Niekiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikające ze stosunku prawnego z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wówczas do czynienia z tzw. prawami niezbywalnymi (prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie).

Odstąpienie prawa niezbywalnego jest niedopuszczalne, a zatem niemożliwa jest zmiana podmiotu stosunku cywilnoprawnego.

Ustalenie, co może być przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, należy do najbardziej spornych zagadnień zarówno w teorii prawa, jak i w doktrynie prawa cywilnego. Można przyjąć, że przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jak i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy. Zgodnie z tym poglądem przedmiotem stosunku między sprzedawcą i kupującym jest takie zachowanie sprzedawcy, do jakiego zobowiązuje go umowa, a więc przeniesienie własności, wydanie rzeczy itd., a nadto sama rzecz.

Przedmiot stosunku prawnego koncentruje w sobie te czynności ludzi i te obiekty, które są przyczyną związania się podmiotów stosunkiem prawnym.

167

1

W rozdziale I podręcznika, gdzie była mowa ogólnie o stosunku prawnym, wyodrębniono pięć elementów: 1) prawo podmiotowe, 2) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu, 3) podmiot prawa, 4) podmiot obowiązku, 5) przedmiot stosunku prawnego. Jest to oczywiście jedynie odmienne ujęcie tego samego zjawiska.