4087490930

- przesądzanie wyników badań na podstawie z góry przyjętych zmiennych i podzmiennych, które wyznaczają sposób konstruowania narzędzi badawczych²⁷.

Jednym z głównych warunków skuteczności badań jakościowych jest ich trafność i rzetelność, dzięki tym cechom badacz może osiągnąć to, co zamierza²⁸. Ustalenie trafności i rzetelności w badaniach jakościowych jest zadaniem o tyle skomplikowanym, że badacz ma tu do czynienia z „narzędziami miękkimi”, które nie są skategoryzowane, mają wartość oceniającą, a więc takie, „które łatwo można zmienić, przekształcić po to, aby dostrzec w badanym zjawisku nieprzewidziane [. . .] wcześniej aspekty”²⁹. Bardzo ważne jest zatem przestrzeganie kryteriów poprawności wykonania badań jakościowych. Literatura przedmiotu jako takie kryteria wskazuje:

•    analiza musi uwzględniać tylko syntaktyczne (składniowe) i semantyczne (znaczeniowe) aspekty przekazu - początkowo analiza treści ograniczała się do przedstawienia treści informacji, nie pokazuje ukrytych intencji, jakie treść ma wyrażać i reakcji, jakie ma wywoływać; elementy nieobecne w treści przekazu nie mogą być analizowane. Obecnie warunek ten został odrzucony i analizuje się drugie dno przekazu.

•    musi być obiektywna - kategorie analizy powinny być zdefiniowane tak precyzyjnie, aby różni badacze stosując je do takiego samego zespołu treści, uzyskali takie same wyniki analizy. Dobra analiza treści powinna być obiektywna na poziomie swej rzetelności - tzn. taka sama klasyfikacja, tego samego materiału, przez różnych badaczy, w różnym czasie. Ale jeśli weźmiemy pod uwagę całość interpretacji wyników, zauważymy, że z tego samego zbioru danych różni badacze wyciągną różne wnioski i z ich pomocą dokonają weryfikacji różnych hipotez. Interpretacja wyników zależy od inwencji, erudycji, nastawienia badacza i jest jak najbardziej subiektywna.

•    musi być systematyczna - całość treści ma być analizowana w terminach wszystkich odpowiadających jej kategorii, zmierza to do wyeliminowania analizy cząstkowej, stronniczej, w której wybiera się tylko te elementy, które potwierdzają tezę badawczą. Właśnie ta systematyczność w wyborze materiału zastosowaniu narzędzi, opracowaniu materiałów różni analizę treści od analiz, których dokonują ludzie na co dzień.

W ustaleniu trafności i rzetelności badań jakościowych może pomóc także odwołanie się do metody analitycznej indukcji, „polegającej na poszukiwaniu przypadków odbiegających od dotychczasowych ustaleń w toku przeprowadzonych badań, aby móc

²⁷    H. Komorowska, Metody ilościowe a metody jakościowe w badaniach pedagogicznych, „Edukacja” 1989, nr 3, s. 16.

²⁸    M. Łobocki, Wprowadzenie.... op.cit., s. 101.

²⁹    T. Pilch, op.cit., s. 55.

12