5733366269

XXXVI Seminarium Kół Naukowych, 10-11 maja 2007 r., UWM Olsztyn

INICJALNE GLEBY WULKANIZMU BŁOTNEGO NA PŁW. KERCZ - KRYM (POŁUDNIOWA UKRAINA)

Liniewicz Patrycja, Dyrcz Ewelina, Wieczorek Marta

Gleboznawczo-Geologiczne Koło Naukowe, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Opiekun naukowy: dr inż. Arkadiusz Bieniek

Wstęp

Półwysep Kercz jest charakterystycznym regionem Krymu (południowa Ukraina) dzielącym się na dwie części. Południowo-zachodnia ma postać falisto-pagórkowatej nizinnej równiny z najwyższymi wzniesieniami do 50-80 m (np. wulkany błotne). Natomiast część północno-wschodnia ma postać pagórkowato-grzędową. Typowym elementem dla krajobrazu Piw. Kercz są stożkowate wulkany błotne. W literaturze szacuje się występowanie około 30 czynnych bądź drzemiących wulkanów o wysokości od 30-50 metrów. Wyodrębnia się ich dwa typy morfologiczne: stożkowate o zróżnicowanej wysokości i owalne płaskodenne zagłębienia. Budowa wulkanów mianowicie kształt i wysokość uzależniona jest od gęstości wydobywających się z nich produktów. Zalicza się do nich: gazy, wody zmineralizowane, błoto, asfalt i ropę naftową. Najwyższe z nich mają strome zbocza i kształt ściętego stożka (Dżau-Tepe, Nasyrskij, Dżankajskij, Dżardżawajskij), albo są połogimi wzniesieniami (Novosielskij, Sołdatskij, Arma-Elińskij, Hirsyż-Szibańskij). Do wulkanów drugiego typu (w zagłębieniach) zalicza się: Tarhańskij, Baksińskij, Bułganakskij (Marakhovska i in. 2000). Charakterystyczne jest występowanie ich w formie okrągłych lub owalnych niecek położonych w osiowych partiach antyklin bądź na ich skrzydłach. Towarzyszą im często jeziora, co w warunkach klimatu Kerczu jest ewenementem. Wulkanizm błotny rozwinął się przypuszczalnie w oligocenie w okresie tworzenia się serii majkopskiej (iłowce i mułowce), ale wynoszony jest także materiał starszy paleogeński, dolnokredowy i górnojurajski. Zdaniem części badaczy wulkanizm błotny świadczy o zjawiskach postmagmowych w głębszych partiach skorupy ziemskiej, lub też może świadczyć

0    wdzieraniu się ciał magmowych w płytsze partie skorupy, ma to świadczyć o długotrwałości procesów. Stwierdza się również, że związek wulkanizmu błotnego z przejawami roponośności nie ma na Kerczu charakteru genetycznego jedynie terytorialny (Sidorenko 1969, Lebedinskij 1974).

Cel i metody badań

Badania geologiczno-gleboznawcze prowadzono na terenie Płw. Kercz (Krym - Ukraina). Do analiz pobrano cztery próby z poziomów powierzchniowych gleb inicjalnych powstałych w wyniku działalności wulkanizmu błotnego (trzy z czynnych o kształcie niskiego stożka wysokości 1,2-1,5 m - profile 2, 3 i 4, oraz z wygasłego wysokości 40 m powyżej terenów otaczających - „Dżau-Tepe” - profil 1). Celem badań było określenie właściwości fizyko-chemicznych gleb takich jak: skład granulometryczny, gęstość właściwa

1    objętościowa, porowatość, wilgotność objętościowa, zawartość materii organicznej i CaC0₃ oraz odczyn (pH w H₂0 i KC1).

Wyniki i dyskusja

W wyniku działalności wulkanizmu błotnego na Płw. Kercz następuje proces wynoszenia na powierzchnię „świeżego” materiału litologicznego. Efektem jest wytworzenie się nietypowych gleb inicjalnych (Systematyka ... 1989) będących w początkowym stadium glcbotwórczym. Ze względu na pochodzenie geologiczne (seria majkopska) zbudowane są one z materiału drobnoziarnistego (iły

0    zawartości frakcji <0,02 mm ponad 86%). Nietypowa dla gleb inicjalnych jest bardzo wysoka zawartość materii organicznej (7,59-8,72%) w całym profilu, co wynika z genezy skały macierzystej. Zakumulowana na głębokości do 3000 m materia organiczna w procesie wulkanizmu błotnego wynoszona jest wraz z gazami na powierzchnię i akumułowana. Jest ona zredukowana (nieutleniona), a procesy jej dojrzewania (stabilizacji) dopiero następują. Z jej zawartością związane są właściwości fizyczne. Szczególnie w glebach czynnych wulkanów (profile 2, 3 i 4) - niska jest gęstość objętościowa (1,07-1,12 Mg-m'³) i właściwa (1,97-2,09 Mg-m'³) oraz stosunkowo wysoka porowatość (45,70-46,52 %). Wyższe gęstości objętościową

1    właściwą oraz niższą porowatość stwierdzono w glebach wygasłego wulkanu „Dżau-Tepe” (profil 1). Gleby czynnych wulkanów charakteryzowały się zbliżoną zawartością CaC0₃ (ok. 1 %), w nieczynnym było 5-krotnie więcej. Odczyn wszystkich gleb był obojętny (pH_Kci 7,0-7,2).

Nr prołilu	Gęstość objętościowa	Gęstość właściwa	Porowatość	Zawartość CaCOs	Materia organiczna	PH
	Mg-m"^3		%			H20	KCI
1	1,52	2,48	38,82	5,34	8,72	7,3	7,0
2	1,12	2,09	46,52	0,82	7,59	7,5	7,2
3	1,07	1,97	45,70	0,79	8,29	7,4	7,2
4	1,11	2,07	46,44	1,26	8,54	7,4	7,1

Wykonane badania pozwalają stwierdzić, że inicjalne gleby Płw. Kercz wytworzone w wyniku działalności wulkanizmu błotnego charakteryzują się korzystnymi właściwościami fizyko-chemicznymi. Posiadają potencjalnie bardzo wysoką produktywność ograniczoną w tym klimacie okresowym niedoborem wody. Są to gleby nietypowe, rzadko spotykane będące atrakcją turystyczną i ciekawym, wymagającym ochrony obiektem badań naukowych.

Literatura

Lebedinskij V. I. 1974. S geologiceskim molotkom po Krymu. Vyd. II. Nedra. Moskva.

Marakhovska 1. I., Demekhin L. O., Metalidi G. M., Sydorova D. A. 2000. Geological map Pre-cenezoic formations of Ukrainę, scalę 1:1000000 (ed. D.S. Hursky). State Geol. Serv. Ukrainę, Kiev.

Sidorenko A.V. 1969. Geologija S.S.S.R, T VIII, pp. 575.

Systematyka gleb Polski. 1989. Rocz. Glebozn. 40(3/4): 1-150.

39