8083678390

144

ANNA SOBESKA

i początku XX) jednym z zagadnień najbardziej podstawowych¹, czymś tak dla niej charakterystycznym, że choćby na tej podstawie można odróżnić ją od literatur zachodnioeuropejskich. Niezwykle popularny w kraju Puszkina śpiew cygański pozostawił wyraźne ślady swego oddziaływania zarówno na literaturze, teatrze, jak i na samej muzyce rosyjskiej, stal się integralną częścią kultury Rosji. Wybitni cyganolodzy, tacy jak David M. Crowe, badacz historii Romów rosyjskich i wschodnioeuropejskich, podkreślali owo wyjątkowe miejsce, jakie cygańscy muzycy zajęli w wyobraźni Rosjan². W żadnej innej literaturze europejskiej nie było takiej liczby świadectw głębokiej fascynacji cygańską muzyką, cygańskim śpiewem. Bo choć o Romach pisano wiele i w literaturach angielskiej, niemieckiej, francuskiej czy węgierskiej (w hiszpańskiej wcale nie tyle, ile można byłoby się spodziewać), to jednak często w atmosferze nasyconej poczuciem obcości, inności tej grupy etnicznej, jej niepokojącej egzotyki³; nie było mowy o takiej swoistej symbiozie, jaka zaistniała między rosyjskimi Cyganami a kulturą rosyjską. To dlatego ośmielam się pisać o prawdziwym uwiedzeniu, o zaskakującej bliskości między duszami cygańską a rosyjską, o romansie cygańskim jako symbolu („noumenie”) rosyjskości.

Wśród literatur zainteresowanych kulturą „wygnańców z Egiptu” literatura polska, obok hiszpańskiej, fińskiej, szwedzkiej, rumuńskiej, jest jedną z tych, które pozostają daleko w tyle, jeśli chodzi o literacką statystykę wprowadzania motywów cygańskich. Historia literatury polskiej końca w. XVIII i w. XIX jest w stanie poszczycić się zaledwie kilkunastoma tytułami, podczas gdy np. poezja angielska ma ponad 60 liryków o tematyce cygańskiej. Aby więc dowiedzieć się czegoś o polskich Romach, przeczytać możemy jedynie kilka obraźliwych fragmentów z utworu Worek Judaszow Sebastiana Klonowica, relacjonujących, jak to stara Cyganka uczyła młodą:

Jak mołojca omamić [...];

Jako owcom i mleko odjąć cudzym krowom;

Jako wróżyć na ręku [...]:

[■•••• ......1

Jak sąsiedzkie przewabić żyto na swe pole;

I jako niecić ogień pod słomianym dachem;

Jako mieszek wyszyplać, jako szalić Lachem⁴.

Nieznaczne korekty do wizerunku wnoszą sielanka Franciszka Dionizego Kniaźnina, wiersze Tomasza Zana, Władysława Sabowskiego, Romana Zmorskie-go, Teofila Lenartowicza, opowiadania Władysława Łosia, Kazimierza Glińskiego. A nieoceniona pod tym względem pozostaje, oczywiście, Chata za wsią Józefa

1

   Szczegółowo piszę o tym w studium poświęconym historii cygańskiego śpiewu w Rosji i wątkom cygańskim w literaturze rosyjskiej (ukaże się ono niebawem).

2

   D.M. Crowe,A History of the Gypsies ofEastern Europę andRussia.Londoi\l995,s. 151.

3

   Zob. G. F. Black, A Gypsy Bibliography. Edinburgh 1914. - The Wind of the Heath. A Gypsy Anthology. Chosen by J. Samson. London 1930. - K. Trumpener, The Time of the Gypsies: A „People without History” in the Narratives of the West. W zb.: Identities. Ed. K. A. A p p i a h. H. L. G a t e s. Chicago 1995.

4

   S.F. K1 o n o w i c, Worek Judaszow. Oprać. K. Budzyk, A. Obrębska-Jabłońska. Komentarz prawniczy oprać. Z. Zdrójkowski. Wrocław^: 1960, s. 94. BPR B 10. Fragment ten jest częścią znamiennie zatytułowanego rozdziału Opisanie i rozdzielenie złodziejstwa, jako wiele rodzajów złodziei.