4087490537

Architektura wczesnochrześcijańska

Początki architektury wczesnochrześcijańskiej przypadają na koniec III wieku. Początkowo nabożeństwa odprawiano w domach prywatnych, potem pojawią się kościoły - sale na planie prostokąta, z umieszczonymi na osi, naprzeciwko wejścia, prostokątnymi lub zaokrąglonymi (eksedry) niszami. Później dodawano w kościołach jednonawowych apsydę. Elewacje tych budowli przypominały domy mieszkalne z portykami osłaniającymi wejście. Z czasem zaczęto wykorzystywać układ bazylikowy dla potrzeb liturgicznych i plan krzyża łacińskiego. Rozwój tego typu kościołów nastąpił w IV wieku w czasach panowania cesarza Konstantyna. Powstające kościoły miały wyższą i szerszą nawę główną, dwie lub cztery nawy boczne, czasami nad nimi empory, ściany międzynawowe spoczywały na architrawach lub arkadach, dodatkowo posiadały również nawę poprzeczną czyli transept. Nawa główna była zakończona od wschodu apsydą. W przykryciu wnętrza stosowano drewniane stropy lub otwarte wiązanie dachowe. We wnętrzu używano elementów architektonicznych pochodzących z budowli antycznych. Kolumny, kapitele, belkowanie wykorzystywano wtórnie, przystosowując je do nowych wnętrz. Stosowano zredukowane formy porządku korynckiego. Od zachodu do bryły świątyni przylegało otwarte atrium, pośrodku którego znajdowała się studnia. Wejście do kościoła poprzedzał przedsionek czyli narteks. W IV wieku powstały m.in. znane rzymskie bazyliki chrześcijańskie: Św.Jana na Lateranie, Św.Piotra na Watykanie, Św.Wawrzyńca, Św.Klemensa i Św.Pawła za Murami.

Bazylika Św. Piotra na Watykanie

y w %		;
	I		E,
	.pmproi WT	—	■d

konstantyńska została rozebrana w 1506 r.

Był to największy kościół na planie krzyża łacińskiego wybudowany w IV wieku na polecenie cesarza Konstantyna w miejscu grobu św. Piotra. Była to budowla pięcionawowa z transeptem i półkoliście zamkniętą apsydą. Ściany nawy głównej oparte były na architrawach z kolumnami, a w ich górnej części znajdowały się niewielkie otwory okienne półkoliście zamknięte, oświetlające nawę główną. Ściany między nawami bocznymi wsparte zostały na arkadach. Od zachodu znajdowało się atrium. Bazylika

W tym okresie, na wschodzie, powstawały również kościoły łączące plan budowli bazylikowej z centralną. Do tego typu należał kościół Narodzenia Pańskiego w Betlejem i bazylika Grobu Świętego w Jerozolimie. Rozpowszechnione były też budowle centralne. Powstawały baptysteria, najczęściej na planie ośmioboku i mauzolea. Najbardziej znane jest najstarsze rzymskie mauzoleum Santa Costanza wzniesione przez cesarza Konstantyna dla córki Konstancji. Zostało wybudowane na planie koła otoczonego na przemian prostokątnymi i półkolistymi niszami, z centralną salą przekrytą kopułą i obejściem sklepionym kolebkowo.

W kręgu kultury bizantyjskiej

Wzorce budowli bizantyńskich wywodziły się z architektury rzymskiej i wczesnochrześcijańskich bazylik z okresu późnego Cesarstwa (IV w.). Na wschodzie typ bazyliki chrześcijańskiej łacińskiej został w V wieku przekształcony w budowlę bazylikową wzbogaconą emporami nad nawami bocznymi, sięgającymi nawy głównej. Wejście od strony zachodniej zostało poprzedzone prostokątną salą nazwaną narteksem, połączoną z emporami.

Architektura ta również wykształciła typ nazywany bazyliką kopułową.