3784498347

Rozdział

żeń, określonych w ankietach rekrutacyjnych. Szczególny nacisk kładziony jest na to, ażeby osoby te były sobie wzajemnie nieznane oraz aby w żaden sposób nie były związane z badaniami socjologicznymi, lub szerzej - społecznymi. Dyskusja grupowa trwa zazwyczaj od 1,5 do 3 godzin, przy czym długość spotkania zależy m.in. od zaangażowania uczestników, problematyki oraz wiedzy uczestników na dany temat, a także od konstrukcji i założeń metodologicznych badania.

Narzędziem ułatwiającym moderowanie dyskusji jest scenariusz spotkania. Scenariusz to przewodnik zawierający wytyczne dotyczące tematów, które należy poruszyć podczas wywiadu. Scenariusz może stanowić zarys problematyczny, jak również może zawierać szczegółowe pytania, które podczas spotkania będą adresowane do jego uczestników. Scenariusz nie jest niezmiennym, sztywnym przewodnikiem, może ulegać zmianie w zależności od wiedzy uczestników badania oraz nowych tematów, które mogą się pojawić w trakcie dyskusji. Dyskusja jest procesem, którego nie sposób, mimo nawet doskonałej moderacji, całkowicie kontrolować. Pytania są bodźcami, które wpływają na aktywizację wiedzy uczestników oraz koncentrację na danym temacie.To od rodzaju pytań zależy czy uczestnicy wywiadu grupowego rozpoczną aktywne poszukiwania w pamięci w celu podania właściwej informacji, wywołania odpowiedniego obrazu czy zwerbalizowania swoich skojarzeń. Pytania stosowane w badaniach społecznych, jakimi są badania techniką wywiadów grupowych, służą przede wszystkim dotarciu do nieujawnionych w sposób bezpośredni przyczyn tych zachowań, motywów kierujących reakcjami, postaw, przekonań. Mając na uwadze ograniczenia ludzkiej pamięci należy stosować pytania niesugerujące, konkretne, nienarzucające oczekiwań związanych z rezultatami i założeniami badania.

Podział grup i realizacja badań

W procesie konceptualizacji projektu badawczego,.Małopolska bez korupcji" przyjęto założenie, że badania techniką wywiadu grupowego zostaną przeprowadzone dwukrotnie. Pierwszy cykl wywiadów zrealizowano przed rozpoczęciem cyklu szkoleń konferencyjnych, zaś kolejny około półtora tygodnia po zakończeniu ostatniego szkolenia. W pierwszej turze przeprowadzono badania z grupami branżowymi: lekarzy, przedstawicieli administracji, szkolnictwa wyższego, mediów, organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli przedsiębiorstw sektora prywatnego. Natomiast w drugiej turze badań nie udało się zrealizować wywiadu z ostatnią grupą (przedstawiciele przedsiębiorstw), ale dodatkowo utworzono grupę prawników. Starano się, aby uczestnicy biorący udział w obu turach badań byli różni. W badaniu, ze względu na ograniczoną liczbę uczestników szkolenia, przyjęto założenie, że wywiady będą realizowane w 3 - osobowych grupach. Wybierając rzadko stosowany w metodach jakościowych wariant triady starano się zoptymalizować dyskusję pod kątem dynamiki grupowej i nawiązywania interakcji pomiędzy uczestnikami celem wymiany informacji na trudny i kontrowersyjny temat. Niestety nie udało się, ze względu na okoliczności niezależne od organizatorów, w niektórych grupach uzyskać pełnej liczebności uczestników Czas trwania dyskusji grupowych wahał od 1,5 do 2,5 godziny. Proces rekrutacji w badaniu został przeprowadzony przez organizatora konferencji tj. Instytut Kościuszki, którzy korzystali z pomocy merytorycznej ekspertów z Instytutu Socjologii UJ. Wykorzystane podczas badania scenariusze były scenariuszami problemowymi, poruszającymi istotne, z punktu widzenia założeń badawczych, kwestie do dyskusji wśród respondentów. Scenariusz ulegał jednak ewolucji. W drugiej części badań skoncentrowano się przede wszystkim na analizie przypadków korupcyjnych i możliwości aplikacji kodeksów branżowych.

Analizie poddano przede wszystkim percepcję realnych i potencjalnych sytuacji korupcyjnych we własnym środowisku zawodowym na tle analogicznych sytuacji w innych środowiskach zawodowych. Zwracano szczególną uwagę na te sytuacje, które miały oparcie w osobistym doświadczeniu badanych (gdy sam badany bądź wiarygodne osoby z jego bezpośredniego otoczenia uczestniczyły lub były świadkami takiej sytuacji). Rozpatrując wymieniane sytuacje analizowano zdolność badanych do formułowania ogólnych „zasad organizujących" zjawisko korupcji w określonym wymiarze życia zawodowego.

Określając przyczyny jak i konsekwencje zjawisk korupcyjnych, wszędzie tam, gdzie to możliwe, starano się wyróżniać wyjaśnienia odwołujące się do mechanizmów psychologicznych (przyczyną korupcji indywidualne predyspozycje jednostek, ich stany wewnętrzne itp.), socjologicznych (presja grupy, konformizm itp.), organizacyjnych (odwołujących się do pewnych uregulowań prawnych, które zmuszają racjonalnych uczestników sytuacji do określonych zachowań korupcyjnych), kulturowych (odwołujących się do zbiorowych, powszechnie akceptowanych, często międzygeneracyjnych wzorców zachowań). Analizując poszczególne sytuacje, zarówno te spontanicznie, raportowane przez badanych, jak i te fikcyjne, które były częścią przygotowanego materiału, starano się wyróżniać perspektywę „dawcy" oraz perspektywę „biorcy" korzyści korupcyjnej. Uzyskana wiedza jest podstawą do bardziej trafnego sformułowania